درس خارج فقه آیت الله سبحانی
97/10/12
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: موضع اسلام در برابر مشرکین
الآیة الرابعة
«فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ »[1]
ترجمه: (اما) وقتي ماههاي حرام پايان گرفت، مشرکان را هر جا يافتيد به قتل برسانيد؛ و آنها را اسير سازيد؛ و محاصره کنيد؛ و در هر کمينگاه، بر سر راه آنها بنشينيد! هرگاه توبه کنند، و نماز را برپا دارند، و زکات را بپردازند، آنها را رها سازيد؛ زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است!
معنای مفردات آیه1: «انْسَلَخَ»: السلخ: نزع جلد الحیوان، و أرید هنا آدنقضاء الأشهر الحرم
2:« مَرْصَدٍ»: طریق، و مثله: المرقَب و المربی
بحث ما در باره جهاد ابتدایی است، در جهاد ابتدایی پیغمبر اکرم (ص) سراغ طرف میرود، نه اینکه طرف سراغ طرف بیاید، این آیهای که میخوانیم راجع به مشرکین قریش است، مشرکین قریش تا سال ششم هجرت سراغ پیغمبر اکرم (ص) میآمدند، اما از سال ششم هجرت به بعد پیغمبر اکرم (ص) سراغ آنها رفت.
پرسش1، ولذا این سوال میآید که چرا آن حضرت سراغ آنها رفت در حالی که آنها با پیغمبر اکرم (ص) پیمان بسته بودند که علیه مسلمانان کاری نکنند، حتی علیه مشرکینی که با پیغمبر اکرم (ص) پیمان بستهاند کاری نکنند، در اینجا این پرسش پیش میآید با اینکه مشرکین سراغ پیغمبر(ص) نیامدند، چرا پیغمبر اکرم (ص) سراغ آنها میرود با آنکه در حدیبیه پیمان بسته بودند که تا ده سال با هم متارکه کنند و علیه همدیگر اقدام نکنند و حتی علیه هم پیمانان همدیگر هم اقدام نکنند؟
پاسخالبته این پرسش را تاریخ برای ما شکافد و جواب میدهد و آن اینکه پیغمبر اکرم واقعاً ملتزم به پیمان حدیبیه بود، اما متاسفانه آنها پیمان شکنی کردند، گروه بکریه با گروه دیگر جنگ کردند، بکریه با قریش هم پیمان بودند، طائفه دیگر با پیغمبر اکرم (ص)، در اینجا بود که گروه بکریه آن ماده پیمان نامه را شکاندند، چون بنا بود که علیه هم پیمانان همدیگر نیز اقدام نکنند، آن طائفه که با پیامبر اکرم هم پیمان بودند، طائفه خزاعه بودند، طائفه خزاعه با پیغمبر اکرم هم پیمان شدند، البته در میان آنها مسلمان و مشرک هم بودند، طائفه بکریه به طائفه خزاعه حمله کردند و افرادی را کشته و این سبب شد که پیغمبر اکرم سراغ آنها بیاید و این سبب شد که حضرت مکه را فتح کند،پس سوال اول را تاریخ حل کرد و جواب داد.
پرسش2در اینجا یک سوال دیگر مطرح است و آن این که چرا باز حضرت رسول (ص) دست از مشرکین بر نمیدارد؟
پاسخچون مشرکین در حج اعمال زشت و قبیحی را انجام میدادند، گویا در آئین مشرک این بود کسی که میخواهد طواف کند، حق ندارد لباسی را که با آن طواف کرده دوباره بپوشد، بلکه باید آن لباس را صدقه بدهد، ولذا کسانی که فقیر بودند، لباس را عاریه میکردند، طواف میکردند، بعداً آن لباس را به صاحبش رد میکردند و سپس خود را میپوشیدند، اما روزی یک زن بسیار زیبایی آمد که خیلی چشم گیر و مورد توجه واقع میشد، لباس واحدی داشت، کسی هم به او لباس نداد، ناچار شد که لخت و برهنه طواف خانه خدا را بکند، مردمی که دور خانه خدا بودند، چشم چرانی در باره این زن کردند، همین سبب شد که شانزده آیه از سوره برائت و توبه نازل شود، پیغمبر اکرم این آیات را به ابوبکر داد که آنها را در مکه «یوم حج الأکبر» بخواند، ابوبکر مقداری از راه ها را طی کرده بود، اینجا بود که جبرئیل نازل شد و گفت: یا رسول الله، حتماً این آیات را از ابوبکر بگیر و به علی بده « فَنَزَلَ جَبْرَئِيلُ ع عَلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ إِنَّهُ لَنْ يُؤَدِّيَ عَنِّي غَيْرُكَ أَوْ رَجُلٌ مِنْكَ يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ ع »، پیغمبر اکرم (ص) فوراًعلی (ع) خواست و فرمود ابوبکر را دریاب، آیات را از او بگیر و شما این آیات را برای مردم بخوان، علی (ع) این آیات را یوم حج الأکبر خواند و هر نوع امانی را از مشرکین گرفت، تا چهار ماه به آنها مهلت داد.
در اینجا روشن میشود که با اینکه مشرکین قدرتی نداشتند چرا رسول خدا آنها را رها نمیکند، یک علتش همین جریان طوف این زن بود.
متن حدیث
فر، تفسير فرات بن إبراهيم عَلِيُّ بْنُ الْعَبَّاسِ الْبَجَلِيُّ مُعَنْعَناً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَوْلُهُ تَعَالَى بَراءَةٌ مِن اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ يَقُولُ بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ مِنَ الْعَهْدِ إِلَى الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ غَيْرَ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَلَمَّا كَانَ بَيْنَ النَّبِيِّ ص وَ بَيْنَ الْمُشْرِكِينَ وَلْثٌ مِنْ عُقُودٍ فَأَمَرَ اللَّهُ رَسُولَهُ أَنْ يَنْبِذَ إِلَى كُلِّ ذِي عَهْدٍ عَهْدَهُمْ إِلَّا مَنْ أَقَامَ الصَّلَاةَ وَ آتَى الزَّكَاةَ فَلَمَّا كَانَتْ غَزْوَةُ تَبُوكَ وَ دَخَلَتْ سَنَةُ تِسْعٍ فِي شَهْرِ ذِي الْحِجَّةِ الْحَرَامِ مِنْ مُهَاجَرَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَاتُ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص حِينَ فَتَحَ مَكَّةَ لَمْ يُؤْمَرْ أَنْ يَمْنَعَ الْمُشْرِكِينَ أَنْ يَحُجُّوا وَ كَانَ الْمُشْرِكُونَ يَحُجُّونَ مَعَ الْمُسْلِمِينَ عَلَى سُنَّتِهِمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ وَ عَلَى أُمُورِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا فِي طَوَافِهِمْ بِالْبَيْتِ عُرَاةً وَ تَحْرِيمِهِمُ الشُّهُورَ الْحُرُمَ وَ الْقَلَائِدَ «1» وَ وُقُوفِهِمْ بِالْمُزْدَلِفَةِ فَأَرَادَ الْحَجَّ فَكَرِهَ أَنْ يَسْمَعَ تَلْبِيَةَ الْعَرَبِ لِغَيْرِ اللَّهِ وَ الطَّوَافَ بِالْبَيْتِ عُرَاةً فَبَعَثَ النَّبِيُّ ص أَبَا بَكْرٍ إِلَى الْمَوْسِمِ وَ بَعَثَ مَعَهُ بِهَؤُلَاءِ الْآيَاتِ «3» مِنْ بَرَاءَةَ وَ أَمَرَهُ أَنْ يَقْرَأَهَا عَلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ وَ أَمَرَهُ أَنْ يَرْفَعَ الْحُمْسَ «4» مِنْ قُرَيْشٍ وَ كِنَانَةَ وَ خُزَاعَةَ إِلَى عَرَفَاتٍ فَسَارَ أَبُو بَكْرٍ حَتَّى نَزَلَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ فَنَزَلَ جَبْرَئِيلُ ع عَلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ إِنَّهُ لَنْ يُؤَدِّيَ عَنِّي غَيْرُكَ أَوْ رَجُلٌ مِنْكَ يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ ع فَبَعَثَ النَّبِيُّ عَلِيّاً فِي أَثَرِ أَبِي بَكْرٍ لِيَدْفَعَ إِلَيْهِ هَؤُلَاءِ الْآيَاتِ مِنْ بَرَاءَةَ وَ أَمَرَهُ أَنْ يُنَادِيَ بِهِنَّ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ وَ هُوَ يَوْمُ النَّحْرِ وَ أَنْ يُبْرِئَ ذِمَّةَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ مِنْ كُلِّ أَهْلِ عَهْدٍ وَ حَمَلَهُ عَلَى نَاقَتِهِ الْعَضْبَاءِ فَسَارَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع عَلَى نَاقَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَأَدْرَكَهُ بِذِي الْحُلَيْفَةِ فَلَمَّا رَآهُ أَبُو بَكْرٍ قَالَ أَمِيرٌ أَوْ مَأْمُورٌ فَقَالَ عَلِيٌّ ع بَعَثَنِي النَّبِيُّ ص لِتَدْفَعَ إِلَيَّ بَرَاءَةَ قَالَ فَدَفَعَهَا إِلَيْهِ وَ انْصَرَفَ أَبُو بَكْرٍ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا لِي نَزَعْتَ مِنِّي بَرَاءَةَ أَ نَزَلَ فِيَّ شَيْءٌ فَقَالَ النَّبِيُّ ص إِنَّ جَبْرَئِيلَ نَزَلَ عَلَيَّ فَأَخْبَرَنِي أَنَّ اللَّهَ يَأْمُرُنِي أَنَّهُ لَنْ يُؤَدِّيَ عَنِّي غَيْرِي أَوْ رَجُلٌ مِنِّي فَأَنَا وَ عَلِيٌّ مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ وَ النَّاسُ مِنْ شَجَرٍ شَتَّى أَ مَا تَرْضَى يَا أَبَا بَكْرٍ أَنَّكَ صَاحِبِي فِي الْغَارِ قَالَ بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَمَّا كَانَ «1» يَوْمُ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ وَ فَرَغَ النَّاسُ مِنْ رَمْيِ الْجَمْرَةِ الْكُبْرَى قَامَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع عِنْدَ الْجَمْرَةِ فَنَادَى فِي النَّاسِ فَاجْتَمَعُوا إِلَيْهِ فَقَرَأَ عَلَيْهِمُ الصَّحِيفَةَ بِهَؤُلَاءِ الْآيَاتِ- بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ إِلَى قَوْلِهِ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ ثُمَّ نَادَى أَلَا لَا يَطُوفُ «2» بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ وَ لَا يَحِجَّنَّ مُشْرِكٌ بَعْدَ عَامِهِ هَذَا وَ إِنَّ لِكُلِّ ذِي عَهْدٍ عَهْدَهُ إِلَى مُدَّتِهِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَا يُدْخِلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ مُسْلِماً وَ إِنَّ أَجَلَكُمْ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ إِلَى أَنْ تَبْلُغُوا بُلْدَانَكُمْ فَهُوَ قَوْلُهُ تَعَالَى فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ أَذَّنَ النَّاسَ كُلَّهُمْ بِالْقِتَالِ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا فَهُوَ قَوْلُهُ وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ قَالَ إِلَى أَهْلِ الْعَهْدِ خُزَاعَةَ وَ بَنِي مُدْلِجٍ «3» وَ مَنْ كَانَ لَهُ عَهْدٌ غَيْرِهِمْ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ قَالَ فَالْأَذَانُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع النِّدَاءُ الَّذِي نَادَى بِهِ قَالَ فَلَمَّا قَالَ فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ قَالُوا وَ عَلَى مَا تُسَيِّرُنَا أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ فَقَدْ بَرِئْنَا مِنْكَ وَ مِنِ ابْنِ عَمِّكَ إِنْ شِئْتَ الْآنَ الطَّعْنُ وَ الضَّرْبُ ثُمَّ اسْتَثْنَى اللَّهُ مِنْهُمْ فَقَالَ إِلَّا الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ فَقَالَ الْعَهْدُ مَنْ كَانَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّبِيِّ ص وَلْثٌ مِنْ عُقُودٍ عَلَى الْمُوَادَعَةِ «4» مِنْ خُزَاعَةَ وَ غَيْرِهِمْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ لِكَيْ يَتَفَرَّقُوا «5» عَنْ مَكَّةَ وَ تِجَارَتِهَا فَيَبْلُغُوا إِلَى أَهْلِهِمْ ثُمَّ إِنْ لَقُوهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ قَتَلُوهُمْ وَ الْأَرْبَعَةُ الْأَشْهُرِ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ فِيهَا دِمَاءَهُمْ عِشْرُونَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ وَ الْمُحَرَّمُ وَ صَفَرُ رَبِيعٌ الْأَوَّلُ وَ عَشْرٌ مِنْ رَبِيعٍ الْآخَرِ فَهَذِهِ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ الْمُسَيَّحَاتُ مِنْ يَوْمِ قِرَاءَةِ الصَّحِيفَةِ الَّتِي قَرَأَهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع ثُمَّ قَالَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكافِرِينَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ قَالَ فَيُظْهِرُ نَبِيَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ قَالَ ثُمَّ اسْتَثْنَى فَنَسَخَ مِنْهَا فَقَالَ- إِلَّا الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ هَؤُلَاءِ بَنُو ضَمْرَةَ وَ بَنُو مُدْلِجٍ حَيَّانَ «1» مِنْ بَنِي كِنَانَةَ كَانُوا حُلَفَاءَ النَّبِيِّ فِي غَزْوَةِ بَنِي الْعُشَيْرَةِ مِنْ بَطْنِ يَنْبُعَ- ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئاً يَقُولُ لَمْ يَنْقُضُوا عَهْدَهُمْ بِغَدْرٍ- وَ لَمْ يُظاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَداً قَالَ لَمْ يُظَاهِرُوا عَدُوَّكُمْ عَلَيْكُمْ- فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى مُدَّتِهِمْ يَقُولُ أَجَلِهِمُ الَّذِي شَرَطْتُمْ لَهُمْ- إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ قَالَ الَّذِينَ يَتَّقُونَ اللَّهَ فِيمَا حَرَّمَ عَلَيْهِمْ وَ يُوفُونَ بِالْعَهْدِ قَالَ فَلَمْ يُعَاهِدِ النَّبِيُّ ص بَعْدَ هَؤُلَاءِ الْآيَاتِ أَحَداً قَالَ ثُمَّ نُسِخَ ذَلِكَ فَأُنْزِلَ فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ قَالَ هَذَا الَّذِي ذَكَرْنَا مُنْذُ يَوْمَ قَرَأَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع عَلَيْهِمُ الصَّحِيفَةَ يَقُولُ فَإِذَا مَضَتِ الْأَرْبَعَةُ الْأَشْهُرِ قَاتَلُوا الَّذِينَ انْقَضَى عَهْدُهُمْ فِي الْحِلِّ وَ الْحَرَمِ- حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ إِلَى آخِرِ الْآيَةِ قَالَ ثُمَّ اسْتَثْنَى فَنَسَخَ مِنْهُمْ فَقَالَ- وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ قَالَ مَنْ بُعِثَ إِلَيْكَ مِنْ أَهْلِ الشِّرْكِ يَسْأَلُكَ لِتُؤْمِنَهُ حَتَّى يَلْقَاكَ فَيَسْمَعَ مَا تَقُولُ وَ يَسْمَعَ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَهُوَ آمِنٌ- فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ وَ هُوَ كَلَامُكَ بِالْقُرْآنِ- ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ يَقُولُ حَتَّى يَبْلُغَ مَأْمَنَهُ مِنْ بِلَادِهِ ثُمَّ قَالَ كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ إِلَى آخِرِ الْآيَةِ فَقَالَ هُمَا بَطْنَانِ بَنُو ضَمْرَةَ وَ بَنُو مُدْلِجٍ «2» فَأَنْزَلَ اللَّهُ هَذَا فِيهِمْ حِينَ غَدَرُوا ثُمَّ قَالَ تَعَالَى- كَيْفَ وَ إِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لا يَرْقُبُوا فِيكُمْ إِلًّا وَ لا ذِمَّةً إِلَى ثَلَاثِ آيَاتٍ قَالَ هُمْ قُرَيْشٌ نَكَثُوا عَهْدَ النَّبِيِّ ص يَوْمَ الْحُدَيْبِيَةِ وَ كَانُوا رُءُوسَ الْعَرَبِ فِي كُفْرِهِمْ ثُمَّ قَالَ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِلَى يَنْتَهُون»[2]
ثانیاً،(من این را از مرحوم آیت الله بروجردی شنیدم) تمام انبیا برای یک اصل آمدهاند، و آن اصل توحید است:« وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ»[3] در قانو اساسی انبیا اولین اصل، اصل توحید است، یعنی شرک در آنجا راه ندارد، بنابراین، نبی اکرم که پیغمبر اکرم (ص) که رسالتش جهانی و عالمی است، چطور میتواند به مشرکین اجازه باقی ماندن در بت پرستی و وثنیت بدهد؟ پس روشن شد که چطور پیغمبر اکرم نمیتواند شرک را به رسمیت بشناسد.
به بیان دیگر؛ در هر کشوری یک خط قرمزی وجود دارد حتی در آزاد ترین کشورها یک خط قرمزهایی وجود دارد ولذا اجازه نمیدهند که کسی از آن خط قرمزها تجاوز کند، خط قرمز انبیا توحید است، اصلاً پیغمبر اکرم نمیتواند به وثنیت و بت پرستی اجازه بدهد ولذا آن حضرت در عین حالی که بر مکه مسلط است، حکومت در اختیار ایشان است، باز هم نسبت به مشرکین اعلام جنگ میدهد.
اسلام طرف آزادی استباید توجه داشت که در کنار اسلام دشمن فراوان، و قلمهای غیر صحیح و مسموم فراوان است، از این رو، ممکن است این آیه مبارکه را برای ما بهانه قرار بدهند و بگویند در اسلام حریت و آزادی وجود ندارد، ولی اینها تاریخ مطالعه نمیکنند که پیغمبر اکرم چقدر خون دل خورده تا به اینجا رسیده، سیزده سال تمام برای آنها دلیل و برهان اقامه کرده و قرآن را برای آنها خوانده، بعداًکه به مدینه هجرت کرده، باز هم مشرکین دست از سر آن حضرت بر نداشتند ولذا به مدینه چند بار حمله کردند تا پیغمبر اکرم و مسلمانان را از بین ببرند، در آخر هم پیمان بستند، بعداً پیمان را شکستند، بعد از آنکه پیمان را شکستند، پیغمبر اکرم (ص) مکه را فتح کرد و مشرکین سخت گرفت، و اگر این سخت گیری را میکند، دو علت دارد، یکی عملهای ناشایست مشرکان در حریم خانه خدا بود، دوم هم خط قرمز، یعنی «توحید»، یعنی اینکه وثنیت و بت پرستی با اسلام و آیین توحید سازگاری ندارد.
پرسشممکن است کسی بگوید که حریت و آزادی چه میشود، یعنی اینکه سازمان ملل میگوید هر کس باید در دین و آیین خود آزاد باشند؟
پاسخدر جواب میگوییم بت پرستی دین نیست، بلکه لا دینی است، اگر میگویند ادیان و شرائع آزاد است، یعنی دینی که ریشه در آسمان داشته باشد، اما لا دینی دین نیست، بر فرض اینکه بگوییم دین است، حرف سازمان ملل برای ما سندیت ندارد، بلکه میگوییم بشر آزاد است، اما با دو شرط، اولاً باید ضررش به دیگران نرسد، ثانیاً علیه سعادت خودش قدم بر ندارد، این هم شرطش است، ما تابع سازمان ملل نیستیم ما تابع دستورات خدا میباشیم و خدا فوق همه چیز است.
ما تابع سازمان ملل نیستیم، ما عقل خود را قاضی میکنیم،آیا بشری که علیه سعادت خودش قدم برداشته آزاد است، فرض کنید افرادی میخواهند مواد مخدر (از قبیل هروئین و امثال هروئین) بکشند که جان بشر را از بین میبرد، این آزاد است، آیا دولت ها اجازه میدهند که جوانان و دختران و سایر اقشار مردمش علناً از مواد مخدر استفاده کنند، آیا آزادند؟ خیر، هیچ دولتی چنین اجازهای را نمیدهد، چون علیه سعادت خودش است، و چون علیه سعادت و خوشبختی خودش است ولذا هیچ دولتی اجازه نمیدهد که تبعه او چنین کاری بکنند.
ما میگوییم سعادت بشر گاهی حسی است، گاهی عقلانی است، حسی را انسان درک میکند، یکی عقلانی است که اکثر مردم درک نمیکنند، بلکه فقط انبیا درک میکند، معنی ندارد که بشر در مقابل موجودات بی جان سر تعظیم فرو ببرند، مثلاً گاوها در هند مزارع را خراب کنند و از بین ببرند بدون اینکه کسی متعرض آنها بشود،اما خودِ مردم هندوستان در گرسنگی به سر ببرند، بت پرستی و شرک علیه سعادت بشر است ولذا اسلام آن را قبول ندارد و به رسمیت نمیشناسد.
باید مسأله را تجزیه و تحلیل کنیم، آنها هم دم از حریت و آزادی میزنند، ما نیز شعار حریت و آزدی سر میدهیم، منتها آنها از دید ضیق و تنگ نگاه میکنند، فقط مواد مخدر و امثالش را میبینند، اما اسلام خیلی عمیق به مسائل نگاه میکند، فرض کنید یکنفر میخواهد خودش را بکشتد، آیا آزاد است؟ خیر،او نمیتواند بگوید به شما چه ربطی دارد، من آزدم و اختیار جانم دارم، هرگاه دلم خواست خودم را از بین میبرم، هرگاه دلم نخواست از بین نمیبرم؟ هیچ دولتی اجازه نمیدهد که وسائل خودش افراد را آماده کند
بنابراین، برای حریت و آزادی دو شرط وجود دارد:
اولاً؛ عملش مزاحم دیگران نباشد. ثانیاً؛ عملش بر خلاف مصالح و سعادت خودش نباشد، و بت پرستی صد درصد بر خلاف سعادت انسان است.
إنّ فی غضون هذه الآیات نکات تشیر إلی سبب رفع الأمان عن المشرکین و إمهالهم مدّة أربعة أشهر، فإن تابوا و اسلموا فهو، و إلّا فیقتلون فی أیِّ طریق و مکان تواجدوا فیه، و عئدئذ یقع الکلام فی إیضاح ما هو السرّ فی قتال المشرکین؟ إنّه سبحانه یُضیّق الأمر علی المشرکین لوجوه:
أوّلاً: الأنبیاء من أوّلهم إلی آخرهم بعثوا لغایة واحدة و هی هدم الوثنیة و انقاذ الإنسان من عبادة الشجر و الحجر أو الموجودات الغیبیة (مثل ملائکه) و هذا هو الأصل الأصیل فی المعارف الإلهیة، قال سبحانه:« وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيهِ الضَّلَالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ»[4] فإذا کان هذا هو الأصل الأصیل فی الشرائع السماویة، فلا یمکن لرسول السماء أن یعترف بجماعة یکون أصلهم الأصیل مناقضاً له، و لیس هذا أمراً غریباً فی الحکومات الّتی تدّعی الحُرّیّة و الدیمقراطیة فلو تشکلّت جماعة لهم أفکار خاصّة یعتمدون فی أصولهم علی فکرة تضاد الأصل الأولی للقانون الأساسی للبلاد الّتی هم فیها، لمنعهم الحکومة و لم تسمح لهم بنشر فکرهم، ولهذا لا یمکن أن یعترف نبیّ التوحید بجماعة یتظاهرون لیلاً و نهاراً علی ضدّ الأصل الذی بُعِثَ لأجله.
ثانیاً: إنّ محاربة المشرکین لم تکن لغایة إلزامهم بالاعتراف بالإسلام و إنّما کانت الغایة هی صدّهم عن العمل الجاهلی الذی یحطّ من مقام الإنسان، ولذلک یعترف الإسلام باتّباع الشرائع السماویة کالیهود و النصرانیة و المجوسیة، و لذلک لم یکن النبیّ (ص) معترضاً علی هؤلاء، فلو کان المشرک انتقل من شرکه إلی أحدی هذه الدیانات، لم یکن أیّ إلزام علیه.
ثالثا: أنّ الإکراه الناس علی ترک عبادة الأصنام و الأوثان، و إن کان أمراً إجباریاً و صادراً عن إکراه، لکنّه لغایة انتفاع المُکَرَه من هذا العمل، و عابد الوثن و إن کان یکره ذلک، لکن لمّا کان خضوع الإنسان للشجر و الحجر خزیاً للإنسان و اسقاطاً لکرامته، فالاجبار علی ترک هذا الشرک لیس أمراً قبیحاً بل یُعدّ أمراً حسناً و مطلوباً.
الحریّة و حدودهاإنّ الحرّیة أحلی کلمة سمعتها أذن الإنسان علی طول الدهر- و یا للأسف – هی من الکلمات الّتی تستخدم فی کبح الحریات و نقضها، فالغرب و علماءهم الذین یتبنّون هذا الأصل و له عندهم شرط واحد و هو أنّ الإنسان حرّ فی عمله و عقیدته ما لم یزاحم الأخرین، و بذلک اعترفوا بکلّ الشرائع السماویة و المسالک البشریة الّتی لا صلة لها بالسماء و إن کان أکثرها أمراً خرافیاً کما هو واضح.
غیر أنّ الحریة فی الإسلام لها شرطان:
1: ما تقدم ذکره
یعنی اینکه این آزادی به دیگران ضرر نزند و مزاحم دیگران نباشد.
2: أن لا یکون علی طرف النقیض من مصلحة الإنسان و سعادته، ولذلک لا یعترف بمن یحارب المُثُلَ الأعلی فی الأخلاق و القیم، ولذلک لو قام أحد ببیع المخدرات علی الشباب فیؤخذ بأشدّ المجازات لأنّها علی طرف النقیض من سعادة الإنسان.
و علی هذا فالإنسان حرّ فی عقیدته و عمله بشرط أن لا یکون مخالفاً لسعادته و کماله، فعبادة الأصنام علی طرف النقیض من ذلک، فلو قام الإسلام بتخریب الأصنام المنصوبة علی سطح الکعبة أو أرسل وفوداً لکسر الأصنام و الأوثان الرائجة بین القبائل فلا یعدّ ذلک مخالفاً للحریة المعقولة، بل هو فی رأی العقل و الانصاف خدمة جلیلة للإنسان علی مرّ العصور وإخراجاً له من الشقاء إلی السعادة.
یقول الإمام علیّ ع فی وصف النبی (ص) :« طَبِيبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْكَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَى مَوَاسِمَهُ يَضَعُ ذَلِكَ حَيْثُ الْحَاجَةُ إِلَيْهِ مِنْ قُلُوبٍ عُمْيٍ وَ آذَانٍ صُمٍّ وَ أَلْسِنَةٍ بُكْمٍ مُتَتَبِّعٌ بِدَوَائِهِ مَوَاضِعَ الْغَفْلَةِ وَ مَوَاطِنَ الْحَيْرَة»[5]
أو لیس من الجهل المطبق أن تعیش الأبقار الهندیة فی الشوارع و الطرق تأکل و تمرح کلّ شیء و لکن قسماً کبیراً من الناس جوعی و لا یملکون ما یسدّ الرمق و ما سبب ذلک إلّا أنّ للأبقار قداسة لا یمکن التعرض لها، حتی لو أرادت أن تبرک علی سکة القطار فلا یسمح دینهم بازعاجها و ازالتها عن مکانها.
بهترین و شیرین ترین و با لذت ترین کلمهای که گوش بشر در این چند قرن شنیده، کلمه حریت و آزادی است، اما متاسفانه از این کلمه حریت و آزادی، علیه خودِ آزادی سوء استفاده شده ، یعنی از کلمه آزادی علیه خودِ آزادی استفاده و بهره برداری شده است، بنام آزادی میگیرند و میکشند، نگاه کنید به فرانسه ببینید که به روزگار مردم چه میآورند.
البته ما نیز آزادی را قبول داریم، اما به شرط اینکه این آزادی به ضرر خود انسان تمام نشود، خدا رحمت کند دوست عزیزما را جناب آقای خزعلی (آیت الله خزعلی) که قریب هشت سال با همدیگر هم مباحثه بودیم، ایشان کلمه خوبی میگفت، در زمان طاغوت بود و ترویج آیین زردشتی بود در خیلی از روزنامهها و مجلهها زردشتی گری را ترویج میکردند و میگفتند اسلام آمد و آیین پدران و نیکان ما را از بین برد، ایشان (آیت الله خزعلی) جمله خوبی میگفت و آن اینکه اسلام آمد و آیین شما را ازبین برد، در عوض چه کار کرد، آیا غیر این بود که شما را از ذلت نجات داد، چون شما در مقابل آتش سجده میکردید، آتش را مظهر خدا میدانستید، اسلام آمد و به شما گفت این با کرامت و شرافت انسانی شما سازگار نیست، آیا این کار اسلام به نفع ایران و ایرانی تمام شده یا به ضررش؟
قطعاً به نفعش تمام شد.
بنابراین، کلمه آزادی شرین ترین کلمه است که گوش زمان شنیده است، اما متاسفانه از کلمه آزادی علیه خود آزادی استفاده شده است، ولذا ما نباید گول و فریب این الفاظ اتوکشیده را بخوریم.