درس خارج اصول آیت الله سبحانی

موضوع:عبادیت طهارات ثلاث

بحث در طهارات ثلاث می باشد. علماء گفته اند این طهارات مقدماتی عبادی هستند. مشکل این است که مقدمات فقط جنبه ی توصلی دارند ولی اینها هرچند مقدمی هستند ولی باید در آنها قصد عبادت وجود داشته باشد و به نیت قربت آورده شود.

بحث در این است که چگونه این طهارات، عبادی شدند و به عبارت دیگر مصحح عبادی شدن اینها چیست؟

امام قدس سره در جواب می فرماید: عبادی شدن اینها ارتباطی به امر غیری ندارد و حتی ارتباطی به امر نفسی خود آنها ندارد بلکه این طهارات ذاتا لیاقت عبادی و تعبدی شدن را دارند (مانند پریدن نیستند که نمی تواند عبادی باشد) و چنین چیزی را اگر برای خدا بیاوریم عبادت محقق می شود و به سبب همین دو عامل، طهارات ثلاث عبادی می شوند.

الجواب الثانی للمحقق الخراسانی: ایشان قائل است که اینها بالذات مستحب هستند و امر نفسی دارند. (مانند نماز شب که امر نفسی دارد و عبادت شده است)

غایة ما فی الباب، این مستحب نفسی مقدمه ی واجب نفسی دیگری به نام نماز می باشد.

واضح است که جواب امام قدس سره غیر از جواب محقق خراسانی است.

نقول: بر جواب محقق خراسانی این اشکال بار است که اگر منشأ عبادیت طهارات ثلاث امر نفسی استحبابی باشد، این امر مورد غفلت می باشد زیرا همه وضو می گیرند ولی به امر نفسی استحبابی وضو توجه ندارند و وضو را برای نماز می گیرند. اگر محقق خراسانی بتواند این اشکال را حل کند جواب او جواب خوبی خواهد بود.

ثم ان المحقق النائینی اورد علی المحقق الخراسانی وجوها و اشکالات:

محقق نائینی به جواب صاحب کفایة اشکالاتی وارد کرده است:

اشکال اول: این جواب در وضو و غسل صحیح است ولی در تیمم نه. احدی نگفته است که تیمم مستحب نفسی باشد.

یلاحظ علیه: می پرسیم تیمم مبیح است یا رافع حدث؟ مبیح بودن این است که فقط با تیمم می توان نماز خواند ولی دیگر نمی توان با آن وارد مسجد شد و یا صحفه ی قرآن را مس کرد.

رافع حدث بودن به این معنا است که همه کار را می توان با تیمم کرد.

اگر تیمم مبیح صلاة باشد در این صورت عبادی است ولی فقط در ظرف نماز خواندن و اگر رافع حدث باشد در این صورت مادامی که آب در اختیار نیست همانند وضو و غسل می باشد بنابراین تیمم خود جزء عبادات است.

اشکال دوم: هنگامی که وجوب می آید مستحب کنار می رود. نمی شود یک شیء هم مستحب نفسی باشد و هم واجب غیری برای نماز زیرا بین احکام خمسة تضاد وجود دارد و با هم جمع نمی شوند.

یلاحظ علیه: اگر متعلق ها دو تا باشد بین استحباب و وجوب جمع می شود. مثلا کسی نذر می کند که اگر در امتحان قبول شود ده شب نماز شب بخواند و در امتحان هم قبول شده است در این حال نماز شب هم مستحب است (بما هی هی) و هم واجب می باشد (از باب وفاء به نذر)

اشکال سوم: همان اشکالی است که ما مطرح کردیم و آن اینکه غالبا استحباب نفسی مورد غفلت می باشد.

الجواب الثالث للمحقق النائینی: همان امر نفسی که به صلاة متعلق شده است وضو را مستحب می کند. چون طهارت شرط نماز است (لا صلاة الا بطهور) بنابراین (اقیموا الصلاة) یعنی اقیموا الصلاة مع الطهارة.

یلاحظ علیه: ایشان بین قید و تقید خلط کرده است. تقید جزء نماز است ولی بحث ما در قید می باشد که همان غسلات و مسحات می باشد.

توضیح ذلک: فرق جزء با شرط در این است که جزء، هم خودش متعلق امر است و هم تقیدش مانند حمد در نماز. اما شروط چیزهایی هستند که تقید در آنها متعلق امر می باشد ولی قید متعلق امر نیست. وضو از این قبیل است که طهارت نفسانی آن که تقید است متعلق امر نفسی می باشد ولی وضوی خارجی که قید است متعلق امر نیست.

الجواب الرابع للمحقق البروجردی: همین که انسان عملی به جا می آورد (اگر چه خود عمل عبادت بالذات نباشد) به این نیت که به یک واجب عبادی متوصل شود صرف این کار سبب می شود که آن عمل خود محبوب مولی و عبادت باشد.

یلاحظ علیه: این کلام کلیت ندارد. مثلا من لباسم را آب می کشم تا نماز بخوانم و یا لباسی برای ستر عورت بر تن می کنم آیا اینها هم اعمال عبادی حساب می شوند؟ بله ممکن است خداوند بر این اعمال ثواب معین کند ولی این موجب نمی شود که اعمال مذکور عبادت شود. مثلا اگر کسی پنیر را با گردو بخورد به این نیت که در روایات توصیه شده است او ممکن است مثیب باشد ولی عمل مزبور عبادت نمی باشد.

الجواب الخامس و السادس للشیخ الانصاری: این دو جواب به نقل از مطارح الانظار است که در کفایه نیز آمده است و جواب آن هم ذکر شده است و ما از مطرح کردن آن صرف نظر می کنیم.

ثمره ی این بحث:

تنبیه اول این بود که آیا بر اوامر غیریة ثواب مترتب می شود یا نه

تنبیه دوم نیز در مورد منشأ عبادیت طهارات ثلاث بود.

ان شاء الله فردا فروعاتی که بر این دو تنبیه بار می شود را مطرح می کنیم که متأثر از ثمراتی است که از این دو تنبیه استفاده می شود.