< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله سبحانی

89/12/08

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: عدم اجرای قاعدۀ تجاوز در طهارات ثلاث

فرع: در حال نماز هستم و نمی دانم وضو گرفته ام و وارد نماز شده ام یا نه.

 این امر بستگی دارد که ببینیم از آیه چه استفاده ای می کنیم. در قرآن آمده است: (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ)

ههنا مبنیان:

المبنی الاول: این است که جایگاه وضو قبل از نماز است و احراز وضو هم باید قبل از نماز باشد و همچنین شرط نماز هم غسلات و مسحات مع النیة می باشد. اگر هر سه را قائل شدیم قاعده ی تجاوز جاری می شود زیرا از محل این وضو گذشتی. حتی می توان گفت که آیه هم با این مبنا مساعد باشد.

 بله مطابق این مبنا این نماز که می خوانم صحیح است ولی برای نماز دیگر باید وضو بگیرم و همان طور که قبلا گفتیم قاعده ی تجاوز حیثی است.

المبنی الثانی: اگر مطابق کلام امام قدس سره بگوییم که آیه در مقام بیان کیفیت وضو است ولی دیگر در مقام بیان زمان شرطیت آن برای وضو نیست. شرط که همان طهارت نفسانی است باید از اول تا آخر همراه نماز باشد و اگر من که در اثناء نماز هستم شک دارم طاهر هستم یا نه هنوز محل باقی است و دیگر قاعده ی تجاوز جاری نمی شود.

 نقول: علی الظاهر نماز فرد صحیح است چه بگوییم که شرط نماز غسلات و مسحات با نیت است (در این قسم که بلا اشکال قاعده ی تجاوز جاری است) و چه بگوییم که شرط، همان طهارت نفسانیه است در این حال هم قاعده ی تجاوز جاری است با این بیان که محل احراز آن اثناء نماز نیست بلکه اول نماز است و الان از محل آن گذشته ایم.

الامر الحادی عشر: خروج الطهارات الثلاث عن قاعده ی التجاوز

 شیخ این مبحث را در رسائل بحث کرده است و آن اینکه علماء هرچند قاعده ی تجاوز را جاری می دانند ولی متفق هستند که این قاعده در اثناء طهارات ثلاث جاری نمی شود. (بعد از طهارات ثلاث جاری می باشد.) مثلا اگر وسط وضو هستم و شک کنم که صورت را مثلا شستم یا نه در اینجا باید از ابتدا شروع کنم.

 بله روایات داله بر این امر در وضو وارد وارد شده است ولی علماء غسل و تیمم را هم به آن ملحق کرده اند. در ما نحن فیه چند روایت وارد شده است.

 باب 42 از ابواب وضو

 ح 1: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ الْمُفِيدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ وَ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِذَا كُنْتَ قَاعِداً عَلَى وُضُوئِكَ فَلَمْ تَدْرِ أَ غَسَلْتَ ذِرَاعَيْكَ أَمْ لَا فَأَعِدْ عَلَيْهِمَا وَ عَلَى جَمِيعِ مَا شَكَكْتَ فِيهِ أَنَّكَ لَمْ تَغْسِلْهُ وَ تَمْسَحْهُ مِمَّا سَمَّى اللَّهُ مَا دُمْتَ فِي حَالِ الْوُضُوءِ (دلالت حدیث بر مدعا تا بدین جا واضح است و ما بقی روایت را هر چند ارتباطی به مدعا ندارد ذکر می کنیم.) فَإِذَا قُمْتَ عَنِ الْوُضُوءِ وَ فَرَغْتَ مِنْهُ وَ قَدْ صِرْتَ فِي حَالٍ أُخْرَى فِي الصَّلَاةِ أَوْ فِي غَيْرِهَا فَشَكَكْتَ فِي بَعْضِ مَا سَمَّى اللَّهُ مِمَّا أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَيْكَ فِيهِ وُضُوءَهُ لَا شَيْ‌ءَ عَلَيْكَ فِيهِ (این همان شک بعد از اتمام وضو است که نباید به آن اعتنا کرد زیرا قاعده ی تجاوز در آن جاری می شود.) فَإِنْ شَكَكْتَ فِي مَسْحِ رَأْسِكَ فَأَصَبْتَ فِي لِحْيَتِكَ بَلَلًا فَامْسَحْ بِهَا عَلَيْهِ وَ عَلَى ظَهْرِ قَدَمَيْكَ فَإِنْ لَمْ تُصِبْ بَلَلًا فَلَا تَنْقُضِ الْوُضُوءَ بِالشَّكِّ (مراد از این شک، بعد از عمل است به قرینه ی اینکه می گوید اگر در در محاسنت بللی نیست اشکالی ندارد و به شک اهمیت نده از این رو این روایت می گوید که بعد از وضو اگر شک کردی سر و پا را مسح کردی یا نه اگر در محاسنت بللی وجود دارد آن را بگیر و به سر و پا بکش) وَ امْضِ فِي صَلَاتِكَ وَ إِنْ تَيَقَّنْتَ أَنَّكَ لَمْ تُتِمَّ وُضُوءَكَ فَأَعِدْ عَلَى مَا تَرَكْتَ يَقِيناً حَتَّى تَأْتِيَ عَلَى الْوُضُوءاین روایت صحیحه است.

 ح 7: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ بُكَيْرِ بْنِ أَعْيَنَ قَالَ قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ يَشُكُّ بَعْدَ مَا يَتَوَضَّأُ قَالَ هُوَ حِينَ يَتَوَضَّأُ أَذْكَرُ مِنْهُ حِينَ يَشُكُّ دلالت این حدیث بر عدم جریان قاعده ی تجاوز در اثنا اینگونه است که عبارت (یشک بعد ما یتوضا) مفهومش این است که اگر شک او در حین توضا باشد باید برگردد.

و لکن این دلالت ضعیف است زیرا این قید در کلام راوی وارد شده است از این رو مفهومش برای ما حجت نیست. به عبارت دیگر چه بسا حین ما یتوضا هم مانند بعد ما یتوضا باشد و راوی فقط همان صورت را پرسید و امام هم جواب همان را داد.

 ح 4: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي يَحْيَى الْوَاسِطِيِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَغْسِلُ وَجْهِي ثُمَّ أَغْسِلُ يَدَيَّ وَ يُشَكِّكُنِيَ الشَّيْطَانُ أَنِّي لَمْ أَغْسِلْ ذِرَاعَيَّ وَ يَدَيَّ قَالَ إِذَا وَجَدْتَ بَرْدَ الْمَاءِ عَلَى ذِرَاعِكَ فَلَا تُعِدْ این حدیث مرسله است.

 دلالت این حدیث بر مدعا بدین گونه است که اگر قاعده ی تجاوز در اثناء وضو جاری بود حضرت می فرمود اعتنا نکن. اینکه حضرت سراغ اماره می رود و می فرماید ببین اگر سردی آب بر روی دستت هست اعتنا نکن دلیل بر این است که نمی توان در اثناء وضو قاعده ی تجاوز جاری کرد و علت اینجا حضرت می فرماید اعتنا نکن فقط در صورتی است که اماره بر شستن دست قائم شده باشد.

نقول: دلالت این روایت هم ضعیف زیرا فرد مزبور وسواس بوده است و اگر حضرت به قاعده ی تجاوز تمسک می کرد فرد قانع نمی شد از این رو حضرت راه مزبور را در پیش گرفت تا او را قانع کند.

بقی هنا مشکلة: در روایت ابی ابی یعفور که حدیث 2 باب 42 از ابواب وضو است می خوانیم: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا شَكَكْتَ فِي شَيْ‌ءٍ مِنَ الْوُضُوءِ وَ قَدْ دَخَلْتَ فِي غَيْرِهِ فَلَيْسَ شَكُّكَ بِشَيْ‌ءٍ إِنَّمَا الشَّكُّ إِذَا كُنْتَ فِي شَيْ‌ءٍ لَمْ تَجُزْهُ صدر این روایت و ذیل آن مشکل دارد و البته همانطور که گفتیم علماء اجماع دارند که در اثناء طهارات ثلاث قاعده ی تجاوز جاری نمی شود ولی روایت مزبور این امر را جایز می داند و می فرماید: (إِذَا شَكَكْتَ فِي شَيْ‌ءٍ مِنَ الْوُضُوءِ وَ قَدْ دَخَلْتَ فِي غَيْرِهِ) یعنی اگر در شستن صورت شک کردی و الان در غیر صورت هستی یعنی مثلا مشغول شستن دست ها هستی که امام می فرماید نباید به شک اعتنا کنی و این خلاف اجماع است.

 ما برای رفع این مشکل ضمیر در (غیره) را به غیر وضو تفسیر می کنیم خصوصا که لفظ وضو اقرب است و (غیره) را غیر شیء تفسیر نکردیم. بعضی هم گفته اند که من در (من الوضوء) تبعیضیه نیست تا معنایش این شود که در بخشی از وضو شک کردی بلکه من تبیینیه است یعنی اذا شککت فی شیء و آن شیء وضو است.

 با این بیان مشکل صدر حل شد. اما مشکلی که در ذیل روایت است: امام در ذیل روایت می فرماید (إِنَّمَا الشَّكُّ إِذَا كُنْتَ فِي شَيْ‌ءٍ لَمْ تَجُزْهُ) این ذیل هم می گوید که اگر مثلا از شستن صورت تجاوز کردی و شک کردی نباید به آن اعتنا کنی و حال آنکه این خلاف اجماع است.

 ان شاء الله فردا این اشکال را بررسی می کنیم.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo