درس خارج اصول استاد محمدمهدی شب‌زنده‌دار

موضوع: اخبار من بلغ/تنبیهات /تنیهات برائت /اصول عملیه

0.1تنبیه هفتم: شمول اخبار من بلغ نسبت به اخبار دال بر مناقب و مصائب اهل بیت علیهم السلام

آخرین تنبیهی که در مقام مورد بررسی قرار می گیرد در این مورد است که آیا اخباری که دلالت بر مناقب و فضائل اهل بیت علیهم السلام و یا مصائب آنان می کند و همچنین بعضی از اخباری که دال بر بعضی از مراقد آنها مثل راس الحسین علیه السلام است و سند آنها معتبر نیست مشمول اخبار من بلغ می شود یا نه؟

از شهید ثانی«ره» در درایه نقل شده که ایشان فرموده این موارد مشمول اخبار من بلغ هستند و آن را به اکثر اصحاب نسبت داده است، به شیخ اعظم«ره» هم در رساله جداگانه ای غیر از رسائل و مطارح که در مورد اخبار من بلغ و قاعده تسامح در ادله سنن نوشته است نسبت داده شده که این مساله را پذیرفته است.

تحقیق مساله این است که تارتا سند روایتی که دلالت بر فضیلتی از فضائل آنان یا مصیبتی از مصائب آنان می کند و یا دال بر مراقد آنان است -البته مراقدی که به تواتر ثابت نیست مثل مقام راس الحسین علیه السلام- تمام است در اینصورت اشکالی در صحت نقل آنها وجود ندارد چون مشمول ادله کذب و قول به غیر علم نمی شود و در مقابل مشمول ادله ای که ترغیب در نقل فضائل و مصائب اهل بیت علیهم السلام می کند می شود علاوه بر اینکه مشمول ادله تعظیم شعائر و مانند آن می گردد.

یک وقت نیز روایت دال بر این امور سند ندارد اما شخص در بیان مدلول آن اخبار خودش اِخبار نمی دهد بلکه نسبت می دهد به کتبی که این اخبار در آنها نقل شده است، در اینصورت نیز اشکالی در نقل آنها نیست چون مشمول ادله حرمت کذب و قول به غیر علم نمی شود و ممکن است گفته شود وقتی نقل ها به این شکل باشد قطعا مشمول ادله ترویج شریعت و ترغیب مردم به اهل بیت علیهم السلام می شود و با این مجموعه ها مقاصد عالیه محقق می شود.

انما الکلام در جایی است که اینچنین نمی خواهد نقل کند بلکه مستقیما آن روایات را به نحو جزم نقل می کند در این موارد که سند تامی وجود ندارد روشن است که مشمول این ادله نمی شود چون هم مشمول ادله بیان فضائل نمی شود چون تمسک به دلیل در شبهه مصداقیه خود دلیل است به این دلیل که نمی دانیم چنین چیزی فضلیت یا منقبت اهل بیت علیهم السلام هست یا نه؟ و دلیلی نیز وجود ندارد تا دلالت بر ترغیب یا جواز نقل آنچه که علم به صدور آن از معصومین نداریم کند. حال بحث در این است که آیا در این موارد می توان از راه اخبار من بلغ جواز نقل این اخبار را درست کرد؟

أقول: المراد بالخبر الضعيف في القصص و المواعظ هو نقلها و استماعها و ضبطها في القلب و ترتيب الآثار عليها، عدا ما يتعلّق بالواجب و الحرام.و الحاصل: أنّ العمل بكلّ شي‌ء على حسب ذلك الشي‌ء، و هذا أمر وجدانيّ لا ينكر، و يدخل حكاية فضائل أهل البيت عليهم السلام و مصائبهم، و يدخل في العمل الإخبار بوقوعها من دون نسبة إلى الحكاية على حدّ الإخبار بالأمور الواردة بالطرق المعتبرة، بأن يقال: كان أمير المؤمنين عليه السلام يصلّي كذا و يبكي كذا، و نزل على مولانا سيّد الشهداء عليه السلام كذا و كذا. و لا يجوز ذلك في الأخبار الكاذبة، و إن كان يجوز حكايتها، فإنّ حكاية الخبر الكاذب ليس كذبا، مع أنّه لا يبعد عدم الجواز إلّا مع بيان كونها كاذبة»[1] .

ظاهر امر این است که در ابتدا این راه راه غریبی است چون شمول اخبار من بلغ نسبت به این موارد واضح نیست به این دلیل که موضوع اخبار من بلغ بلوغ ثواب بود در حالیکه روایات دال بر مناقب و فضائل و مصائب مشتمل بر ثواب نیستند تا داخل در اخبار من بلغ شوند بلکه مشتمل بر بیان یک موضوع خارجی هستند لذا این تنبیه در دو مقام مورد بررسی قرار می گیرد؛ مقام اول کیفیت تقریر اخبار من بلغ نسبت به اخبار دال بر مناقب و مصائب است و مقام دوم بررسی شمول یا عدم شمول اخبار من بلغ نسبت به این موارد است.

0.1.1مقام اول: تقریب کیفیت شمول اخبار من بلغ نسبت به اخبار دال بر مناقب

تقریبی که ممکن است بیان شود بیانی است که در منتقی ذکر شده است و آن اینکه کسی که منقبت یا مصیبتی را ذکر می کند درست است که به مدلول مطابقی ثوابی ذکر نمی کند بلکه فقط دلالت بر موضوع خارجی می کند اما این خبر یک دلالت التزامی دارد و آن اینکه مستحب است این حرف را برای دیگران نقل کنید چون دلیل وجود دارد بر اینکه ذکر مناقب و مصائب اهل بیت علیهم السلام برای دیگران مستحب است.

بنابراین به دلالت التزام زیارت مقام راس الحسین علیه السلام و نقل فضائل و ذکر مصائب استحباب دارد، از طرف دیگر هر استحبابی به دلالت التزام ثواب دارد پس این خبر به دلالت التزام حکم به ثواب نیز می کند؛

و إلا فنفس الموضوع المخبر به لا معنى لأن يكون مما بلغ فيه الثواب، إذ الثواب على العمل لا على الموضوع»[2] .

پس اخبار دال بر مناقب و فضائل و مصائب اهل بیت علیهم السلام به دلالت التزام مشمول اخبار من بلغ می شود.

پس تقریب ظاهر الصلاحی پیدا شد تا بتوان به وسیله آن به اخبار من بلغ تمسک نمود.