< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

93/02/24

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حجیت ظن/خبر واحد/ادله حجیت خبر واحد/آیه نبا
کلام مرحوم نائینی نقل شد که ایشان فرمودند بر فرض اینکه تعلیل آیه شامل خبر عادل بشود مفهوم آیه این عموم را تخصیص می زند و حاکم بر علت می باشد زیرا مفهوم می گوید خبر عادل در حکم علم می باشد.
بعد اشاره کردیم که این بیان مبتلی به دور است و گفتیم که آقای خوئی رحمة الله علیه از این درو جواب داده اند.

ان قلت
این فرمایش مبتلی به دور می باشد زیرا وقتی در عمل به خبر واحد عادل ندامت وجود ندارد که آیه مفهوم داشته باشد و مفهوم داشتن آیه و حجیت خبر عادل متوقف بر این است خوف ندامتی که در ذیل آیه بیان شده است شامل خبر عادل نشود و این دور است.
بله ممکن است به شکل دیگری از کلام مرحوم نائینی -که فرمودند اگر ذیل آیه نبود مفهوم آیه حاکم بر عموم علت بود لکن ذیل آیه خبر عادل را شامل می شود ذیل آیه می گوید هر جا خوف ندم بود تبین لازم است و حجت نیست و در عمل بر طبق خبر عادل خوف ندم وجود دارد- دفاع کرد باینکه بین صدر و ذیل خدشه بر کلام نائینی تنافی و تضاد وجود دارد؛ صدر ایراد می گوید خبر عادل حجت است و علم تعبدی است (صدر ایراد؛ «لو اقتصر في‌ التعليل‌ بقوله تعالى: (ان تصيبوا قوماً بجهالة) لأمكن الالتزام بكون المفهوم حاكماً على التعليل، باعتبار ان خبر العادل قد اعتبر علماً بالتعبد، فهو خارج عن الجهالة موضوعاً ببركة التعبد») اما ذیل دلیل می گوید خبر عادل حجت نیست (ذیل ایراد؛«و لكن التعليل في الآية المباركة مذيل بما يكون معه مانعاً عن المفهوم، و هو قوله تعالى: (فتصبحوا على ما فعلتم نادمين)... هذا التعليل مانع عن المفهوم، لأن العمل بخبر العادل أيضا لا يؤمن معه من الندم الناشئ من الوقوع في مفسدة مخالفة الواقع‌»)[1] این عبارت می گوید فتصبحوا می گوید خبر عادل حجت نیست پس آیه مفهوم ندارد.
خلاصه اینکه از سه حال خارج نیست.
1-اگر شما می گویید خبر عادل اعتبار وحجیتش با قطع نظر از مفهوم آیه نبا می باشد یعنی از ادله خارجیه، حجیت خبر عادل استفاده شده است در این صورت باید ذیل هم اینگونه باشد یعنی در ذیل هم از مفهوم استفاده نشود بلکه از خارج استفاده شود و اگر اعتبار خبر عادل و عدم اعتبار با توجه به مفهوم آیه می باشد کما اینکه از ذیل استفاده می کنید باید صدر هم اینگونه باشد شما در صدر آیه از ادله خارجیه استفاده می کنید و در ذیل از مفهوم استفاده می کنید اگر مفهوم ثابت است در صدر و ذیل هر دو جاریست و اگر نیست در هیچ کدام نیست.
2-اگر مرادتان این است که خبر عادل با قطع نظر از مفهوم صدرا و ذیلا حجت است و کاری به مفهوم آیه و صدر و ذیل آیه نداریم، ایرادش این است که اولا از محل بحث خارج شده اید زیرا بحث ما در مفهوم آیه نبا می باشد که دلالت بر حجیت خبر عادل دارد یا نه و ثانیا ندم درآیه شامل ندم در خبر عادل نیست پس بنابر این نمی شود شما حجت خبر عادل را منهای آیه نبا استفاده کنید.
3-اگر منظور شما این است که صدرا و ذیلا می خواهیم از مفهوم آیه استفاده کنیم یعنی صدر می گوید خبر عادل حجت است و ذیل می گوید خبر عادل حجت نیست در این صورت اشکال مرحوم میلانی که فرمودند دور لازم می آید، وارد است.
دراسات[2] از این دور جواب داده اند می فرمایند مهفوم آیه که حاکم بر علت می باشد ناظر به موضوع می باشد و می گوید موضوع علت، در خبر واحد نیست یعنی علت طرق غیر علیمه را نهی می کند و مفهوم می گوید خبر عادل علم است و ناظر به موضوع می باشد اما علت که در ذیل آیه بیان شد است حکم را بیان می کند و می گوید در طرق غیر علمیه تبین کنید پس دور نیست زیرا مفهوم ناظر به موضوع است و می گوید خبر عادل علم است و علت ناظر به حکم است و می گوید در طرق غیر علمی تبین کنید.[3]

منتقی[4] از این جواب مرحوم آقای خوئی جواب می دهند و می گویند دور ثابت است می فرمایند هم مفهوم ناظر به موضوع است و هم ذیل ناظر به موضوع می باشد؛ مفهوم ناظر به موضوع می باشد و موضوع در تعلیل را تضییق می کند و می گوید خبر عادل علم است و تعلیل هم عرفا ناظر به موضوع است چون عرف اگر کلامی معلل به علتی شد علت را موضوع می داند پس بنابر این هم مفهوم ناظر به موضوع است و هم علت و وقتی که هر دو ناظر به موضوع بودند با هم تنافی دارند و مقتضای تنافی سقوط صدر و ذیل، هر دو می باشد لذا نمی شود به آیه نبا برای حجیت خبر عادل استدلال کرد.
هذا تمام الکلام فی المانع الاول فی آیة النبا فی حیجة خبر العادل
و آخر دعواهم ان الحمد لله رب العالمین

التقریر العربی
ان قلت: ما ذکر من الدور یجری فی غیر الاشکال ایضا اذ خروج الندم مع العمل بالخبر العادل عن الندم فی الآیة موقوف علی ثبوت المفهوم لها و حجیة خبر العادل، و ثبوت المفهوم موقوف علی فی الندم مع العمل به مع الندم فی الآیة و عدم شمول الندم فی الآیة الندم مع العمل به، و هذا دور، فکما ان العلة لو کانت خصوص الجهالة فکان حکومة المفهوم علی التعلیل، مستلزما للدور کذلک مع فرض ثبوت الذیل.
قلت: نعم، یمکن ان یرد علی اصل الایراد علی النائینی بناء علی نقل مصباح[5] بانه تناقض بین صدر الایراد و ذیله.
بیان ذلک: انه صرح فی الصدر بحجیة خبر العادل و ثبوت کونه علما تعبدا نصه: «لو اقتصر في‌ التعليل‌ بقوله تعالى: (ان تصيبوا قوماً بجهالة) لأمكن الالتزام بكون المفهوم حاكماً على التعليل، باعتبار ان خبر العادل قد اعتبر علماً بالتعبد، فهو خارج عن الجهالة موضوعاً ببركة التعبد».
و صرح فی الذیل بعدم حجیة خبر العادل نصه: «و لكن التعليل في الآية المباركة مذيل بما يكون معه مانعاً عن المفهوم، و هو قوله تعالى: (فتصبحوا على ما فعلتم نادمين)... هذا التعليل مانع عن المفهوم، لأن العمل بخبر العادل أيضا لا يؤمن معه من الندم الناشئ من الوقوع في مفسدة مخالفة الواقع‌».
اذ لو کان اعتبار خبر العادل و حجیته مع قطع النظر عن مفهوم آیة النباء کما هو المستفاد من الصدر فلیکن کذلک فی الذیل، و لو کان مع التوجه الی مفهوم الآیة کما هو المستفاد من الذیل فلیکن کذلک فی الصدر ایضا، فالفرق بین الصدر و الذیل یکون بلافارق.

و منه یظهر انه لو کان مراد، حجیة خبر العادل مع قطع النظر عن المفهوم مطلقا صدرا و ذیلا، یرد علیه ما اورده محقق الخوئی من عدم شمول الندم فی الآیة للندم فی خبر العادل، و ما تقدم من محقق المیلانی من انه خروج عن مورد البحث.
و لو کان مراده حجیة خبر العادل من ناحیة مفهوم الآیة صدرا و ذیلاف یرد علیه ما اورده محقق المیلانی من الدور و اشیر الیه آنفا تحت عنوان ان قلت.

و اجاب عن الدور دراسات[6] بما حاصله: ان المفهوم الحاکم علی العلة ناظر الی الموضوع و موجب لتضییقه و العلة ناظر الی الحکم و دلیل الناظر الی بیان الحکم لا نظر له الی موضوع الحکم. مثله فوائد الاصول.[7]

و اورد فی منتقی[8] علیه بان کل من المفهوم و العلة رافع لموضوع الآخر اما المفهوم فلخروجه خبر العادل من التعلیل و موضوعه و اما التعلیل من جهة فهم العرف ان موضوع الحکم هو العلة لاغیر فالتعلیل بعمومه یتصرف فی الشرط الذی هو موضوع المفهوم و یرفعه و یتحقق التحاکم بینهما و مقتضی ذلک، سقوط کلاهما، و النتیجة هو عدم ثبوت المفهوم للآیة.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo