موضوع: بررسی کلام علماء

 در سال های گذشته در مبحث مفاهیم گفتیم مختار ما این است که شرط بخاطر اطلاق لفظی شرط و اطلاق مقامی و ظهور شرط در قیدیت برای حکم، مفهوم دارد و قهرا در وقت انتفاء قید، سنخ حکم منتفی می شود و این همان مفهوم است زیرا مفهوم انتفاء سنخ حکم عند الانتفاء بود.

 و اما وصف

 گفتیم که وصف مفهوم ندارد زیرا وصف قید حکم نیست بلکه قید موضوع می باشد و باعث می شود که موضوع مرکب از دو جزء شود یکی موصوف و دیگری وصف و قهرا داخل در لقب خواهد بود و در زمانی که این وصف نباشد طبعا موضوع نخواهد بود و با نبود موضوع، حکم شخصی حکم خاص این موضوع- منتفی می شود کما اینکه در لقب نیز همین امر جاریست با نبود لقب حکم شخصی و خاص این لقب منتفی می شود نه سنخ حکم در حالیکه مفهوم انتفاء سنخ حکم است البته اگر وصف و لقب مفهوم می داشتند بین این دو فرق وجود داشت به اینکه مفهوم لقب نفی حکم بود از غیر موضوع مانند اکرم زیدا مفهومش این است که لاتکرم عمرا اما وصف اگر مفهوم داشته باشد مثل اکرم زیدا العادل مفهوم نفی حکم بود از غیر وصف یعنی از زید غیر عادل.

 و همچنین گفته شد که ظهور قید در احترازیت است و به عبارت دیگر اصل در قید احترازیت می باشد و این کلام که ظهور قید در احترازیت می باشد یکی از ادله کسانی بود که قائل بودند وصف مطلقا مفهوم دارد چه علت در کلام باشد و چه علت در کلام نباشد در آنجا گفته شد که ظهور قید در احترازیت منافاتی با مفهوم نداشتن وصف ندارد یعنی ممکن است در عین حالی که ظهور وصف در احترازیت می باشد اما مفهوم هم نداشته باشد در این صورت معنای احترازیت این است که غیر از این وصف، در شخص حکم، امر دیگری دخالت ندارد احترازیت یعنی عدم دخالت امر دیگری در شخص حکم نه سنخ حکم.

 به عبارت دیگر وصف دائره موضوع را مقید می سازد عادل احتراز از این است که مجاهد بودن دخیل در این حکم شخصی نیست و قوام این اکرام به زید و عدالت است و در زمان انتفاء وصف این حکم شخصی منتفی می شود اما این انتفاء به حکم عقل است نه از باب مفهوم کما اینکه در لقب هم این معنا جاریست که با نبودن لقب حکم شخصی آن منتفی می شود.

 نتیجه اینکه احترازی بودن قید منافات با عدم مفهوم وصف ندارد.

 و همچنین در جلسات سال گذشته بیان شد که دلیل ششم کسانی که می فرمودند وصف مطلقا مفهوم دارد، حمل مطلق بر مقید بود. می فرمودند با وجود مفهوم، مطلق با مقید تنافی دارد لذا مطلق حمل بر مقید می شود و الا اگر وصف مفهوم نداشت مطلق بر مقید حمل نمی شد.

 بر این دلیل مرحوم اصفهانی اشکال کردند.

 نهایة الدرایة ج 2 ص 437 تعلیقه 274

 «مساوقة تقیید المطلق للقول بالمفهوم امر و کون التقیید من ناحیة القول بالمفهوم امر آخر»

 فرمودند ما قبول داریم حمل مطلق بر مقید مساوق با این است که وصف مفهوم دارد اما این معنایش این نیست که این حمل و این تقیید مطلق از ناحیه مفهوم بوجود آمده است بلکه از ناحیه دیگری این حمل صورت گرفته است.

 خلاصه رد این دلیل این شد که حمل مطلق بر مقید در وقتی است که بین مطلق و مقید تنافی باشد برای رفع تنافی یا باید رفع ید از ظهور مطلق کنیم و یا رفع ید از ظهور مقید شود و حمل بر افضل الافراد شود و تنافی کما اینکه بنابر ثبوت مفهوم متصور است کذلک متصور است که تنافی از ناحیه وحدت حکم بوجود آید مانند «ان ظاهرت فاعتق رقبة» و «ان ظاهرت فاعتق رقبة مومنة» در نتیجه حمل مطلق و مقید از باب وصف نیست بلکه از ناحیه تنافی است و این تنافی منحصر در مفهوم وصف نیست بکله می تواند از وحدت سبب نیز بوجود آید.

 در این جهت فرقی نمی کند که وصف معتمد بر موصوف باشد یا نه بگوییم مسافر عادل یا بگوییم عادل، موضوفش در کلام باشد یا نه.

 در وقتی که سب واحد است و حکم مطلق و مقید یکی باشد تنافی صورت می گیرد و برای رفع تنافی حمل مطلق بر مقید می شود چه وصف ما متعتمد بر موصوف باشد در حالیکه مفهوم در نزد کسانی که حمل مطلق بر مقید را از ادله مفهوم می دانند در صورتی است که وصف معتمد بر موصوف باشد زیرا وصف غیر معتمد بر موصوف لقب خواهد بود.

 نتیجه اینکه هیچ گونه تلازمی بین حمل مطلق بر مقید با وجود مفهوم برای وصف نیست.

 از این مطالب مشخص شد که مطلبی که به مشهور نسبت داده شده که حمل مطلق بر مقید متوقف بر این است که وصف مفهوم دارد صحیح نیست زیرا بین این دو تلازم نیست وحمل در صورت عدم مفهوم وصف هم صورت می گیرد زیرا ملاک حمل مطلق بر مقید تنافی بین مطلق و مقید می باشد و تنافی می تواند از ناحیه وحدت سبب حاصل شود نه مفهوم وصف.

 و از این مطالب ضعف کلام مرحوم آقای خوئی نیز مشخص شد ایشان فرمودند اگر وصف در کلام مولی باشد و داعی امام برای احتراز باشد وصف مفهوم دارد و باید مطلق حمل بر مقید شود زیرا در عین اینکه می گوییم وصف مفهوم ندارد می توانیم بگوییم که ظهور قید در احترازیت می باشد نهایت احتراز از قید دیگری در شخص حکم.