< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

91/02/19

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: جهت فقهی مبحث تجری
 نکتة: ممکن است کسی به آیه ای که در جلسه قبل بر حرمت تجری استدلال شد اشکال کند که محاسبه به معنای عقاب نیست کما اینکه در بعضی روایات نسبت به اموال فرموده اند فی حلاله حساب و فی حرامه عقاب.
 جواب: در انتهای آیه بحث غفران و عذاب مطرح شده است و خود این قرینه است که مراد از محاسبه در این آیه محاسبه بر عمل خطا و گناه می باشد.
 در جلسه قبل در مقام اشکال بر استدلال به آیه گفتیم اولا مراد از نیت در این آیه انکار اصول دین می باشد و شامل نیت تجری نمی شود.
 و ثانیا: نیت متجری نیت سوء نیست بلکه تخیل سوء بودن نیت شده است (سوء مضاف الیه نیت است)
 ان قلت: اگر سوء را مضاف الیه نیت فرض کنیم کلام شما درست است که این نیت، نیت سوء نیست زیرا نیت آب خوردن، نیت سوء نیست اما اگر سوء صفت نیت باشد یعنی نیتی که چنین صفت دارد خودش سوء می باشد ولو منوی سوء نباشد در این صورت می توان گفت این نیت، نیت سوء است.
 قلت: اگرچه در این صورت نیت متجری نیت سوء خواهد شد اما اصلا نمی توان سوء را صفت نیت فرض کرد زیرا اگر صفت و موصوف باشند با توجه به اینکه سوء بودن ذاتی نیت نیست وصف سوء یا از ناحیه شارع آمده است و یا از ناحیه عقل، اگر از ناحیه شارع آمده باشد به این معناست که شارع آن را حرام کرده است لذا سوء شده است و این امکان ندارد زیرا نیت امر غیر اختیاری است زیرا اگر اختیاری باشد باید مسبوق به اراده باشد و آن اراده خود باید مسبوق به اراده دیگر و هکذا یتسلسل، و وقتی غیر اختیاری باشد نمی تواند متعلق تکلیف قرار گیرد. و از ناحیه عقل هم نمی تواند سوء شود زیرا کما ذکرنا از محقق اصفهانی حکم عقل به حسن عدل و قبح ظلم از این باب است که این دو از مدرکات عقل عملی هستند و از قضایای مشهوره محسوب می شوند یعنی بقاء نوع بشر و حفظ نظام اجتماعی مترتب بر این دو می باشد و هر چیزی هم که مصداق این دو باشد آنچه بر این دو بار می شود بر مصداقشان هم بار می شود حال در بحث تجری نفس نیت از اموری نیست که بقاء بشر یا حفظ نظام مترتب بر آن شود تا عقل حکم به حسن یا قبح آن کند درنتیجه عقل هم نسبت به قبح نیت متجری حکمی بر قبح ندارد.
 اما روایات
 روایاتی که برای اثبات حرمت شرعی نیت متجری سه طائفه می باشد.
 طائفه اولی:
 روایاتی که مفادشان این است که بر قصد سوء و نیست سوء انسان معاقب است ولو بدون عمل باشد و از این روایات استفاده شده است که در تجری هم نیت سوء می باشد لذا متجری عقاب خواهد شد.
 منها: علل‌الشرائع ج : 2 ص : 462«أبي رحمه الله قال حدثنا سعد بن عبد الله قال حدثنا أبو الجوزاء المنبه بن عبد الله عن الحسين بن علوان عن عمر بن خالد عن زيد بن علي عن آبائه عن علي ع قال قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا عَلَى غَيْرِ سُنَّةٍ فَالْقَاتِلُ وَ الْمَقْتُولُ فِي النَّارِ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا الْقَاتِلُ فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ قَالَ لِأَنَّهُ أَرَادَ قَتْله»
 حضرت فرمودند اگر دو مسلمان به یکدیگر حمله کردند و یکی دیگری را کشت هر دو در جهنم هستند سوال شد قاتل معذب است بخاطر اینکه قتل انجام داده است اما چرا مقتول؟ حضرت فرمود بخاطر اینکه او هم نیت کشتن فرد مقابل را داشته است.
 مرحوم آقای خوئی فرمودند این روایت از حیث سند صحیح است لذا اصح روایات این طوائف می باشد.
 بحث در مورد این را در دو مقام مطرح می کنیم:
 مقام اول:
 آیا این روایت دلالت بر حرمت شرعیه نیت سوء دارد یا نه؟ به عبارت دیگر متقضی حرمت برای نیت از این روایت استفاده می شود یا نه؟
 مقام دوم:
 آیا این روایات معارض دارند یا نه؟
 یعنی بر فرض اینکه این روایت دلالت بر حرمت نیت سوء داشته باشد آیا این روایت معارض دارد یا نه؟
 به بیان دیگر وقتی ثابت می شود که نیت سوء عقاب دارد که از این روایت هم متقضی عقاب استفاده شود و هم مانعی وجود نداشته باشد.
 اما مقام اول:
 سه اشکال بر این روایات وارد شده است.
  1. این روایات کما عن استادنا الخوئی همه از حیث سند ضعیف هستند جز همین نبوی پس فقط یک روایت صحیح السند داریم نه طوائفی از روایات
  2. متجری مصداق این روایات نیست بلکه مصداق این روایات شخص عاصی می باشد زیرا مفاد این روایات مواخذه شدن بر نیت معصیت واقعیه می باشد از این نبوی می فهمیم هر نیتی حرام نیست بلکه نیت حرام واقعی مواخذه دارد چرا که مورد روایت هم قتل مسلمان می باشد و قتل مسلمان یک معصیت واقعیه می باشد اما در تجری نیت معصیت واقعیه نبوده است.
  3. بر فرض اینکه این روایت شامل نیت متجری هم شود ما در این طائفه از روایات -که منها این نبوی است- چیزی که دلیل باشد که شارع مقدس این نیت را حرام کرده باشد وجود ندارد در این روایت تصریح نشده است که این نیت حرام است بلکه فقط فرموده است عقاب می شود و ممکن است جهت عقاب امر دیگری باشد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo