< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

98/09/10

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حکم وضعی ترک فحص

واجب مشروط

اگر وظیفه قبل از اجراء برائت فحص از دلیل است و فحص نکردیم و برائت جاری کردیم مستحق عقاب هستیم حال سوال این است که عقاب بر چیست؟

سابق بیان شد که شرط در واجب مشروط یا شرط وجوب است و یا شرط واجب است، که اگر شرط وجوب است تا قبل از حصول شرط حکم و وجوب نیست، و اگر شرط واجب است قبل از حصول شرط حکم و وجوب است و نهایت ظرف واجب که متعلق این حکم و وجوب است بعد از حصول شرط است

مرحوم آخوند در واجب مشروط می فرماید:

اگر مسلک شیخ (که شرط واجب است نه شرط وجوب و قبل از حصول شرط وجوب است و واجب بعد خواهد آمد) را بپذیریم در وقتی که در واجب مشروط فحص نکردیم و واجب از ما فوت شد سوال این است که مرکز عقاب کجا است؟

طبق این مسلک شیخ واجب مشروط نظیر در واجب غیر مشروط است که در آنجا گفتیم که اگر فحص نکرده و برائت جاری کنیم و بعد مخالفت واقع شود دو احتمال بود:

الف: مرکز عقاب مخالفت واقع است یعنی بر ترک واقع معاقب است.

ب: بر ترک فحص معاقب است که طبق نظر محقق اردبیلی و شاگردش صاحب مدارک که می فرمودند که عقاب در ترک فحص بخاطر ترک وجوب نفسی تهئیي است.

و اگر مسلک در واجب مشروط مسلک آخوند و مشهور است (که شرط ،شرط وجوب است و تا قبل از حصول شرط وجوبی نیست یعنی به عنوان مثال تا زوال نشود نماز واجب نیست ) اگر فحص نکرد و برائت جاری کرد سوال این است مرکز عقاب چیست؟

مرحوم آخوند می فرماید که مرکز عقاب خود ترک فحص است چون وجوبی در کار نیست پس برای ترک فحص معاقب است

مرحوم آخوند اشار کرده به اینکه اگر شرط،شرط وجوب شد و عقاب بر ترک مقدمه است با این عبارت: « وأما لو قيل بعدم الإِيجاب إلّا بعد الشرط والوقت ، كما هو ظاهر الأدلة وفتاوى المشهور ، فلا محيص عن الالتزام يكون وجوب التعلم نفسيّاً ، لتكون العقوبة ـ لو قيل بها ـ على تركه لا على ما أدى إليه من المخالفة ولا بأس به كما لا يخفى ولا ينافيه ما يظهر من الإخبار.» [1]

توضیح عبارت: اگر شرط، شرط وجوب است و تا شرط حاصل نشود وجوب نیست که ظاهر ادله و فتاوی مشهور است پس چاره ای نیست که قول مقدس اردبیلی را بپذیریم که وجوب فحص و تعلم وجوب نفسی تهیئي است تا که عقوبت بر ترک وجوب نفسی باشد نه بر ترک واقع و با ظاهر اخبار هم منافاتی ندارد.

حاصل کلام مرحوم آخوند:

اگر وجوب حالي باشد(یعنی الان که می خواهم برائت جاری کنم و وظیفه فحص است بالفعل حکم است) مطلقا چه واجب هم حالی باشد که این عمل را تعبیر به واجب غیر مشروط ( غیر مشروط یعنی بالفعل هم حکم است و هم متعلق حکم)می کنند و چه واجب استقبالی باشد که از آن طبق مسلک مرحوم شیخ تعبیر به واجب مشروط می شود.

مرکز عقاب:

یا مخالفت واقع است چون فرض این است که الان وجوب است و وظیفه فحص بود و بدون فحص برائت جاری کرد پس این حکم فعلی را مخالفت کرد و بر مخالفت واقع معاقب هست

و یا مخالفت بر ترک فحص است نهایت بر مسلک مقدس اردبیلی و صاحب مدارک که فحص و تعلم وجوب نفسی تهیئي دارند پس ترک فحص ترک واجبی است که وجوب نفسی تهیئي دارد.

و اگر وجوب حالی نیست که قول مشهور و صاحب کفایه بود که تعبیر به حکم مشروط می کنند (یعنی وجوب مشروط به آمدن شرط است و قبل از حصول شرط وجوبی نیست)

اگر فحص نکرد برائت جاری کرد معاقب است بر ترک تعلم طبق مسلک محقق اردبیلی که تعلم وجوب نفسی دارد و فحص را ترک کرد و بر ترک همین مقدمه که وجوب نفسی دارد معاقب است چون که حکمی نیست تا بخاطر حکم معاقب باشد.

و این در وقتی است که متجری مستحق عقاب نیست.

اما اگر متجری مستحق عقاب است و فحص نکرد و ترک وظیفه کرد و احتمال می داد مخافت واقع شود این شخص به عقاب متجری معاقب است ولو وجوب مقدمه وجوب نفسی تهیئی نباشد.

صاحب منتقی الاصول می فرماید:

فرمایش آخوند در کفایه نیاز به پالایش و تصحیح دارد زیرا در کفایه خلطی شده است چه اینکه مرحوم در کفایه در همین مبحث دو موضوع را عنوان کرده و هر دو را خلط کرده و از هم جدا نکرده و سزاوار بود که در مقام اثبات هم دو بحث را جدا بیان می کرد.

اما آن دو موضوع بحث این است:

موضوع اول: موضع عقاب

الف:یا مخالفت واقع است.

ب:و یا ترک است مطلقا چه مخالف با واقع باشد و یا نباشد بر مسلک مقدس اردبیلی.

ج:و یا عقاب بر ترکی است که منتهی به مخالفت با واقع می شود.

وموضع بحث همین مورد ج است آیا بر این ترک معاقب هستیم یا بر مخالفت واقع معاقب هستیم؟

موضوع دوم: آیا اتیان مقدمه مفوته است لازم است یا نه؟(و مقدمه مفوته به مقدمه ای می گویم که اگر آن را ترک کردیم واجب در ظرف خودش ترک خواهد شد مثل اقدام به گذرنامه برای رفتن به سفر حج که اگر ترک شود واجب فوت می شود و مثال شرعی مقدمه مفوته این است کسی غسل واجب قبل از طلوع فجر برای روزه فردا را انجام ندهد که سبب فوت عمل واجب یعنی روزه خواهد شد به این غسل قبل از طلوع مقدمه مفوته می گویند)

این مقدمه مفوته مرکز بحث در بحث مقدمه واجب است

مرحوم آخوند اشاره به مقدمه مفوته در عبارتش کرده است ولی بین این بحث مقدمه مفوته و بین مرکز بحث ما که عقاب بر مخالفت واقع است یا بر ترک فحص و تعلم به مسلک مقدس اردبیلی و یا بر ترک منتهی به مخالفت جدا نکرده است.

در ادامه صاحب منتقی الاصول می فرماید: آخوند استدلال کرده بر ثبوت عقاب در وقت ترک تعلم به لزوم اتیان مقدمه مفوته در حالی بحث ما در مقدمه مفوته نیست برای اثبات عقاب مقدمه مفوته را مطرح کردند.

و برای تعیین موضع عقاب می گوید معاقب است بر ترک واقع اگر چه درترک واقع در زمان ترک چون غافل است معاقب نیست و اختیاریش نیست ولی اگر مقدمه انجام می داد این ترک نمی شد پس معاقب است.

و در واجب مشروط اشکال می کند و آن اشکال این بود که مقدمه مفوته در واجب مشروط طبق بعضی مسکلها متصور نیست

در پایان منتقی الاصول می فرماید:مرحوم آخوند بین مبحث مقدمه مفوته ومبحث مورد بحث خلط کرده است ولی امکان دارد از این مبحث را جداکنیم تا خلط از بین برود. [2]

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo