درس خارج اصول استاد رضازاده
98/08/19
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: شرائط برائت
بر تقیید به آیات و روایات دو اشکال شده است یکی در کفایه و دیگری در نهایه الافکار و ما عبارت کفایه را به صورت ان قلت و قلت مطرح کردیم تا مطلب روشن تر شودان قلت: در مانحن فیه بین آیات و روایات که مقید برائت هستند با اخبار برائت بینشان تباین است و جای اطلاق و تقیید نیست و وجه تباین این است که اخبار برائت نقلیه در جائی است که نه علم تفصیلی در اطرافش باشد و نه اجمالی یعنی شبهه بدون هیچ علمی در اطرافش و اخبار مقید برائت در جائی است شبهات مقرون به علم اجمالی است پس ربطی به هم ندارد و بینشان تباین است و تقید برائت نقلیه به این آیات و روایت اصلا مورد ندارد.
قلت: هر دو در شبهات بدویه است و تباین بینشان نیست یعنی کما اینکه ما قبول داریم در برائت درمورد شبهه بدویه است همچنین این روایات مقید هم در شبهه بدویه هستند و تباینی بینشان نیست و می شود این آیات وروایات مقید اخبار برائت باشند.
مرحوم آخوند اشاره به قلت کرده اند با این عبارت: « لقوة ظهورها في أن المؤاخذة والاحتجاج بترك التعلم فيما لم يعلم»[1]
و اشاره به ان قلت کردند: « لا بترك العمل فيما علم وجوبه ولو إجمالاً ، فلا مجال للتوفيق بحمل هذه الإخبار على ما إذا علم إجمالاً ، فافهم»[2]
توضیح عبارت: ظهور این روایات در این است که مواخذه و احتجاج به ترک تعلمی در موردی که علم ندارد پس روایات مقید در شبهاتی است که علم در اطرافش نیست نه اینکه این روایات در مورد ترک عمل باشد در جایی اجمالا علم به او دارد ( یعنی این روایات در اطراف علم اجمالی است ) پس بینشان تباین است.
در مقام جمع و رفع مشکل گفته می شود:این روایات مقید به حکم ظهورش(هل تعلمت)در جایی مقرون علم اجمالی نیست پس در مقام جمع اخبار را در جایی علم باشد نیست.پس هر دو هم رفع ما لا یعلمون که برائت نقلیه و هم آیات و روایات مقید است هر دو در شبهات غیر مقرون به علم اجمالی است پس تباینی بینشان نیست و می شود اطلاق رفع ما لا یعلمون را تقیید کند و مقید به فحص می شود.نتیجه: به نظر مرحوم آخوند اطلاق برائت نقلیه مقید به فحص می شود بحکم اخباری که دال بر تعلم و تفقه و دال بر مواخذه بر ترک تعلم است.
نهایه الدرایه در رابطه با تقیید برائت نقلیه و اینکه مقید چیست کلامشان مثل کلام آخوند است.
عبارت نهایه الدرایة این گونه است: « فاعلم أنه ينحصر المقيد في الاخبار الدالة على وجوب التفقه والتعلم ونحوهما المختصة بمعرفة الاحكام الكلية بالفحص عن طرقها.» [3]
توضیح عبارت: اطلاق رفع ما لا یعلمون که دلیل بر برائت عقلیه است مقیدش منحصر است به روایات تفقه و تعلم است و اجراء برائت عقلیه مقید به بعد از فحص از دلیل است.مرحوم خوئی قبول دارند بنا بر نقل مصباح الاصول که روایات که بیان شد مقید رفع ما لایعلمون است ولی مقید را منحصر به این روایات نمی داند بلکه می فرمایند یک قرینه متصله بر تقیید داریم و یک قرینه منفصله داریم.عبارت مصباح الاصول: « وملخص الكلام في المقام أن الأصول العقلية في نفسها قاصرة عن الشمول لما قبل الفحص، لأن موضوعها عدم البيان، وهو لا يحرز إلا بالفحص فلا مقتضي لها قبله. وأما الأصول النقلية فأدلتها وإن كانت مطلقة في نفسها، الا أنها مقيدة بما بعد الفحص بالقرينة العقلية المتصلة والنقلية المنفصلة »[4]
توضیح عبارت: اصول عقلیه مثل برائت عقلیه یعنی قبح عقاب بلا بیان اختصاص دارد به بعد از فحص چه اینکه موضوع برائت عقلیه که عدم بیان است در جایی که بیان نباشد که در این صورت عقاب قبیح است و بدون فحص کردن نمی دانیم برائت عقلیه موضوع دارد یا نه؟پس نیاز به فحص داریم و وقتی بیان پیدا نکردیم جایی برای برائت عقلیه است و قبل از فحص موردی برای برائت عقلیه نیست و سالبه به انتفاء موضوع است.
اما برائت نقلیه مثل رفع ما لا یعلمون رفع اطلاق دارد و مقید به فحص نبود نهایت این اطلاق مقید به بعد از فحص از دلیل است و مقید دو چیز است الف: قرینه عقلیه متصله ب: قرینه نقلیه منفصله که با این دو قرینه اطلاق رفع ما لایعلمون تقیید به بعد از فحص می شود.مراد مرحوم خویی از قرینه متصله همانی که مرحوم آخوند و آقا ضیاء عراقی فرمودند یعنی اخبار که دال بر وجوب تفقه و تعلم است.عبارت مصباح الاصول: « وهذا الوجه _ای الاخبار و الایات الدالة علی التعلم- أيضا لا بأس به و اخبار الدالة علی وجوب التوقف بعد ما ذهب فیها الی انقلاب النسبة کما یاتی.» [5]
توضیح عبارت: مراد از قرینه منفصله اخبار و آیات دال برتعلم و تفقه است و همچنین اخبار قف عند الشبهه که دال بر توقف بشرطی قائل به انقلاب نسبت در تعارض بین روایات باشیم.
استاد: یعنی در جایی که چند دسته روایات با هم تعارض کردند آیا روایات در عرض هم سنجیده می شود و یا در طول هم سنجیده می شود که اگر در طول هم سنجیده شود لا محاله انقلاب نسبت می شود و اگر در عرض هم سنجیده شود ممکن انقلاب نسبت نشود و به نظر مرحوم خوئی این است که اخبار دال بر توقف اگر قائل به انقلاب نسبت شدیم قرینه منفصله بر تقیید رفع ما لا یعلمون خواهد شد.
