< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله سبحانی

97/11/14

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تنبیهات استصحاب

التنبیه الرابع عشر: اگر دلیل عامی داشته باشیم که مثلا بگوید: انسانی که مغبون شده است تا یک روز حق فسخ دارد. سپس مغبون، در آن یک روز از حق فسخ استفاده نکند آیا بعد از آن روز حق فسخ برای او باقی است یا نه.

در اینجا عامی داریم به نام «اوفوا بالعقود» که همه ی زمان ها را در بر گرفته است (و عام زمانی است) و فقط یک روز از تحت آن خارج شده است. حال در روز دیگر آیا باید حکم مخصص را استصحاب کنیم (و حق فسخ را استصحاب نماییم) یا به عموم عام که «اوفوا بالعقود» است تمسک کنیم؟

باید دقت داشت که این بحث در جایی است که عام، زمانی باشد ولی اگر عام، زمانی نباشد مانند: «اکرم العلماء» و «لا تکرم زید الفاسق» و بعد شک کنیم که زید همچنان فاسق است یا نه همه استصحاب حکم مخصص را جاری می دانند.

اقوال و احتمالات در مسأله:

در این مسأله سه قول یا سه احتمال وجود دارد:

الاول: ممکن است گفته شود در همه جا به عموم عام تمسک می کنیم.

الثانی: ممکن است در همه جا حکم مخصص را استصحاب کنیم بنا بر این کسی که در یک روز فسخ نکرد حکم فسخ را در روزهای دیگر استصحاب می کنیم.

الثالث: شیخ انصاری در وسائل قائل به تفصیل است و آن اینکه اگر زمان در عام، ظرف باشد حکم مخصص را استصحاب می کنیم ولی اگر زمان در عام، قید باشد به عموم عام مراجعه می کنیم.

توضیح اینکه اگر زمان، در مقام بیان استمرار حکم باشد از باب ظرف می باشد. مانند: «اکرم العلماء دائما و مستمرا» ولی اگر زمان، مفرّد موضوع است و می خواهد موضوع را دسته بندی کند قید می باشد یعنی شنبه یک موضوع و یکشنبه موضوع دوم باشد و دوشنبه موضوع دیگر مانند: «اکرم العلماء کل یوم».

نکته ی دیگر این است که میزان در رجوع به عام یا رجوع به استصحاب مخصص چیست؟

رجوع به استصحاب دو شرط دارد: یکی اینکه قضیه ی مشکوکة عین قضیه ی متیقنة باشد. شرط دوم اینکه در مقابل آن دلیل اجتهادی نباشد. (این شرط تمامی اصول عملیه می باشد.)

اما شرظ عمل به عام عبارت است از اینکه اگر به عام عمل نکنیم تخصیص زائد لازم بیاید. ولی اگر تخصیص زائد لازم نیاید می توانیم به عام عمل نکنیم.

با بیان این نکات شیخ انصاری می فرماید: اگر زمان در ناحیه ی عام ظرف باشد مانند: «اکرم العلماء دائما» و زید یک روز از تحت آن خارج شده باشد در روز دیگر به استصحاب مخصص مراجعه می کنیم. در اینجا قضیه ی مشکوکة با متیقنة یکی است و دلیل اجتهادی هم در مقابل آن نیست. در اینجا به عموم عام عمل نمی کنیم زیرا اگر عمل کنیم تخصیص زائد لازم می آید.

اما اگر زمان در عام، قید باشد بعد از یک روز به عموم عام عمل می کنیم زیرا عدم اکرام زید در شنبه، یک موضوع مستقل است و در روزهای دیگر هر روز یک موضوع جدید است. در اینجا نمی توان به استصحاب عمل کرد زیرا وحدت قضیه ی مشکوکة با متیقنة وجود ندارد. در اینجا اگر به عام تمسک نکیم تخصیص زائد لازم می آید.

سپس محقق خراسانی به شیخ ایراد کرده است که به جای دو قسم (ظرف و قید) باید چهار قسم وجود داشته باشد و همان تقسیمی که در ناحیه ی عام فرمودید که زمان در عام گاه ظرف است و گاه قید در ناحیه ی مخصص هم جاری است و زمان در آن گاه ظرف است و گاه قید.

بنا بر این محقق خراسانی با شیخ انصاری در صورت سوم اختلاف پیدا خواهد کرد.

توضیح اینکه چهار قسم به وجود می آید:

گاه زمان در عام (اکرم العلماء دائما) و مخصص (الا زیدا یوم الجمعة) ظرف است. در اینجا مخصص را استصحاب می کنیم زیرا هم قضیه ی مشکوکة با متیقنة متحد است و هم دلیل اجتهادی مقابل آن وجود ندارد و اگر عمل به عام نکنیم تخصیص زائد لازم نمی آید. در این محقق خراسانی با شیخ انصاری اختلافی ندارند.

گاه زمان در هر دو قید است. در اینجا نمی توان استصحاب کرد زیرا وحدت قضیه وجود ندارد و اگر به عام عمل نکنیم تخصیص زائد به وجود می آید. در اینجا نیز محقق خراسانی با شیخ انصاری هم عقیده می باشند.

گاه زمان در عام ظرف و در مخصص قید است. در اینجا به استصحاب نمی توان عمل کرد زیرا قضیه ی مشکوکة با متیقنة متحد نیست. در اینجا شیخ انصاری قائل است که به عام عمل می شود ولی محقق خراسانی قائل است که به عام می توان عمل نکرد زیرا تخصیص اکثر لازم نمی آید. بنا بر این باید به دلیل ثالث عمل کرد.

گاه زمان در عام قید و در مخصص ظرف می باشد. در اینجا به عام تمسک می کنیم زیرا اگر به عام عمل نکنیم تخصیص زائد لازم می آید.

محقق نائینی در اینجا بیانی دارد و قائل است که مراد شیخ نیز همین است و می فرماید: زمان گاه، قید متعلق است که در این صورت در مقام شک به عام عمل می کنیم مانند «اکرم العلماء کل یوم» که «کل یوم» قید «علماء» است. و گاه زمان قید حکم است مانند: «یجب اکرام العلماء کل یوم» که «کل یوم» قید برای «یجب» است. که در این صورت استصحاب می کنیم. بنا بر این دو صورت بیشتر نیست.

 

ان شاء الله در جلسه ی آینده کلام ایشان را توضیح می دهیم و سپس نظر خود را مطرح می کنیم.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo