< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

91/12/22

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: حجیت ظن
 مرحوم خوئی فرمودند: نسبت به این مطلب کسی مخالفت نکرده است که در لزوم دفع ضرر اخروی لازم است واگر بحثی هست در ضرر دنیوی است .
 یرد علیه : مرحوم شیخ در رسائل ص 107 ومرحوم مشکینی در تعلیقه ج 2 ص 109 می گویند : جمعی از علما می گویند : دفع ضرر اخروی هم لازم نیست .
 عبارت مرحوم شیخ :" ثانيها ما يظهر من‌ العدة و الغنية و غيرهما من أن الحكم المذكور مختص بالأمور الدنيوية فلا يجري في الأخروية مثل العقاب."
  می فرماید:دفع ضرر مظنون مختص به امور دنیویه است و در ضرر اخروی جاری نیست .
 اما ایراد بر توجیه مرحوم اخوند(ولعله لاجل عدم لزوم دفع الضرر المحتمل) :
 قطع به امتثال، لازمه تنجز تکلیف است در صورتی که علم به ان پیدا شود .واگر علم به تکلیف حاصل شود، باید علم به فراغ حاصل شود؛ نه اینکه تجردش از احتمال ضررملاک باشد.
  بخلاف ظن غیر حجت که امتثال ان مصاحب با احتمال ضرر است؛ حتی یقال که دفع ضرر محتمل غیر لازم است. فلا یکون فرق بین القطع المجرد عنه وبین الظن المصاحب معه کما افاده صاحب الکفایه. کما فی المنتقی ج 4 ص 140
 سیاتی کلام بطور مفصل در وجه اول از چهار وجه از وجوه عقلیه که برای حجیت ظن خواهد امد که دفع ضرر مظنون لازم است یانه؟ کما فی الکفایه ج 2 ص 107
 خلاصه : حجیت اماره غیر علمیه،ذاتی نیست بر خلاف قطع. بلکه به جعل شرعی احتیاج دارد، هم در مقام ثبوت وهم در مقام سقوط .
 اما جهت دوم از مقام اول : هل یمکن وقوع الحجیة الظن ام لا؟
 در این جهت در چند موضع بحث می شود :
 موضع اول: مراد از امکان در این بحث:
 1.مراد امکان ذاتی است
 2.امکان وقوعی مراد است
 3. مراد احتمال است
  4. مراد امکان استعدادی است که این استعداد در ظن است
  5. امکان قیاسی.
 امکان ذاتی : ظن به حسب ذاتش، امکان وقوع دارد در قبال امتناع ذاتی؛ مثلا در اجتماع نقیضان امتناع ذاتی است.
 امکان وقوعی : در جائی است که در ذاتش محال نیست، ولی درخارج وقوعش دچار مانع می شود .
 امکان احتمالی : احتمالی که در نفس انسان حاصل می شود که در نفسمان احتمال وقوعش می رود .
 موضع دوم : مراد از امکانی که در اینجا محل بحث است؛ ایا امکان وقوعی است یا ذاتی یا احتمالی؟(کدام یک قائل دارد)
 مرحوم شیخ وکفایه وخوئی ونهایه الافکار ومنتقی می گویند: امکان وقوعی محل بحث است .
 محقق ایروانی ومحقق اصفهانی در نهایه الدرایه ج 3 ص119 امکان ذاتی را محل بحث می دانند .
 مرحوم امام در انوار ج 1 ص 189 وتهذیب ج 2 ص 130 می گویند : مراد از امکان ،احتمال است.
 موضع سوم: ادله کسانی که می گویند : مرکز بحث امکان وقوعی است :
 1.اسناد داده شده به مشهور چنانکه در رسائل ص 24آمده است : و استدل‌ المشهور على‌ الإمكان‌ بأنا نقطع بأنه لا يلزم من التعبد به محال.
 2.مرحوم شیخ در رسائل می فرماید: إنا لا نجد في عقولنا بعد التأمل ما يوجب الاستحالة و هذا طريق يسلكه العقلاء في الحكم بالإمكان.
 یعنی عقلا وقتی می خواهند به چیزی حکم کنند به عقلشان رجوع می کنند وبعد حکم می دهند پس بناءعقلاء در صورتی که موجبی بر استحاله نباشد، بر این است که حکم به امکان می کنند.
 3. ما عن الکفایه : لكن‌ دليل‌ وقوع‌ التعبد بها من طرق إثبات إمكانه‌.
 وقوع خارجی بهترین دلیل بر امکان است.
 
 
 
 العنوان: حجیة الظن
 اقول:
 یرد علی ما افاده فی المصباح من عدم مخالفة احد فی لزوم دفع الضرر الاخروی،
 ما ذکره الشیخ فی رسائله ص 107 و المشکینی ج 2 ص 109 من مخالفة جمع من العلماء بالنسبة ای لزوم دفع الضرر الاخروی. رسائل نصه:« ثانيها ما يظهر من العدة و الغنية و غيرهما من أن الحكم المذكور مختص بالأمور الدنيوية فلا يجري في الأخروية مثل العقاب»
 و علی توجیه صاحب الکفایة قول المفصل؛ بان القطع بالامتثال لازم لتنجز التکلیف بالعلم به، و لزوم العلم بالفراغ عن التکلیف المعلوم المنجز لا لتجرده عن احتمال الضرر بخلاف الظن الغیر الحجة حیث ان الامتثال به، مصاحب مع احتمال الضرر حتی یقال بان دفع ضرر المحتمل غیر لازم فلا یکون فرق بین القطع المجرد عنه و بین الظن المصاحب معه کما افاده صاحب الکفایة. منتقی ج 4 ص 140
 و سیاتی الکلام مفصلا فی دفع الضرر المظنون و المحتمل فی الوجه الاول من جوه الاربعة المعلیقة علی حجیة الظن. کفایة ج 2 ص 107
 فتلخص ان حجیة امارة الغیر العلمیة لیست ذاتیة لها مثل القطع بل یحتاج الی الجعل الشرعی ثبوتا و سقوطا.
 و اما الجهة الثانیة من المقام الاول:
 هل یمکن وقوع الحجیة للظن ام لا؟
 یقع البحث فیه فی مواضع:
 احدها معان الامکان:
  1. الذاتی
  2. الوقوعی
  3. احتمال
  4. استعدادی
  5. بالقیاس
 و الذاتی هو کون الشء بحسب ذاته ممکن الوقوع قبال الامتناع الذاتی و هو کونه بحسب ذاته ممتع الوقوع کاجتماع النقضین.
 و الوقوعی و هو ما لایستلزم وقوعه محالا قبال امتناع الوقوعی و هو ما کان وقوعه مستلزم للمحال.
 و الاحتمال هو ما کان فی النفس قبال القطع.
 و ثانیها:
 ما المراد من الامکان الذی کان محلا للبحث فی المقام هل هو امکان الوقوعی او الذاتی او الاحتمال؟
 مختار الشیخ و صاحب الکفایة و السید الخوئی و نهایة الافکار و المنتقی هو الوقوعی.
 و مختار محقق الایراوانی فی نهایته ص 49 هو الذاتی و هو الظاهر من نهایة الدرایة ج 3 ص 116.
 و مختار صاحب الانوار ج 1 ص 189 هو الاحتمال و تهذیب ج 2 ص 130 ایضا.
 و ثالثها:
 ادلة القائل بان المحل النزاع هو امکان الوقوعی علی الامکان
 احدها:
 ما عن المشهور، رسائل ص 24«استدل المشهور علی الامکان بانا نقطع بانه لایلزم من التعبد به ای الظن- محال»
 ثانیها:
 ما عن الشیخ فی رسائله ص 24«انا لانجد فی عقولنا بعد التامل ما یوجب الاستحالة و هذا طریق یسلکه العقلاء فی الحکم بالامکان» یعنی ان الاصل عند العقلاء عند الشک فی الامکان الامتناع هو الامکان.
 و ثالثها:
 ما عن صاحب الکفایة ج 2 ص 43 نصه:
 «لکن دلیل وقوع التعبد بها-امارات غیر العلمیة- من طرق اثبات امکانه»
 ای لو لم یکن ممکن الوقوع لما وقع فی الخارج التعبد بها مع انه وقع التعبد بها و حجیتها.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo