درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: تفصیل شیخ

ابتداء تفصیلی های در باب استصحاب بیان شده است ، که به بعضی اشاره می شود و بعد ادله داله بر استصحاب بیان می شود.

تفصیلی در استصحاب داده شده:

بین جایی که دلیل بر حجیت استصحاب، دلیل عقلی باشد، که بعضی قائلند،استصحاب،حجت نیست و بین جایی که دلیل بر حجیت استصحاب، دلیل نقلی باشد، که می گویند، استصحاب، حجت است.

مرحوم شیخ در رسائل قائل به همین تفصیل هستند.

عبارت شیخ این است : « و الثاني: من حيث إنه قد يثبت بالدليل الشرعي، وقد يثبت بالدليل العقلي. ولم أجد من فصل بينهما، إلا أن في تحقق الاستصحاب مع ثبوت الحكم بالدليل العقلي - وهو الحكم العقلي المتوصل به إلى حكم شرعي - تأملا، نظرا إلى أن الأحكام العقلية كلها مبينة مفصلة من حيث مناط الحكم، والشك في بقاء المستصحب وعدمه لا بد وأن يرجع إلى الشك في موضوع الحكم، لأن الجهات المقتضية للحكم العقلي بالحسن والقبح كلها راجعة إلى قيود فعل المكلف، الذي هو الموضوع فالشك في حكم العقل حتى لأجل وجود الرافع لا يكون إلا للشك في موضوعه، والموضوع لا بد أن يكون محرزا معلوم البقاء في الاستصحاب، كما سيجئ... » [1]

توضیح عبارت: استصحاب گاهی با دلیل شرعی ثابت می شود ( مثل –لاتنقض الیقین- بعدا مطرح خواهد شد) و گاهی با دلیل عقلی ثابت می شود و من ندیدم از این جهت، در استصحاب،کسی تفصیل قائل باشد.

اگر چه بعضی این تفصیل را، قائل نشدند لکن اینکه ما فرقی نگذاریم در حجیت استصحاب، بین اینکه دلیل حجت استصحاب، دلیل عقلی است یا دلیل حجیت استصحاب، دلیل نقلی است، تامل است.

( بعد مرحوم شیخ در مقام بیان دلیل عقلی اینگونه بیان می کند) در آن جایی که عقل، حکم و نظری دارد اگر به وسیله حکم عقل، ما حکم شرعی را استکشاف کردیم، در اینجا به این حکم عقل، دلیل عقلی می گویند و اثبات استصحاب با این دلیل عقلی، جای تامل دارد.

(مرحوم شیخ در مقام بیان وجه تامل می فرماید) وجه اینکه استصحاب با دلیل عقلی اثبات آن مشکل است اینکه احکام عقل مجمل نیستند و بلکه مبین و واضح است و معلوم است مناط حکم شرعی در اینجور جای چیست و اگر شک کردیم در بقاء مستصحب، این شک به موضوع این حکم عقلی بر می گردد یعنی در موضوع عقلی تغییر ایجاد شده است و این تغییر در موضوع، باعث شک و تردید شده است و الا عقل در احکام خودش تردید ندارد.

(مرحوم شیخ در جواب این سوال(چرا اگر در احکام عقلیه اگر تردیدی بود، بخاطر تردیدی که در موضوع ایجاد شده است) می فرماید) آن جهاتی که باعث می شود، عقل، حکم می کند که بعضی از اعمال، حسن است و گاهی به قبح اعمال، حکم می دهد اندک تغییر، در قید و یا شرط مکلف، آنجا است که، حکم عقل، به حسن و قبح هم تغییر می کند و الا اگر تغییری در فعل مکلف ایجاد نشود،حکم عقل واضح و مبین است.

حتی در جایی که شک در وجود رافع عقلا داریم، این تردید حکم عقل، بخاطر این است،که شک در موضوع داریم که موضوع چیست؟ بنابراین عقل چون حکمش روشن و واضح است و اگر تردیدی در حکم عقل پیدا شد، در جایی است که در موضوع تردید پیدا شود و شک در موضوع پیدا شود و یا موضوع مشکوک التردید است، حکم عقل مردد می شود.

در باب استصحاب هم، باید موضوع، روشن باشد یعنی موضوع قضیه متیقنه و مشکوکه یکی باشد یعنی همانی که دیروز من یقین داشتم، امروز در همان شک باید داشته باشم تا استصحاب جاری بشود و اگر موضوع تغییر کند، مثلا دیروز در پاکی این فرش یقین داشتم امروز در پاکی فرش دیگر شک دارم جای برای استصحاب نیست.

بنابراین چون در حکم عقل، اگر تردید پیدا شد، به شک در موضوع بر می گردد و در باب استصحاب هم وحدت در موضوع لازم است و با شک در موضوع جای استصحاب نیست لذا می گوییم اگر دلیل بر حجیت استصحاب دلیل عقلی بود، جای استصحاب نیست.