موضوع: آیات 27 تا 30

گفتیم که نوح علیه السلام به این مرحله رسید که حجّت تمام است و دیگر فردی از افراد ایمان نخواهند آورد. مثلا گاه پزشک به این نتیجه می رسد که دست فاسد شده است و دیگر قابل درمان نخواهد بود در نتیجه فرمان قطع آن را می دهد. انبیاء هم گاه به این درجه می رسند. نوح علیه السلام بعد از نهصد و پنجاه سال عمر و یا تبلیغ به این نتیجه رسید که قوم او قابلیت اصلاح را ندارند از این رو به خداوند عرض داشت او را در مقابل تکذیب قومش کمک کند: ﴿قالَ رَبِّ انْصُرْني‌ بِما كَذَّبُونِ﴾[1] و گفتیم این عذاب، عذاب استئصال است.

سپس خداوند می فرماید: ﴿فَأَوْحَيْنا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا وَ وَحْيِنا فَإِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ أَهْلَكَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَ لا تُخاطِبْني‌ فِي الَّذينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ﴾[2]

این آیه بسیار موجز است و در عین حال تمامی نکات را جمع کرده است. این آیه در سوره ی مبارکه ی هود از آیه ی 38 تا آیه ی 44 در ضمن هفت آیه بیان شده است. البته گاه مقام ایجاب می کند که انسان به صورت مفصل سخن بگوید و گاه ایجاب می کند که به صورت موجز چیزی را بیان کند. این خود حاکی از توانایی گوینده است که مضمون هفت آیه را در یک آیه جمع کرده است.

به هر حال، خداوند در این آیه می فرماید: به نوح وحی کردیم که کشتی بسازد: ﴿فَأَوْحَيْنا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ﴾ در این آیه ﴿أَن﴾ بر خلاف نظر بعضی که آن را مصدریه می دانند یعنی (صنع الفلک) به نظر ما تفسیریه است یعنی به او وحی کردیم که عبارت بود از اینکه به او امر کردیم کشتی را بسازد. نوح قرار بود این کشتی را در سرزمینی که دشت بود و اطراف آن دریا نبود بسازد.

﴿بِأَعْيُنِنا﴾ یعنی زیر نظر ما می باشد به این معنا که کسانی که دشمن شما هستند نمی توانند مزاحم شما باشند.

نظیر این عبارت در حیات حضرت موسی علیه السلام نیز آمده است: ﴿وَ أَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِنِّي‌ وَ لِتُصْنَعَ عَلى‌ عَيْني‌﴾[3] یعنی از طرف خود محبتی را بر دل تو انداختیم و برای اینکه زیر نظر من پرورش یابی.

شاید ملائکه ای بودند که مراقب کار بودند و یا اینکه ممکن است خداوند مستقیما خودش بدون واسطه مراقب کارها بود.

در عبارت بعد می خوانیم: ﴿وَ وَحْيِنا﴾ این برای آن است که نوح علیه السلام کشتی سازی بلد نبوده است و شأن انبیاء هم این نبوده است که کشتی سازی را یاد بگیرند. بنا بر این این عبارت به این معنا است که ما آن را به تو تعلیم خواهیم داد. خداوند با این عبارات می خواهد که قلب نوح را محکم کند و قوت قلب به او دهد زیرا سختی بسیاری کشیده است.

حال که نوح کشتی را ساخت، معنا ندارد که خداوند همه را اعم از حیوانات و پرندگان غرق کند از این رو خداوند به او می فرماید: ﴿فَإِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ﴾ در اینجا خداوند به نشانه ی عذاب اشاره می کند که به قول مفسران بیرون آمدن آب از تنور می باشد زیرا تنور محل آتش است و از آن آب بیرون نمی آید و از این رو این نشانه ی وقوع عذاب و دگرگونی شرایط خواهد بود. البته بعضی احتمال می دهند که ﴿فارَ التَّنُّورُ﴾ یک نوع مثل در زبان عرب است و کنایه از شدت کار می باشد. کما اینکه از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمود: الْآنَ‌ حَمِيَ‌ الْوَطِيس‌[4] که گفته می شود این مثل در زبان عرب نبوده است و رسول خدا (ص) برای اولین بار آن را استعمال کرده است و معنای آن این است که خانه ی جنگ گرم شد. همچنین در زبان فارسی معادل آن این است که می گویند: کارد به استخوان رسید که مثلی برای شدت می باشد.

البته در مورد ﴿فارَ التَّنُّورُ﴾ احتمال دیگری نیز داده اند.

به هر حال خداوند به نوح علیه السلام فرمود ﴿فَاسْلُكْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ﴾ زوج در اینجا به معنای تک است نه به معنای جفت. یا مثلا به زن و مرد که با هم ازدواج به کنند زوج و زوجه می گویند و حال آنکه مرد زوج به معنای جفت نیست بلکه تک است. بنا بر این مراد آیه این است که از هر زوج یعنی از هر نر و از هر ماده دو تا که همان نر و ماده است برگیرد تا نسل آنها از بین نرود.

سپس می فرماید: خانواده ی خود را نیز جای بده ﴿وَ أَهْلَكَ﴾

در این آیه سخنی از سایر مؤمنین نیست ولی در آیه ی سوره ی هود از آنها نیز سخن به میان آمده است یعنی همان عده که 82 نفر بودند نیز با نوح در کشتی همراه شدند: ﴿حَتَّى إِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ أَهْلَكَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلاَّ قَليلٌ﴾[5]

البته مراد از ﴿وَ أَهْلَكَ﴾ فقط زن نیست بلکه مجموع کسانی است که منتسب به نوح می باشند که اعم از همسر و فرزندان می باشد.

سپس می افزاید: ﴿إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ﴾

یعنی مگر کسانی که قبلا با شما مذاکره کرده ام که او را نیاوری. مفسرین گفته اند که او کنعان فرزند نوح بوده است. علامه طباطبایی آن را رد می کند که اگر مراد کنعان بود، بعدا نوح نمی بایست گله کند که او از فرزند من و از اهل من است: ﴿وَ نادى‌ نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْني‌ مِنْ‌ أَهْلي‌ وَ إِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْكَمُ الْحاكِمينَ﴾[6] بنا بر این مراد از ﴿إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ﴾ مادر کنعان است که همسر نوح بوده است. البته او از نظر عفت پاک بوده است ولی مشکل بت پرستی و مسائل دیگر داشته است.

سپس می فرماید: ﴿وَ لا تُخاطِبْني‌ فِي الَّذينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ﴾

این سؤال مطرح می شود که اگر نوح از خداوند برای قوم خود عذاب خواست و خدا نیز اجابت کرد دیگر چه معنا دارد که نوح از قوم خود نزد خداوند شفاعت کند.

پاسخ آن این است که نوح علیه السلام در عین حال که دلتنگ بود و از قوم خود رنجیده خاطر بود وقتی در کشتی می باشد و می بیند مردم دست و پا می زنند ممکن است حالت خاصی به او دست دهد و از خداوند درخواست شفاعت کند. در اینجا خداوند می فرماید که او نباید از آنها شفاعت کند. بنا بر این خداوند از ابتدا پیشگیری کرده به او می گوید که در آن حال درخواست شفاعت نکند و به آنها اهمیتی ندهد.

سپس خداوند در آیه ی بعد می فرماید: ﴿فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي نَجَّانا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمين﴾[7]

عوام الناس ﴿اسْتَوَيْتَ﴾ را به معنای (جلس) می دانند و محدثین اهل سنت که لغت شناس نیستند به غلط آیه ی ﴿الرَّحْمنُ عَلَى‌ الْعَرْشِ‌ اسْتَوى﴾‌[8] را تفسیر می کنند که خداوند بر عرش جلوس کرد. این در حالی است که کلمه ی مزبور به معنای جلوس نیست بلکه به معنای این است که انسان بر کاری به تمام معنا مسلط باشد.

حتی استویت علی الفرس به معنای جلوس بر اسب نیست بلکه به این معنا است که فرد مسلط بر اسب باشد و هر وقت خواست اسب را نگه دارد و هر وقت خواست آن را به راه بیندازد.

بنا بر این آیه ی مزبور یعنی هر وقت تو و کسانی که با تو هستند مسلط بر کشتی شدید در آن هنگام شکر عمل را به جا آورید: ﴿فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي نَجَّانا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمين﴾

در اینجا مسأله ی دیگری وجود دارد و آن اینکه وقتی همه غرق شدند و کار کشتی تمام شد چه باید کرد زیرا همه جا گل است حتی کشتی نوح در میان امواج حرکت می کرد ولی آن امواج نمی توانست بر کشتی مسلط شود. در مورد ابعاد کشتی نوح چیزهایی نوشته شده است ولی واقعیت آن هنوز مشخص نیست و به گفته های تاریخی نمی توان اعتماد کرد. این کشتی به قدری بزرگ بود که هشتاد و دو نفر از مؤمنین را در خود جای داده بود و از هر جفت از حیوانات نیز در آن بودند.

به هر حال، آبها فرو رفت و همه جا پر از گل بود در اینجا خداوند می فرماید: ﴿وَ قُلْ رَبِّ أَنْزِلْني‌ مُنْزَلاً مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلينَ﴾[9]

﴿مُنْزَلاً﴾ مصدر میمی است یعنی انزلنی انزالا مبارکا یعنی بعد از پیاده شدن گرفتار نشویم و محتاج آب و غذای خود نباشیم و به بیماری خاصی گرفتار نشویم و در این گل ها جای و مکان خوبی برای خود پیدا کنیم.

خداوند همه چیز را به نوح علیه السلام یاد داده است و هم به او یاد می دهد که در کشتی خداوند را شکر کند و هم هنگام پیاده شدن جای خوبی را از خداوند درخواست کند. البته گفته شده است که کشتی در کوفه به گل نشست.

سپس خداوند می فرماید: ﴿إِنَّ في‌ ذلِكَ لَآياتٍ وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلينَ﴾[10]

یعنی در داستان نوح آیات فراوانی هست هم قدرت خدا در آن نمودار بود و هم اینکه اگر گنهکاران در گناه اصرار کنند ممکن است به سرنوشت قوم نوح مبتلا شوند.

﴿وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلينَ﴾ یعنی ما اقوام گذشته را کرارا امتحان می کردیم. مبتلین یعنی ابتلاء و امتحان کردن می باشد.

امشب شب وفات حضرت خدیجه سلام الله علیها است که از سادات بهشت می باشد و تمام ثروت خود را در راه دین مصرف کرد و با آن ثروت عظیم سه سال تمام در شعب ابی طالب زندگی کرد. او ثروت و عشیره ی بزرگ خود را رها کرد و شوهر و دین خود را نگه داشت. او در شعب ابی طالب با یک خرما زندگی می کرد. به همین دلیل وقتی حصر شکسته شد و جناب ابو طالب و دیگران بیرون آمدند به سبب ضعفی که آنها را فرا گرفته بود حضرت خدیجه و حضرت ابو طالب بعد از مدتی از دنیا رفتند و حزن به قدری به سراغ رسول خدا (ص) آمد که آن سال را (عام الحزن) معرفی کرد.

در میان گذشتگان مریم و زن فرعون از زنان برجسته بودند همان گونه که خداوند می فرماید: ﴿وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لي‌ عِنْدَكَ‌ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ وَ نَجِّني‌ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّني‌ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ﴾[11]

﴿وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتي‌ أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فيهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ كانَتْ مِنَ الْقانِتين‌﴾[12]

و در امت رسول خدا (ص) نیز حضرت خدیجه و حضرت فاطمه سلام الله علیهما جزء زنان برجسته بودند.