درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: مقدار فحص از دلیل

قول دوم: همانطوری که مرحوم آخوند در حاشیه بر رسائل فرمودند برائت نقلیه اطلاق ندارد و باید فحص از دلیل شود و بعد که دلیل پیدا نشد آنوقت برائت جاری است و هیچ تفصیلی از نظر مدرک قائل نیستند.

مرحوم صاحب منتهی الداریه در حاشیه کتابش مطالبی در توضیح قول دوم می فرمایند: [1]

1: همانطوری که برائت عقلیه قبل از فحص از دلیل موضوع ندارد برائت نقلیه هم این چنین است چه اینکه مراد از علمی که در ادله برائت نقلیه است حجت است یعنی رفع در جایی که حجت نیست. و این که حجت وجود دارد یا نه با فحص از دلیل معلوم می شود بنابراین قبل از فحص از دلیل برائت نقلیه مثل برائت عقلیه موضوع ندارد و بعد از فحص موضوع پیدا خواهد کرد.

خلاصه:پس موضوع برائت نقلیه که عدم حجت است با فحص از دلیل معلوم می شود وقبل از فحص موضوع برای ما معلوم نمی شود پس فحص از حجت و دلیل لازم است تا موضوع برای برائت ثابت بشود.

اگر چنانچه موضوع برائت نقلیه صرف عدم العلم باشد قبل از فحص از دلیل این موضوع است چون فرض ما در جای است که شبهه حکمیه است یعنی حکم را نمی دانیم ولی الان گفتیم مراد از علم حجت است و وقتی مراد از علم حجت بود پس قبل از فحص اصلا برائت نقلیه موضوع ندارد باید فحص کنیم تا موضوع ثابت شود.

2: علاوه بر اینکه حدیث شریفی که در آن رفع ما لا یعلمون است منحصر به همین ما لا یعلمون نیست بلکه اکراه و اضطرار در فقرات آن است و بلا اشکال مراد اکراه و اضطرارا واقعی است پس به قرینه موضوعات دیگر در این حدیث شریف رفع است پس مراد از ما لا یعلمون عدم العلم واقعی است و بعد از فحص عدم العلم و عدم الحجة معلوم می شود.

3: اطلاق در مرحله اثبات زمانی مفید است و به این اطلاق می شود تمسک کرد که مراد جدی مولی هم اطلاق باشد و الا اگر حکم مولی مقید به قید خاصی باشد این اطلاق کلامی که در مرحله لفظ است ارزشی ندارد و ارزش در وقتی است که این اطلاق کلامی (که در واقع مستعمل فیه الفاظ است )با اطلاق جدی واقعی یکی باشد بعد می گوییم این اطلاق اراده استعمالی کلام مولی است یعنی این کلام را در اطلاق استعمال کرده است و اگر این اطلاق کاشف از مراد جدی مولی بود مطلق ثابت خواهد شد.

به عبازت دیگر: اگر این دو مراد استعمالی و جدی از حیث اطلاق و تقیید مثل هم بود این اطلاق برای ما مفید خواهد بود و اما اگر این اطلاق در مقام اثبات کاشف مطلق بودن مراد جدی شارع نباشد اینطور اطلاقی برای ما حجیت نخواهد داشت و در مانحن فیه ما قرینه داریم که شاهد این است که مراد جدی مولی مطلق نیست و این اطلاق که از لفظ مولی فهمیده می شود ارزشی نخواهد داشت و آن قرینه عبارت از ادله متعددی که با الفاظ مختلف شارع ما را ترغیب می کند به تحصیل علم و تفقه در دین و تعلم کنید در امور دینی یعنی وقتی مسئله ای برای شما مشتبهه بود آنجا جای تفقه و تعلم است و در مانحن فیه فرض این است که برائت نقلیه و عقلیه جای شبهه حکمیه است و جایی که حکم معلوم نیست برائت می گوید چیزی بر تو نیست ولی ادله دال تعلم می گویند فحص کن تا یاد بگیری پس چطور معقول است که رفع ما لا یعلمون مراد جدی مولی این است که فحص لازم نیست با تفقه در دین نمی سازد.

خلاصه:ادله داله بر لزوم تفقه هنگام مشتبه بودن مسئله قرینه است که مراد جدی مولی اطلاق نیست.

4: اگر تنزل کردیم که این ادله تفقه قرینه نیست لا اقل امکان دارد که قرینه باشد و در جایی خودش ثابت شده که اطلاق در جایی است قرینه بر خلاف اطلاق نباشد و ما یصلح للقرینه نباشد پس مراد جدی مولی مطلق نیست.

5: اگر بگویید ادله برائت نقلیه اطلاق دارد.

جواب نقضی می دهیم که در شبهه موضوعیه هم این را بگویید که فحص لازم نیست و قبل از فحص برائت جاری کنید به حکم ما لا یعلمون و در حالی سابق بیان شد که در شبهه موضوعیه غیر سه مورد بحکم اجماع برائت جاری نیست.[2]