موضوع: مقام سوم/ متباينين/ اصالت الاشتغال/ اصول عمليه

بحث در مقام سوم بود که آیا ادله احکام ظاهری شامل اطراف علم اجمالی می شود یا خیر؟

مرحوم شیخ فرمودند اثباتا ادله احکام ظاهری شامل اطراف علم اجمالی نمی شوند، چون موجب تناقض است. بله وجه تناقض در موارد، فرق دارد.

مرحوم آخوند در سه جا به بیان شیخ انصاری اشکال کرده اند که خلاصه این است که ادله احکام ظاهری شامل اطراف علم اجمالی می شوند.

مرحوم آقای خویی هم در مصباح یکی از این اشکالات را بیان کرده اند.

اشکال اول: مصباح[1] می گوید: ما قبول داریم که برخی از ادله احکام ظاهری، در صورت جاری شدن در اطراف علم اجمالی، تناقض پیش می آید و نمی تواند در اطراف علم اجمالی جاری شود اما اطلاقاتی وجود دارد و سر جای خودشان باقی هستند و در اطراف علم اجمالی جاری می شود چون درست است که گاهی دلیل آخر و قرینه ای باعث اشکال در مطلقات می شود، اما این در زمانی است که متصل به آن مطلقات باشد و اگر منفصل بود، اجمال قرینه منفصله، به دلیل دیگر سرایت نمی کند. یعنی اجمال ذیل زمانی باعث اجمال صدر می شود که متصله باشد. و در ما نحن فیه منفصل هستند به اینکه مطلقات در یک جا آمده اند و بقیه در جای دیگر.

به عبارت دیگر شما فقط به ادله ای تمسک کردیم که صدر و ذیل دارد اما بعضی از ادله ذیل ندارد و از آنها مطلقات درست می شود و اینها می توانند در اطراف علم اجمالی جاری شوند.

پس خلاصه اینکه ما تناقض را در بعضی از ادله قبول داریم اما بعضی مطلق هستند و اطلاقشان هم به حال خودشان باقی است و به حکم آن می گوئیم، احکام ظاهری در اطراف علم اجمالی جاری می شود.

مرحوم آخوند هم همین اشکال را ذکر کرده اند.

اشکال دوم: در همان ادله ای که به حسب ظاهر بین صدر و ذیل یا مفهوم و منطوق یا غایت و مغیا تناقض است، اما در همه ادله این تناقض نیست. چون تناقض در جایی است که ذیل ناظر به جایی باشد که صدر ناظر به آن باشد. مثلا در استصحاب، آنچه صدر می گوید، یقین سابق و شک لاحق است و ذیل زمانی نقیض صدر است که ناظر به یقین و شک باشد و در آنها تغییری ایجاد کند تا تناقض شود. در حالی که ذیل چیز دیگر می گوید، یعنی صدر می گوید یقین و شک را نقض نکن و ذیل می گوید یکی از این دو را نقض نکن.