درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: بررسی تعریف آخوند

اما تعریف آخوند: « وهو الحكم ببقاء حكم أو موضوع ذي حكم شك في بقائه» [1]

صاحب نهایه النهایة [2] در باره تعریف آخوند، می فرماید: مراد از (حکم)، در تعریف آخوند،دو چیز است:

الف: تصدیق و ملتزم شدن مکلف، به بقاء متیقن.

ب: دستور شارع است، که یقین را، نقض نکن

استصحاب بنا به ،مورد (الف): فعل جوانحی مکلف است که او اراده و تصدیق می کند و این مورد، با مشتقات ماده استصحاب می سازد یعنی استصحب بمعنی مکلف، اراده می کند.

مرحوم میلانی، به این کلام نهایة النهایة، اشکال می کند:( چه مراد از (حکم) در تعریف آخوند حکم شارع و چه حکم مکلف باشد هر دو ایراد دارد)

اشکال اول: اگر مراد حکم شارع باشد حجت نیست بلکه نتیجه حجت است و حجت، چیزی است که واسطه در شی باشد و حکم شارع خودش، ثابت است و واسطه در اثبات چیزی، قرار نمی گیرد.

اشکال دوم: حکم شارع با مشتقات استصحاب نمی سازد مثلا اگر بگوید: (استصحب زید) نمی شود گفت که شارع دستور داده است.

حجت، در حکم شارع بمعنی ثابت است نه به معنی واسطه در اثبات بنابراین بر تعریف آخوند (اگر مراد از (حکم) در تعریف آخوند حکم شارع باشد)حجت صدق می کند نظیر باب حجیت مفاهیم، مثل مفهوم شرط و وصف و لقب.

توضیح (ان قلت)

و این کلام اصولیین، که (شرط مفهومش حجت است یا نیست)این مسامحه در تعبیر است و بلکه باید بگوییم:(شرط مفهوم دارد یا ندارد ) و مرحوم مظفر، در مبحث مفاهیم اصول الفقه[3] ،در توضیح می فرماید:اینکه می گوییم: (شرط، مفهومش،حجت است یا نه؟ و یا مفهوم لقب، حجت است یا نیست؟) معنی حجت، در باب مفاهیم این است که جمله شرطیه، مفهومش، ثابت است یا نیست؟ نه اینکه ثبوت مفهوم، مسلم باشد و بحث، در حجیتش باشد. و همچنین حجت در بحث ما،نظیر حجت در باب مفاهیم است یعنی اگر بگویید: حکم شرعی حجت است یا نیست؟) بمعنی ثبوت است یعنی حکم شارع، اینجا است یا نیست؟

قبول داریم در بعضی موارد حجت بمعنی ثابت است مثل باب مفاهیم و این در جایی است که کبری مسلم باشد و شک در مصداقش داشته باشیم و در باب مفاهیم، این گونه است که،کبری کلی این است (کل ظاهر حجة) و شک داریم که جمله شرطیه، مصداق این کبری است یعنی ظهور در مفهوم دارد یا نه؟ و لکن در حکم شرعی این گونه نیست و حجت، در حکم شارع بمعنی واسطه در اثبات است.

نتیجه: اگر مراد از (حکم) در تعریف آخوند حکم شارع باشد نه با مشتقات استصحاب می سازد و نه اطلاق حجت و دلیل، بر استصحاب سازگاری دارد و دو جهت، از جهات سه گانه (که در تعریف باید رعایت بشود) در او رعایت نشده است.

اشکال به این قسمت کلام نهایة النهایة(مراد به (حکم)در تعریف آخوند حکم مکلف است)

مکلف،حکمی ندارد و حکم، مخصوص شارع است و وظیفه مکلف، عمل به حکم شارع است ولی اگر توجیه کنیم، می توان گفت، مراد از حکم مکلف، نسبت حکمیه است یعنی اگر مخاطب شارع، مکلف بود و نسبتی این حکم شارع، با ملکف پیدا کرد می گوییم حکم، مال مکلف است.