< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد علی اکبر سیفی مازندرانی

96/11/02

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تعارض بینتین

در صورتی که بینه ی مدعی و منکر تعارض کنند {کلام در صورت تداعی هم نیست } درصورتی است که یکی مدعی است و یکی منکر ، در این جا{صورت اولی} 2 طائفه روایت بود ،عمده ی بحث در این قسم اول است چون خیلی معرکه ی آراء است ، ولی در صورت دوم و سوم که در یدهما باشد یا در ید ثالث باشد چون نصوص صریح است زیاد بحثی ندارد ، در قسم اول اختلاف شده شدیدا ،

سوال :در این قسم شهرت عظیمه نداریم؟

جواب : شهرت عظیمه داریم و بعدا جواب میدهیم

1)یک طائفه اینست که ، مقصود از طائفه البته اینجا یک روایت است که در مقابلش چند روایت وجود دارند ،

نکته : در دعائم الاسناد 2 روایت آمده به مضمون همین روایت لکن مرسل هستند و فقط قابلیت وجه تایید بودن دارند و موید این روایت میشوند که این هم مرسل است

طائفه ی اولی موافق قاعده است ، قاعده هم اینست که بینه برای مدعی است و الیمین علی من انکر ، یعنی به بینه ی مدعی علیه اعتنایی نمیشود ، مدلول این روایت هم صریح در این قاعده است که بینه فقط از مدعی قبول میشود ، در فرضی هم است که مدعی علیه هم بینه دارد ، صاحب شرائع و دیگران هم به این روایت استدلال کردند و گفتند قاعده اینست و اطلاق نبوی شامل میشود ،

به عبارت دیگر اینکه نبوی اطلاق دارد و شامل این صورت میشود ، برای اینکه نبوی : البینة علی المدعی و الیمین علی من انکر که ظهور دارد در نفی بینه به قرینه ی التفصیل قاطع للشرکة که عقلاء اگر حکمی را برای هریک از 2 عنوان متضاد یا متقابل بیان کنند ، و در مقام تفصیل باشند ، این ظهور دارد در نفی شرکت ، زیرا که شرکت با تفصیل در اینجا منافات دارد ، موجب لغویت این تفصیل میشود ، لذا ظهور عقلائی دارد تفصیل در نفی و قطع شرکت ، چون اگر بناء باشد که هر کدام از این متقابلین حکمش را دیگری هم داشته باشد دیگر اختصاص به این که این عنوان متقابل این حکم را دارد و عنوان مقابل آن حکم مخالف را دارد ، این در صدد تفصیل بر آمدن لغو میشود ، لذا این میشود مقتضای قاعده ،

نبوی اطلاق دارد ، چون هردو صورت تفصیل را شامل میشود ، چه مدعی علیه بینه بیاورد یا نیاورد ، یعنی اطلاق میگوید : مدعی علیه شانش بینة نیست ، یعنی حتی اگر بینه بیاورد هم خارج از شانش است ، یعنی نفی میکند بینة را از مدعی علیه ، چه اینکه بینة داشته باشد چه نداشته باشد ، متیقنش البته آنجایی است که بینه نداشته باشد ، چون متیقن نبوی اینست که وقتی که کسی علیه ذوالیدی ادعا کرد ، و بینه هم داشت ، در اینصورت به حلف مدعی علیه فقط اکتفا میشود ، و بینه لازم نیست ، غالبا هم همین است که بینه نمی آورند ، آن کسی که باید بینه از او مطالبه شود مدعی است ، پس متیقن آنجایی است که کسی ادعا کند علیه ذوالیدی که شارع بگوید بر مدعی است که بینه بیاورد ، ذوالید اگر بینه ندارد از او مطالبه ی بینه نمیشود و به همان حلفش اکتفا میشود ،

اما صورت دیگر هم اطلاق شامل میشود ، یعنی حتی اگر بینه هم بیاورد باز هم چون بینه در شان مدعی علیه نیست و از او نفی شده به اطلاق نبوی ، لذا از او بینه قبول نمیشود ، چون شارع مقرر فرمود : لا بینة علی المدعی علیه ، یا لیس علی المدعی علیه ان یقیم البینه ، یعنی او اگر بینه هم بیاورد بینه ی او اعتبار ندارد ، حق با صاحب شرائع و شهید است که نبوی اطلاق دارد و اطلاق فی نفسه ثابت است ، این میشود طائفه ی اولی که اطلاق دارد و مقام را شامل میشود فلذا این روایت هم که ضعیف است و شهرت عظیمه دارد ، نص این در جایی است که مدعی علیه بینه دارد و حضرت فرمود بینه ی او قبول نمیشود ، میخواهیم بگوییم این روایت موافق قاعده است ، و اینکه این نص با اطلاق نبوی موافق است

{ تکرار مکررات : تفصیل قاطع للشرکة یعنی لیس علی المدعی علیه البینة و الا اشتراک لازم می آید و تفصیل لغو میشود ، قرینه ی عقلائیه التفصیل قاطع للشرکة با تقریبی که کردیم ، به این نبوی ظهور میدهد که الیمین علی المدعی علیه یعنی لیس علیه البینة کما لیس علی المدعی الیمین ، و این ظهور وقتی که ثابت شد اطلاق دارد و شامل میشود آن صورتی که مدعی علیه بینة نداشته باشد که یکتفی بیمینه ، و آن صورتی را هم که بینه داشته باشد ، در این صورت هم بینه ی او اعتبار ندارد ، لانّه لیس علیه البینة }

2)اما نصوص مقابل : نصوص مقابلی که آمده 2 روایتند ، یکی موثقه ی اسحاق است و یکی هم صحیحه ی قیاس ، هردو هم صدرشان اختصما دارد ، در موثقه اختصما دارد یعنی متخاصمین اختصما ، صحیحه هم اختصم الیه رجلان دارد ، یعنی اصل مخاصمه است. هر دو به معنای اصل مخاصمه هست. اصلا تنازع و منازعه و اختصام و تخاصم و ... همه به یک معنا است. خود « نزاع» مصدر باب مفاعله می باشد، نازع ینازع منازعة نزاعا. یعنی خود نزاع و اصل نزاع را می گوید. اختصام هم از همین ریشه است خاصم یخاصم مخاصمة خصاما. که بالاخره در مخاصمه هم یک طرف مدعی و طرف دیگر منکر می شود.

این روایت صریح است در تقدیم بینه داخل ( ذی الید). این جای شک نیست. پس این می شود معارض با آن روایت قبلی. حال چون سندش هم جبران شده و شهرت عظیمه هر برایش قائم شده است و مشهور به آن فتوی دادند، صلاحیت معارضه هم پیدا می کند. تعارض می شود. ما می خواهیم جمع عرفی کنیم بین این دو روایت و بین نبوی. برای تقدیم این طائفه ثانیه بر طائفه اولی که نبوی هم محفوظ بماند، برای جمع عرفیش چهار تقریب شده است.

سؤال: اگر شهرت عظیمه موافق با خبر منصوصه باشد، به معنی اعراض از این دو خبر است و لذا از حجیت ساقط می شوند و دیگر معارضه نیست.

استاد: بله، این شهرت که عظیمه هست که موجب اعراض می شود، در صورتی است که در مقابل، روایات نباشد. چندین بار گفتیم که آن شهرت عظیمه ای موجب سقوط هست که در مقابل، روایات صحیحه ای نباشد. در این جا هم در مقابل، روایت صحیحه هست. شهرت عظیمه فقط می تواند مرجّح باشد. لذا نوبت به ترجیح هم نمی رسد. ترجیح در جایی است که تعارض مستقر شود، اما در این جا وقتی جمع عرفی می شود، دیگر نوبت به ترجیح نمی رسد.

ادامه سؤال: اعراض محقق هست از این دو حدیث یا نه؟

استاد: عرض کردیم، اعراض مشهور بله. اما اعراض مشهور در جایی است که روایتی داشته باشیم و در مقابل روایتی نباشد، و از این شهرت عظیمه را احراز کنند. اما وقتی دو روایت متقابل هم بودند و جمع عرفی نگذاشت تعارض مستقر شود، معنا ندارد که یکی را ساقط بدانیم به شهرت عظیمه، چون خودشان جمع عرفی دارند.

تقریب اول: قاعده محرّره در بحث تعارض را اجرا می کنیم. دو بینه آوردند و دو بینه با هم تعارض می کنند و تساقط می شود و می ماند ید برای منکر، همان متعین می شود.

تقریب دوم: بینه ذوالید اقوی می باشد از بینه خارج. چون بینه مدعی فقط بینه خام و خالی است، اما این بینه منکر، بینه همراه با ید هست. عقلا در این حالت، بینه مدعی علیه که اقوی است را مقدم می دانند.

تقریب سوم: جمع عرفی است؛ نبوی اطلاق دارد به تعبیری که قبلا عرض کردیم، دو فرد را شامل می شود. به همان قرینه مقابله و ظهور و ارتکاز عقلایی محاوری و التفصیل قاطع للشرکة که عرض کردیم، یک مفهوم پیدا می کند یک مفهوم. یعنی این که « لیس علی المدعی علیه البینة کما لیس علی المدعی الیمین». معنای « البینة للمدعی و الیمین علی من أنکر» این می شود. لذا « لیس علی المدعی علیه البینه مطلقا» یعنی چه این که بینه ای نداشته باشد لا یکلّف بالبینة و یکتفی بیمینه و انّما یطالب المدعی البینة، و چه این که بینه داشته باشد مدعی علیه، مع ذلک چون لیس علیه البینة لا اعتبار لبینته. یعنی وظیفه اش بینه نیست و شارع مقدس بینه مدعی علیه را نمی پذیرد، کما این که یمین مدعی را هم نمی پذیرد. این اطلاق دارد، اما این دو روایت معتبر ( موثقه و صحیحه) تخصیص می زند این اطلاق را و اختصاص می دهند نبوی را به همان صورت اولی که منکر بینه ندارد. معنایش این می شود که « لا یکلّف بالبینة و یکتفی بالبینة و انما یکلّف البینة المدعی». حرف متین و صحیح است.

سؤال: متنافیین نیستند که در این جا. مگر اثبات، نفی می کند دیگری را؟!

استاد: اگر اطلاق ثابت باشد با این متنافی می شود. آن روایت اول به قرینه مقابله تفصیل مرادش این بود که « لیس علی المدعی علیه البینة» یعنی اگر بیاورد بینه هم اعتبار ندارد باطلاق. اما این دو روایت می گویند بینه اش اعتبار دارد. این می شود تعارض و اختلاف.

سؤال: آن جا که مدعی علیه بینه ندارد، از بحث خارج است، و آن جا که دارد، این تفصیل وجیه است فقط...

استاد: واضح بود بیان ما. عرض کردیم به قرینه « التفصیل قاطع للشرکة» معنایش این است که شارع برای هر کدامشان یک حجت و وظیفه ای قرار داده است، لذا این حجت را برای طرف مقابل قرار نداده است. اگر برای دیگری هم وظیفه طرف مقابل را قرار می داد، این جا شرکت پیش می آمد و با تفصیل منافات داشت. ظهور عقلایی دارد، این قرینه عقلایی که بالمقابله آوردیم، که در جلسه قبل بیان شد.

آن کسی که تقریب اول را می گوید اصلا کاری به جمع عرفی ندارد قبول هم ندارد ما می خواهیم بگوییم چهاروجه مستقل است آن دو وجه مستقل اول را که گرفتی حالا وجه سوم وجه مستقلی است کاری به آن دو وجه قبل ندارد وجه مستقل است جمع عرفی است

اشکال : در تفصیل قاطع للشرکة، می دانیم که مدعی هم از بعد از نکول یمین ...

استاد : این اطلاق نبوی تخصیص می خورد و یک جا در مدعی علیه تقیید خورده است و یک جا هم در مدعی. مثل این دو تا روایتی که گفتیم. چون مواردش زیاد شخص مدعی همیشه که منکر نکول نمی کند قد ینکر گاهی نکول می کند بله درست است این مدعی اصلش بینه است به مجرد این که بینه آورده است کار تمام می شود.

آن دو تقریب بوده است تقریب سوم رو هم که عرض کردیم که مطلق ومقید است آن اطلاق دارد این تقید می زند کما این که در جانب مدعی هم روایت داریم که اگر نکول کرده است این تقید خورده است در صورت نکول. این کبری البینه علی المدعی والیمین علی من انکر مثل هر قاعده ی کلی دیگری که در کتاب وسنت آمده است و ما من عام وقد خص، وما من مطلق وقد قید، اینجا تقید مستهجن هم لازم نمی آید آن باقی مانده خیلی خیلی بیشتر از اینهاست از دو طرف بوده است این وجه ثالث بوده است.

اما وجه چهارم: وجه زیبایست فقط وجه بین مطلق و مقید نیست این وجه می آید لِم مطلب را بیان می کند می فرماید: این دوتا روایت یعنی روایت موثقه ابن اسحاق و (سعید بن غیاث )کاشف از مراد نبی مکرم است و آن نبوی در صدد نفی تکلیف از مدعی علیه است البته بعد اقامه بینه است یعنی لایکلف مدعی علیه ببینه کما انه یکلف مدعی بالبینه یعنی انما المکلف بالبینه هو المدعی دون المدعی علیه لماذا زیرا یک وجه عقلایی قشنگ دارد به خاطر این که ذوالید ظاهر حال باشد عقلای عالم هم همین طور است با کسی که ظاهر حال با او است او را مکلف به اقامه بینه نمی دانند اون که حرفش خلاف ظاهر است خلاف اصل است آن را می گویند تو دلیل بیاور پس اساسا البینه علی المدعی والیمین علی من انکر با این تفسیر مطابق با ارتکاز عقلایی می شود

نتیجه این جمع این می شود که معنای این نبوی این نیست که اگر چنانچه مدعی علیه بینه بیاورد از او پذیرفته نمی شود نه منظور این است که بگوییم او تکلیف ندارد از باب این که ظاهر حال با او است چون ظاهر حال با او است آن دیگه مکلف به اقامه بینه نیست اگر بینه آورد نه تنها حجت است بلکه حتی بر بینه مدعی مقدم می شود چرا به خاطر این که اون را تکلیف نکرد چون ظاهر حال با اوست یعنی به خاطر ظاهر حال به یمین اکتفا کرده است خوب همین آقا که بینه آورده است در حالی که شارع او را تکلیف نکرده است خوب معلوم حجت است بلکه بینه او مقدم است نسبت به اون مدعی ومورد اول باقی می ماند چون مورد غالب است چون غالبا ذوالیدی کسانی که ظاهر حال با آن است تو منزل خودش آقا نشسته است دیگر بینه در خارج نمی آورند قاعده این است وقتی بینه نیاورد شارع می فرماید اکتفی به یمینک ولا اکلفک بالبینه

اشکال :قاطع لشرکه

استاد :قاطع لشرکه همین است یعنی مکلف به بینه مدعی است یعنی اگر اوهم مکلف به بینه باشد اون موقع شرکت می شود

اصل این که تفسیر قاطع ل شرکه است باقی می ماند محفوظ می ماند یعنی هر دو مکلف به بینه نیستند یا هر دو مکلف به الیمین نیستند هر دو شرکه می شود فقط اوتکلیف بینه دارد دیگر او تکلیف بینه ندارد او فقط تکلیف یمین دارد پس این برای این است که ظاهر حال باشد یعنی شارع نمی خواهیم بگوییم امتنان اینجا بحث امتنان یا ارفاق در اینجا نیست صحبت این است که عقلای عالم وقتی ظاهر حال باشد اصلا نیازی نمی بینند که شخص بینه اقامه بکند فلذا به یمین او شارع اکتفا کرده است خوب این منافات ندارد با این که وقتی بینه آورد از قبول شود بلکه باید طبق این تقریب که بیان شد وجه اخیر بینه او باید مقدم شود بر بینه منکر

اشکال :دسته اول را چیکار می کنید

استاد: اما این حمل بر تداعی که دیروز بیان شد (اللهم الا ان یهمل) آن زمانی است که این تعارض مقدم بشود این دوتا جمع عرفی که کردیم به ذلک نبوی با این دوتا اخیر تنافی پیدا نمی کند الاقوی ترجیح بینه داخل و هیچ مشکلی ایجاد نمی شود به خاطر این دوتا وجه اخیرآن دوتا وجه اول که مردود که گفتیم و اما امر به تداعی هم که خلاف ظاهر مرتکب بشویم که اختصما را بگوییم این صد ها روایت در باب قضا وارد شد همه جا تعبیر به تخاصم شده است اصلا صحبتی از تداعی نیست وخلاف ظاهر ارتکاب به خلاف ظاهر آن زمانی است ما جنک عرفی بین این دو طایفه نداشته باشیم

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo