درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اصول عملیه/استصحاب/حجیت استصحاب/اخبار/روایت سوم/فقه الحدیث

مرحوم میلانی می فرمودند: این حدیث در وسایل در باب شکوک از کافی نقل شده است عن زراره عن احدهما یعنی از امام صادق و یا امام باقر نقل شده است و اشکال سندی در او نیست چه این روایت مستند باشد و یا مضمره باشد.

گفته شد احادیث زرارة اگر مضمره هم باشد از نظر سند مشکلی ندارد و از صاحب معالم در کتاب حدیثی خودش منتقی الجمان نقل شد که این احادیث مسند هستند چون چند مطلب در یک جلسه از امام شنیده شده است وقتی تقطیع می شود و هر مطلبی در باب خودش بیان می شود در همان قطعه اول معلوم است که از کدام امام سوال شده است و در قطعه بعدی می گوید ( و عنه ...) که نام امام حذف می شود.

متن روایات: « وعنه عن علي بن ابراهيم عن أبيه ومحمد بن اسماعيل عن الفضل بن شاذان جميعا عن حماد بن عيسى عن حريز عن زرارة عن أحدهما عليهما‌السلام قال قلت له : من لم يدر في اربع هو أو في ثنتين وقد أحرز الثنتين قال : ركع ركعتين وأربع سجدات وهو قائم بفاتحة الكتاب ويتشهد ولا شئ عليه ، وإذا لم يدر في ثلاث هو أو في اربع وقد احرز الثلاث قام فاضاف إليها اخرى ولا شئ عليه ، ولا ينقض اليقين بالشك ولا يدخل الشك في اليقين ولا يخلط أحدهما بالآخر ، ولكنه ينقض الشك باليقين ويتم على اليقين فيبني عليه ولا يعتد بالشك في حال من الحالات.»[1] [2]

1: آیا مراد از یقین که با آمدن شک ان یقین را نقض نکند در فقره «لا ینقض الیقین بالشک »[3] [4] چه یقینی است؟

الف: عدم اتیان به رکعت چهارم ، چون من شک بین سه و چهارم دارم؟ پس یقین دارم که رکعت چهارم آورده نشده است حال شک می کنم که الان رکعت چهارم آورده شد یا نه؟

احتمال دوم: مراد از یقین ، یقین احتیاطی است یعنی یقینی که به فراغ ذمه پیدا می شود در وقتی که نماز احتیاط بعد از سلام نماز اتیان می کنیم و در شک ها نماز احتیاط بعد از سلام طبق مذهب شیعه باید اتیان شود و قبل از نماز احتیاط ، یقین به فراغ ذمه ندارم بعد از اینکه نماز احتیاط را خواندم ، یقین به فراغ ذمه پیدا می کنم.

احتمال سوم: مراد از یقین ، یقین به اتیان سه رکعت است یعنی سه رکعت یقینا خوانده شده است و شک می کنم رکعت چهارم خوانده شده است یا نه؟

صاحب کفایة الاصول و مرحوم نائینی احتمال اول را قبول دارند و شیخ در رسائل احتمال دوم را قبول دارد و مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانی و فیض کاشانی احتمال سوم را قبول دارند.

عبارت فیض کاشانی در پاورقی کافی این گونه است: « يعنى لا يبطل الثلاث المتيقن فيها بسبب الشك في الرابعة بان يستأنف الصلاة بل يعتد بالثلاث »[5]

توضیح عبارت: آن سه رکعتی که یقین دارد بخاطر شک باطل نکند به اینکه نمازش را از سر بگیرد و بلکه اعتناء کند به سه رکعتی که یقین دارد.

2: معنای «یدخل الشک بالیقین »[6] [7] چیست؟

الف: شک داخل یقین نکند یعنی رکعت چهارم را اصلا اتیان کند و گویا شک را مثل یقین فرض کند همانطوری که یقین می داشت رکعت چهارم را خوانده است نماز تمام بوده است و رکعت دیگری نمی خواند حالا هم شک دارد ( شک داخل در یقین نکند یعنی ) حکم شک را بار نکند و همین جا نماز را سلام بدهد و نماز احتیاط هم نخواند.

ب: ابطال عمل و رفع ید از یقین در خارج یعنی همان طور که اگر یقین نمی داشت و فقط شک می کرد رکعت سوم و یا چهارم و اصلا یقین سوم و چهارم در کار نبوده است نماز را باطل حساب کند و این شخص یقین دارد سه رکعت خوانده ( معنای : شک داخل در یقین نکند) مثلا اینکه یقین نمی داشت و نمازش باطل بود و رها می کرد الان آن کار را بکند.

ج: شک داخل در یقین نکند یعنی رکعتی که در آن شک دارد و بناء بر این بگذارد که واقع نشده و عوض آن را اتیان کند و این را ضم نکند به آنچه یقین دارد بلکه آن رکعتی که ، مشکوک بعد می خواهد اتیان کند بعد از سلام اتیان کند یعنی بعد از سلام که یک رکعت می خواهد انجام دهد آن را قبل سلام انجام ندهد و آن رکعت بخاطر شکش انجام می خواهد بدنبال یقینش انجام ندهد و بلکه طبق مذهب شیعه بعد از سلام انجام دهد.

3: فقه الحدیث در فقره « قام فاضاف»[8] [9]

قام چون فعل معلوم است و ضمیر در آن به این شخص معین که شک کرده است بر می گردد و او باید رکعت اضافه کند و این قام قرینه است که سایر فعل های که در این حدیث معلوم نقل شده است و اگر قام نبود ممکن بود بگوییم فعل مجهول باشد.

4: فقه الحدیث در فقره « فلا یخلط احدهما بالاخر»[10] [11]

این لا یخلط یکی را به دیگری مخلوط نکند یعنی به هر کدام از این یقین و شکش که حکمش برای او معلوم شده ، بر او مترتب کند یعنی با یقین معامله یقین به عدم اتیان رکعت چهارم و یا اتیان رکعت سوم کند و با شک معامله شک کند و اینکه این شک را یقین فرض نکند و باید یک رکعت دیگر اتیان کند یعنی هر ذی حقی حقش را اداء خواهد کرد.

مرحوم فیض در وافی در پاورقی کتاب الکافی در ذیل این حدیث که مراد از یقین آن سه رکعتی که خواند بعد می فرماید در توضیح لا یخلط احدهما بالاخر«ولا يخلط أحدهما بالآخر عطف تفسيري بيان للنهي عن الادخال»[12] یعنی تفسیر لایدخل الشک بالیقین است یعنی حساب شک و حساب یقین جدا است و هر یک را باید دیگری مخلوط نکند

5: «ولا تعد الشک فی حال من الحالات»[13] [14]

چون فعل لازم است و ضمیر به مصلی شاک بر می گردد یعنی این مصلی در هیچ حال از حالات نماز به شکش اعتناء نکند و ( از ادله دیگر می دانیم که بعد باید ) نماز احتیاط باید بخواند.