موضوع: قول دوم- خلاصه

 اما قول دوم: تقدیم عام بر مفهوم مخالف

 قائلین به این قول دلیلشان این است که دلالت عام بر مفاد خودش ذاتیه است و به وضع واضع می باشد و دلالت لفظ بر مفهوم تبعیه است و به تبع خصوصیت منطوق می باشد و دلالت ذاتیه بر دلالت تبعیه مقدم است.

 بر این کلام اشکال شده است به اینکه خود دلالت تبعی بودن یا ذاتی بودن مزیت یا نقصی نیست آنچه که موجب مزیت و یا ضعف می باشد منشا دلالت می باشد و در منشا فرقی بین این دو نیست زیرا همانگونه که در عام منشا وضع واضع می باشد مفهوم نیز به وضع واضع می باشد زیرا دلالت لفظ بر مفهوم ترکیبی است از وضع واضع که همان خصوصیت موجود در منطوق می باشد و اطلاقی که وجود دارد پس در مفهوم هم اگر وضع واضع نباشد مفهوم هم موجود نمی باشد.

اشکال دیگری که بر این استدلال وارد است این است که در ادله قول اول متفقا فرمودند که قرینه بر ذو القرینه مقدم است اگر چه به حسب ظاهر اظهر از ذو القرینه نباشد حتی اگر بر عکس باشد زیرا عرف قرینه را مفسر می داند و در ما نحن فیه مفهوم چون خاص است قرینه بر عام است و مقدم می باشد ولو اینکه منشا عام وضع واضع باشد و منشا مفهوم اطلاق.

 ضمن اینکه در همه موارد اینگونه نیست که منشا عام به وضع واضع باشد مثل جائی که عام مفرد محلی به الف و لام باشد.

خلاصه

در این فصل ششم که دوران بین مفهوم مخالف و عموم عام بود گفت شد چهار قول وجود دارد 1- تقدیم مفهوم مطلقا منشاش هر چه باشد 2- تقدیم عام 3- اجمال کلام 4- تفصیلی که مرحوم آخوند رحمة الله علیه بیان کردند و اشاره شد که اگر خاص مفهوم موافق باشد بالاتفاق مفهوم مقدم است. صاحب کفایه تحت عنوان تحقیق المقام دو تفصیل بیان کردند یک تفصیل صریحا بیان شد و یک تفصیل ضمنی بیان شد. منشا تفصیل صریح مرحوم آخوند رحمة الله علیه ارتباط بین دلیل عام با دلیل مفهوم و عدم ارتباط این دو بود که این دو یا با هم مرتبط هستند مثل اینکه در یک کلام باشند یا در دو کلامی که فصل طویلی نیست و یا با هم مرتبط نیستند مثل اینکه در دو کلام با فصل طویل قرار گرفته باشند و حاصل تفصیل این شد که اخذ به اظهر می شود اگر اظهری وجود داشته باشد و اگر مساوی بودند به اصول عملیه باید مراجعه کرد و هر دو دلیل ساقط می شوند. منشا تفصیل دوم این بود که عموم عام و مفهوم مخالف از چه چیزی نشات گرفته اند و منشائشان چیست منشا در هر دو یا وضع واضع است یا در هر دو مقدمات حکمت است و یا اینکه در یکی وضع واضع است و در دیگری مقدمات حکمت گفته شد گفتیم تفصیل ضمنی زیرا در صورتی که هر دو منشائشان یکی باشد بیان شده اما صورت اختلاف بیان نشده است. بر این تحقیق مرحوم آخوند اشکال شد که این تحقیق نیست زیرا شما کبرایی را بیان کردید که همه قبول دارند و مهم بیان صغری می باشد که شما آن را بیان نکردید و تطبیق این کبری بر صغری ذکر نشد که مثلا منشا عام به وضع واضع است یا به مقدمات حکمت. قول اول که مفهوم مخالف از باب قرینیت مقدم است قول عده ای از بزرگان می باشد به این دلیل که مفهوم چون اخص است قرینه بر مقصود از عام می باشد و قرینه همیشه بر ذو القرینه مقدم است بخاصر این که قرینه مفسر ذو القرینه می باشد ولو اظهر نباشد ومنشا مفسر مقدمات حمکت باشد ودلیل مقابل به وضع واضع. تحت عنوان «ان قلت» بیان شد که مقتضای قاعده این است که اگر منشا عام وضع واضع باشد و مفهوم مقدمات حکمت باید عام مقدم شود زیرا با بودن عام مقدمات حکمت ناتمام است و بر تقدیر تنزل و عدم تقدیم عام حکم این دو حکم عامین من وجه می باشد که در عامین من وجه اگر احدهما مزیتی نداشت هر دو ساقط می شوند و باید به اصول عملیه مراجعه کرد. در جواب این اشکال گفته شد که بر فرض اینکه ما قبول کنیم که حکم عام و مفهوم تنزل می کند به حکم عامین من وجه ولی با این حال ما قائل به سقوط هر دو نمی شویم بلکه می گوییم که مفهوم مقدم است زیرا اگر مفهوم مقدم نباشد لازم می آید که موضوع این دلیل القاء شود و اگر مفهوم مقدم باشد القاء موضوع عام نخواهد شد بکله فقط دائره عام تضییق می شود و اذا دار الامر بین القاء یک دلیل راسا و تضییق دائره دیگری با تحفض بر اصل دلیل،عرف می گوید که چون هر دو دلیل را مولای حکیم بیان کرده است و تحفظ بر هر دو،با تقیید دائره یک دلیل اخف از طرح یک دلیل و لغویت آن به کلی می باشد باید بر هر دو دلیل تحفظ شود. مختار ما این شد که مفهوم مخالف بر عام مقدم است زیرا در نظر عرف خاص به منزله قرینه بر عام می باشد و مفسر ومبین عام می باشد و همیشه دلیل مفسر مثل دلیل حاکم می باشد و بر دیگری مقدم است ولو اظهر نباشد. استدلال شد برای قول دوم-تقدیم عام بر مفهوم- به اینکه دلالت عام ذاتیه است و دلالت مفهوم تبعیه و ذاتی بر تبعی مقدم است. بر این استدلال خدشه شد بخاطر ادله ای که برای قول اول بیان شد که خاص ولو دلالتش تبعی باشد ولی این خاص قرینه و مفسر بر عام می باشد و عرف همیشه مفسر و مبین را بر دلیل دیگر مقدم می داند ولو اظهر نباشد.