< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

98/09/09

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حکم وضعی ترک فحص

آنچه از عبارت مرحوم آخوند که در جلسه قبل مطرح شد استفاده می شود قسمتی مربوط است به واجبی و یا حرامی که مشروط نباشد و قسمتی هم مربوط به احکام مشروط مثل حج که مشروط به استطاعت است.

در غیر مشروط:

تارة: ترک فحص باعث می شود واقع مخالفت بشود.

اخری: ترک فحص موجب مخالفت واقع نیست.

در مورد دوم ترک فحص که حرام است از باب تجری است مثل اینکه انسانی شک دارد که دعا هنگام دیدن هلال ماه واجب است یا نه؟ و فحص نکرد و دعا نکرد و در واقع دعا واجب نبود و عقابی که برای این شخص است عقاب متجری است که بر خلاف وظیفه ظاهری خود عمل کرده است.

و در مورد اول: سوال این است که بر چه چیزی این شخص معاقب است؟

در جواب گفته می شود:

الف: ممکن است عقاب بر مخالفت واقع باشد.

ب: ممکن است عقابش بر خود ترک فحص باشد نهایت این ترک وجوبش نفسی تهیئي بوده است.

اشکال: عقاب بر هیچ کدام از موارد اول و دوم صحیح نیست:

اما عقاب بر مخالفت واقع درست نیست چه اینکه درست است ترک فحص کرد ولی غافل است از اینکه مخالفت با واقع هم شده و عقاب غافل بر امر غیر اختیاری است و این عقاب صحیح نیست.

و اگر عقاب بر ترک فحص است چون وجوبش نفسی تهیئي است این خلاف ظاهر ادله است چه اینکه ظاهر ادله این است که وجوب تعلم و فحص وجوب غیری است.

جواب: اینکه گفتید: عقاب بر امر مجهول است و عقاب صحیح نیست.

جوابش این است که درست است که در وقت مخالفت،غافل از مخالفت است و این مخالفت اختیاری او نیست ولی این مخالفت منتهی به اختیارش است و اگر تعلم می کرد و فحص می کرد واقع مخالفت نمی شد و چون ممکن بود فحص کند و فحص نکرد و مخالفت واقع شد پس معاقب خواهد بود مثل اینکه کسی را شخصی در دریا پرت کند و بعد در دریا غرق بشود در اینجا مرگ اختیاری شخص نیست ولی مقدمه مرگ یعنی انداختن شخص که اختیاری بوده است پس مستحق عقاب است.

مرحوم آخوند در کفایه جواب شبهه را با این عبارت می فرماید: « فإنّها وأنّ كانت مغفولة حينها وبلا اختيار ، إلّا إنّها منتهية إلى الاختيار ، وهو كافٍ في صحة العقوبة. »[1]

توضیح عبارت: در زمان مخالفت،مخالفت اختیاری این شخص نیست چون غافل است ولی این مخالفت منتهی به اختیارش است و همین در صحت عقوبت کافی است.

مرحوم آخوند می فرماید اینکه گفته شد (عقاب بر ترک فحص می شود چون وجوبش نفسی تهیئی است این خلاف ظاهر ادله است) خلاف ظاهر ادله نیست.

عبارت مرحوم آخوند در این رابطه این است: « ولا ينافيه ما يظهر من الإخبار من كون وجوب التعلم إنّما هو لغيره لا لنفسه ، حيث أن وجوبه لغيره لا يوجب كونه واجباً غيرياً يترشح وجوبه من وجوب غيره فيكون مقدّمياً ، بل للتهيّؤ لايجابه ، فافهم.» [2]

توضیح عبارت: اخباری که می گویند تعلم کنید مخالف نیست که وجوب تعلم تهیئي باشد و حمل کنیم که وجوبش مقدمی است و از ناحیه ذی المقدمه ترشح شده و این مقدمه واجب است.

و ظاهر اخبار این نیست که تعلم و فحص وجوب غیری باشد بلکه ظاهر اخبار وجوب فحص و تعلم وجوب نفسی تهیئي و عقاب بر وجوب تهیئي صحیح است.

مرحوم آخوند (فافهم) دارند که مرحوم اصفهانی در نهایه الدرایه در وجه فافهم می فرماید: « إن كان ملاك الوجوب النفسي عدم انبعاثه عن وجوب غيره ، كان الايجاب للتهيؤ داخلا في الايجاب النفسي ، كما أفاده (قدّس سره).

وإن كان ملاك الوجوب النفسي كون متعلقه حسنا بنفسه ـ ، فايجاب التعلم والمعرفة لا يدخل في الوجوب النفسي ؛ لأن عنوان التهيؤ ليس حسنا بنفسه ، بل حسنه مقدمي.» [3]

توضیح عبارت:

اگر ملاک وجوب نفسي این است که وجوبش از ناحیه غیر نیامده است و خودش مستقلا متعلق وجوب است مثل وجوب نماز می گوییم وجوبش نفسی تهیئي است و وجوبش از ناحیه غیر نیست و با عمل کردن به او برای اتیان واجب دیگر مهیا می شود.

و اگر ملاک وجوب نفسی این است خود عمل واجب دارای حسن است پس وجوب تعلم وجوب نفسی نیست چه اینکه خودش حسن ندارد بلکه حسنش بخاطر این است با ایتان تعلم واجب را انجام می دهم مثل گرفتن گذرنامه که خودش حسن ندارد بلکه حسن بخاطر ذی المقدمه است یعنی رفتن به حج پس قهرا در ترک او عقابی نخواهد بود.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo