< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد محمد مهدی شب‌زنده‌دار

97/01/28

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

موضوع: دلیل عقل /احتیاط /اصول عملیه

0.0.0.0.1تقریب دوم انحلال حکمی: عدم تنجیز علم اجمالی نسبت به همه اطراف

تقریب دیگری که برای انحلال حکمی در مقام گفته می شود و در کفایه ذکر نشده و طبق مبنای بزرگانی مثل محقق اصفهانی«ره» و محقق عراقی«ره» است این است که در باب علم اجمالی این قاعده وجود دارد که وقتی علم اجمالی منجز است که طبق جمیع تقادیر اثر تنجیز را داشته باشد ولی اگر طبق بعضی از تقادیر می تواند تنجیز آور باشد و طبق بعضی دیگر از تقادیر نمی تواند تنجیز آور باشد در اینصورت علم اجمالی اصلا اثر تنجیزی ندارد.

تطبیق این قاعده در مقام این است که عقلا «المتنجز لایتنجز ثانیا» یعنی حکمی که تنجز پیدا کرده یعنی به مرحله ای رسیده که مخالفت با او برای مکلف استحقاق عقاب می آورد دو مرتبه به سبب دیگری نمی تواند همین صفت تنجز را پیدا کند، چون تحصیل حاصل است، بعد از بیان این مقدمه مسلم در مقام گفته می شود درست است که این شخص در ابتدا قبل از مراجعه به ادله از باب اینکه دین قوانینی دارد علم اجمالی به محرمات پیدا کرده، اما قبل از این علم اجمالی، بخشی از وقائع به سبب وجود ادله و امارات متنجز می شوند چون امارات و ادله در معرض وصول حجت هستند، همانطور که مقلدی که هنوز به رساله عملیه مراجعه نکرده نسبت به آنچه که در رساله عملیه به عنوان حرام ذکر شده تکلیف دارد چون احکام مذکور در رساله در معرض وصول آن شخص است و برای او منجز است. بنابراین قبل از اینکه علم اجمالی پیدا شود بعضی از اطراف علم اجمالی در اثر وجود امارات و ادله برای او تنجز پیدا می کند در اینصورت این علم اجمالی متاخر نمی تواند در جمیع اطراف خود تنجیز آور باشد چون برخی از این افراد قبلا تنجز پیدا کرده بودند و به حکم «المتنجز لایتنجز ثانیا» آن اطراف نمی توانند دوباره تنجز پیدا کنند پس این علم اجمالی که اخباری می خواهد به آن تمسک کند اثری ندارد چون معلوم به اجمال اگر منطبق بر همان احکامی باشد که امارات بر آن دلالت می کند قابل تنجیز به سبب علم اجمالی نیستند.

طبق این بیان نیز نمی گوید علم اجمالی منحل می شود لکن علی رغم وجودش اثر ندارد که از آن تعبیر به انحلال حکمی می شود.

0.0.0.0.2مناقشه در تقریب دوم: المتنجز یتنجز فی البقاء بغیر مایتنجز فی الحدوث

این مطلب که گفته شود: «المتنجز لایتنجز ثانیا» ممتنع است صحیح است، اما فرق است بین اینکه گفته شود المتنجز لایتنجز ثانیا یا اینکه گفته شود تنجز در بقاء متوقف بر چیز دیگری است، مثل اینکه خیمه ای سر پا کرده اید و این خیمه متکی به یک ستون است حال اگر ستون دیگری زیر خیمه قرار داده شود و ستون قبل برداشته شود اشکالی ندارد در اینصورت خیمه جدیدی ایجاد نشده ولی این خیمه به ستونی که در مرحله حدوث متکی بود متکی نیست بلکه به ستون دیگری متکی شده است و گفته نمی شود این ستون دو برپایی پیدا کرد.

این مطلب را در مانحن فیه نیز می توان قائل شد به اینکه این احکام واقعیه تا به حال متنجز بود حال اگر در بقاء علم تفصیلی پیدا شد مثل اینکه شخص رفت ادله را دید و متوجه شد نص بر این حکم قائم است و به همین دلیل علم تفصیلی به حکم پیدا کرد حال اگر برهان مذکور صحیح باشد باید گفته شود این علم تفصیلی هیچ خاصیتی ندارد چون متعلق آن علم تفصیلی قبلا به واسطه آن علم اجمالی منجز شده است مثلا اگر به یک روایتی برخوردید این روایت آن واقع را منجز می کند و پس از تتبع بیشتر روایات زیادی را ملاحظه کرد که سبب تواتر در آن مساله شد در اینجا گفته نمی شود که علم تفصیلی اثری ندارد بلکه گفته می شود قبل از علم پیدا کردن به سبب وجود اماره معتبره تنجز وجود داشت الان همان تنجز باقی است ولی مستند به علم است نه ظن معتبر، پس در مانحن فیه می توان گفت قبل از علم اجمالی برای این شخص احکام واقعیه به واسطه اماراتی که در معرض وصول بودند تنجز پیدا کرده بود اما وقتی توجه پیدا کرد به اینکه دین قوانینی دارد و برای او علم اجمالی به وجود احکام واقعیه حاصل شد همان تنجز حاصل شده در بقاء مستند به این علم اجمالی می باشد پس این علم اجمالی باز هم بنابر جمیع تقادیر تنجیز آور است و این کفایت می کند برای اینکه برای وجوب احتیاط به علم اجمالی استناد شود.

پس این علم اجمالی یا علم تفصیلی نمی خواهد تنجز جدیدی روی تنجز قبل بیاورد تا اشکال وارد شود که «المتنجز لایتنجز ثانیا» بلکه تنجز جدید جای خود را به تنجز قبل می دهد و این اشکالی ندارد.

بله اگر کسی قائل به حرکت جوهری باشد و بگوید هر آن عالم در حال شدن است و حالت جدید با حالت قبل فرق می کند در اینصورت نمی توان چنین سخنی گفت.

مرحوم شیخ پس از پایان ادله دال بر احتیاط تنبیهاتی را ذکر می کند برخی از این تنبیهات در کلمات محقق خراسانی«ره» و دیگران حذف شده چون جایگاه مهمی ندارد لذا شایسته است که در مقام آموزش نیز بعضی از این تنبیهات حذف شود اما بعضی از تنبیهات شیخ را به دلیل نکته ای که دارد به عنوان نکته ذکر می کنیم و سپس وارد تنبیهاتی می شویم که محقق خراسانی«ره» آنها را ذکر نموده است.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo