< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

98/08/13

بسم الله الرحمن الرحیم

 

موضوع: شرائط برائت

اما برائت عقلیه در شبهه حکمیه

 

مثال معروف نمی دانم سیگار کشیدن حرام یا جایز است آیا اجراء برائت شرطی دارد و یا ندارد؟

مرحوم آخوند در کفایة می گوید شرط دارد: « وأما البراءة العقلية : فلا يجوز إجراؤها إلّا بعد الفحص واليأس عن الظفر بالحجة على التكليف ، لما مرت الإِشارة إليه من عدم استقلال العقل بها إلّا بعدهما.» [1]

توضیح عبارت کفایه: برائت عقلیه اجراء نمی شود مگر بعد از فحص از دلیل بر تکلیف و یاس از پیدا شدن دلیل و حجت و اگر حجت و دلیل پیدا نکردیم آنوقت برائت عقلی جاری است.

و دلیل که مرحوم آخوند بیان می کنند قبلا بیان کردیم که عقل که حکم به برائت می کند بعد از فحص از دلیل و یاس از دلیل است و قبل از فحص عقل مستقل به اجراء برائت نیست.در جایی دیگر از کفایه در مبحث امر سوم از مقدمه واجب بیانی دارند که توضیحی بیشتری است:مرحوم آخوند می فرماید:در مقدمه واجب تعلم و معرفت از مقدمات است و این تعلم و معرفت واجب است نه از باب ملازمه که بگوییم چون ذی المقدمه واجب است مقدمه اش واجب است بلکه تعلمی که واجب است بخاطر این است که احتمال تکلیف قبل از فحص و قبل تعلم می دهیم.

عبارت این است: « بل من باب استقلال العقل بتنجز الأحكام على الأنام بمجرد قيام احتمالها ، إلّا مع الفحص واليأس عن الظفر بالدليل على التكليف ، فيستقل بعده بالبراءة ، وأنّ العقوبة على المخالفة بلا حجة وبيان ، والمؤاخذة عليها بلا برهان ، فافهم.» [2]

توضیح عبارت کفایه: این تعلم که از باب مقدمه واجب است بخاطر این است که احتمال می دهیم قبل از فحص تکلیف است و این حکم ثابت است و این احتمال منجز تکلیف است کما اینکه حجت شرعیه می داشتیم بر این حکم مشکوک جای برائت نبود و آن حکم بر ما منجز بود این احتمال هم این حکم را بر من منجز می کند پس مادامی که این احتمال است نمی توانیم برائت جاری کنیم اول باید فحص از دلیل کنیم و اگر دلیلی پیدا نکردیم بر تکلیف و این احتمال از بین رفت بعد برائت جاری می کنیم چه اینکه بعد از بین رفتن این احتمال عقل مستقل است به اینکه جای برائت است و عقاب بر این تکلیف عقاب بر چیزی است که حجت بر او نیست و عقاب بر مخالفت تکلیف بدون حجت عقل مستقل است که جایز نیست.پس شرط اجراء برائت عقلیه در شک در اصل تکلیف فحص از دلیل است و قبل از فحص احتمال تلکیف منجز آن تکلیف است و برائت نمی شود جاری کرد و بعد از فحص و یاس از دلیل جای برائت است مرحوم شیخ در رسائل در مبحث شرائط اصول عملیه و از جمله شرط برائت می فرماید:شرط برائت در شبهه حکمیه فحص از دلیل است و بعد از فحص و یاس از دلیل برائت جاری می شود.عبارت شیخ:« وأما البراءة:

فإن كان الشك الموجب للرجوع إليها من جهة الشبهة في الموضوع، فقد تقدم أنها غير مشروطة بالفحص عن الدليل المزيل لها وإن كان من جهة الشبهة في الحكم الشرعي، فالتحقيق: أنه ليس لها إلا شرط واحد، وهو الفحص عن الأدلة الشرعية.» [3] .

توضیح عبارت شیخ: اگر شبهه موضوعیه باشد برائت جاری است و فحص از دلیل لازم نیست و اگر شبهه حکمیه باشد نظر تحقیقی این است که برائت یک شرط دارد و آن فحص از دلیل است و اگر دلیلی بر حرمت پیدا نکردیم برائت جاری می شود.وجوهی شیخ بیان کردند برای اینکه فحص از دلیل لازم است و یکی را مرحوم آخوند بیان کردند.

نتیجه: به نظر شیخ و آخوند در شبهه حکمیه اجراء برائت عقلیه یک شرط دارد و آن فحص از و یاس از دلیل است

اشکال به کلام آخوند

اشکال اول: درست است احتمال تکلیف منجز تکلیف است و مادامی احتمال تکلیف است نمی شود اقدام کرد ولی مطلب در جایی است که محتمل تکلیف ما مثل حرمت سیگار کشیدن منجز شده باشد به یک دلیل قطعی و بعد بخاطر یک موضوعی من احتمال می دهم که این تکلیف منجز باشد مثل اینکه محتمل من تکلیفی است که در دایره علم اجمالی بوده است و به وسیله علم اجمالی آن حکم منجز شده بر من و بعد یکی از اطراف علم اجمالی از محل ابتلاء من خارج شده و یک طرفش باقی مانده است و معلوم نیست معلوم به علم اجمالی در محل ابتلاء است یا نه ؟آن طرفی که در محل ابتلاء من باقی است احتمال می دهم تکلیفی که معلوم به علم اجمالی است اینجا باشد این احتمال است که حجت شرعیه است و تا این احتمال است نمی شود اقدام کرد به این احتمال گفته می شود احتمال تکلیف منجز و این محتمل تلکیفی است که با علم اجمالی من منجز شده و من احتمال می دهم این تکلیف باشد.

یا اینکه احتمالی است که مقرون با قیام یک حجت شرعیه است مثل بینه در موضوعات مثل اینکه بینه می گوید این فرش نجس است و من احتمال می دهم که بینه اشتباه کرده باشد و اینجا بینه حجت شرعیه است و تکلیف منجز می کند و چون احتمال خلاف می دهم این احتمال تکلیف منجز می شود.یا اینکه در جایی استصحاب جاری شد و با استصحاب حکمی را جاری ثابت کردم و استصحاب یقین آور که نیست و موجب ظن است و احتمال می دهم استصحاب مطابق واقع نباشد و احتمال میدهم حکمی که استصحاب ثابت کرده است احتمال میدهم باشد اینجا هم احتمال تکلیف منجز می شود یعنی حکم مستصحب با استصحاب برای من ثابت شد ولی نه طور یقین و احتمال می دهم که باشد.

سوال: چرا احتمال تکلیف در این موارد منجز است؟

جواب: زیرا در این موارد اگر مخالفت شد و اعتنا به علم اجمالی و بینه نشد احتمال ضرر اخروی است و بر خلاف حجت عمل کردم و همه می گویند دفع ضرر اخروی واجب است و اما در جایی تکلیف من تکلیف منجز نباشداحتمال ضروی اخروی در مخالفت نیست این احتمال منجز(بالکسر در جیم) نخواهد بود چه اینکه این احتمال من ممکن است منجز باشد و مطابق با واقع باشد و در محل خودش ثابت شد که حجیت شی در وقتی ثابت می شود که دلیل داشته باشیم و همانطوری که مشکوک الحجیة حجت نیست همچنین احتمال مشکوک المنجزیة هم منجز نیست چه اینکه در موارد محتمل مشکوک المنجزیة هتک مولی نیست چون معلوم نیست مولی از ما خواسته باشد.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo