درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اشکال خوئی بر کلام آخوند

استاد: وجه آخوند در کفایه بین وجوه که برای صحت عمل بیان شد بهتر است(وجه ایشان این بود هم نماز قصر و هم نماز تمام ملاک دارد و اگر مسافری جاهل به مسئله بود و نماز تمام خواند عمل درست است بخاطر ملاکی که در این عمل بوده است و بعد که مسافر فهمید قصر واجب است دیگر بر او نماز قصر واجب نیست بخاطر تضادی که بین دو ملاک وجود دارد.)

اشکال اول: این شخصی که نماز تمام خوانده است ممکن قصر هم بخواند یعنی جمع بین تمام و قصر برای او ممکن است و جمع که ممکن بود چرا می گویید بین ملاک تضاد است با اینکه جمع بین دو فعل امکان دارد.

در جواب از این اشکال منتقی الاصول[1] فرمودند[2] : که تضاد بین ملاکات با امکان جمع بین افعال در امثاله عرفی خیلی زیاد است و فرض کنید انسان تشنه است و تشنگی هم با چای و هم با نوشیدن آب بر طرف می شود و وقتی چای نوشید و تشنگی او بر طرف شد با فرض اینکه امکان دارد آب بیاشامد ولی این نوشیدن آب ملاک ندارد چون نوشیدن چای ملاک را بر طرف کرده است و همچنین در غذا خوردن که با سیر شدن آن شخص غذاهای دیگر بی اثر خواهد بود و اگر چه ممکن است هم آب و غذای بیشتر بخورد ولی سایر خوردن غذا ها و نوشیدن آبها دیگر ملاک ندارد پس جمع بین اعمال منافاتی با تضاد بین ملاکات ندارد.

اشکال دوم: این دو مصلحتی (که آخوند قائل هست که هم در نماز قصر و هم در نماز تمام ملاک دارد نهایت با اتیان یکی دیگری قابل اتیان و تحصیل نیست )

الف: یا هر دو ملاک یک اثر دارند.

ب: و یا دو ملاک هر کدام مستقلا اثر دارد.

اگر هر دو یک اثر دارد با خواندن نماز تمام نباید ذمه او فارق شود و باید نماز قصر هم بخواند تا مصلحت هر دو درک شود و فراق از ذمه از وجوب محقق بشود و حال اینکه بلا اشکال این طور نیست و یک نماز کافی است.

اگر هر کدام از دو ملاک مستقل باشند باید بر مسافر جاهل دو نماز واجب است زیرا هر کدام ملاک مستقل دارند یعنی هم نماز قصر بر او واجب است و هم نماز ظهر بر او واجب است و حال اینکه بر مسافر جاهل یک نماز بیشتر واجب نیست.

قبول داریم هر کدام ملاک مستقل دارند که ظاهر کفایه هم همین است که عبارت کفایه این گونه است: « قلت : إنّما حكم بالصحة لأجل اشتمالها على مصلحة تامة لازمة الاستيفاء في نفسها مهمة في حد ذاتها ، وأنّ كانت دون مصلحة الجهر والقصر»[3]

توضیح عبارت: کسی که نماز تمام را بجای قصر و یا نماز اخفاتی را بجای جهریه و بالعکس بخواند نماز او صحیح است زیرا نماز تمام مشتمل بر مصلحت تامه لازم الاستیفاء است و هر کدام مصلحت مستقل دارد.

و اینکه فرمودند اگر هر دو نماز مصلحت مستقل دارد پس هر دو نماز واجب است و حال اینکه هر دو واجب نیست و از اینکه هر دو واجب نیستند معلوم می شود یک ملاک بیشتر نیست و آن یا در نماز قصر است و یا در نماز تمام است.

قبول داریم دو وجوب نیست ولی کاشف از این نیست که دو ملاک نیست بلکه دو وجوب نبودن بخاطر این است برای مکلف تحصیل و استیفاء دو ملاک ممکن نیست.