موضوع: غایت مفهوم دارد یا نه؟

مقام دوم

غایت مفهوم دارد یانه؟و ثمره این بحث

مطارح 186 می فرمایند

«فاختلفوا في أن تقييد الحكم بالغاية هل يوجب انتفاء الحكم رأسا و سنخا عما بعد الغاية على وجه لو ثبت له مثل الحكم المذكور بدليل آخر كان معارضا لذلك التقييد أو لا يوجب»

می فرمایند اگر حکمی مغیا به غایتی شد آیا از این غایت استفاده می شود که سنخ حکم مغیا بعد از غایت نیست یا استفاده نمی شود و فایده آن اینجا ظاهر می شود که اگر گفتیم غایت مفهوم دارد چنانچه در دلیل دیگری حکمی نسبت به ما بعد غایت ذکر شده باشد که مخالف مفهوم غایت باشد این منطوق دلیل مذکور با مفهوم غایت تعارض خواهد نمود مثلا اگر گفته است صوموا الی عشره ایام من شعبان اگر این الی مفهوم داشته باشد و مفهومش این باشد که بعد از ده روز، روزه نگیرید اگر دلیل آخری آمد و گفت صوموا بعد العشرة من الشعبان بعد از ده روز تا بیستم روزه بگیرید قهرا مفهوم دلیل اول با این دلیل دوم تعارض می کند

اما اگر غایت مفهوم نداشته باشد هیچ تعارضی بین این دود لیل وجود ندارد

ثم قال

«فالمشهور بل المعظم علی الاول و ذهب جماعه منهم السید و الشیخ الی الثانی (الی عد م المفهوم) ان الاظهر فی المقام هو القول بالدلالة»

نظیر فرمایش جناب شیخ، فرمایش صاحب قوانین می باشد

قوانین 186

قال:

« قانون:

الحق ان المفهوم الغایة حجة وفاقا لاکثر المحققین و الظاهر انه اقوی من مفهوم الشرط»

ثم اضاف فی دلیل اقوائیة مفهوم الغایة علی الشرط

«و لذلک قال به کل من قال بحجیة مفهوم الشرط و بعض من لم یقل بها»

بعد ایشان مطلبی را بیان می کنند که دیگران بیان نکرده اند

«المراد بالغایة هنا النهایة لا المسافة کما هو عند النحاة بخلافها فی قولهم« الی» لانتهاء الغایة»

می فرمایند غایت در اینجا به معنای نهایت می باشد اما اگر در این دو جمله که می گوییم « من برای ابتدا غایت و الی برای انتهای غایت» می باشد غایت در این دو جمله به معنای مسافت می باشد زیرا غایت در ما نحن فیه به معنای نهایت است و نهایت ابتدا ندارد

خلاصه اینکه قواین هم فرمودند که در مساله دو قول است

کلام صاحب کفایه

کفایه ج 1 ص 324

قال:

«فصل هل الغایة فی القضیه تدل علی ارتکاز الحکم»

ایشان در ابتدای بحث هما ن دو قولی که مرحوم شیخ بیان کرده اند را ذکر می کنند بعد مختار خودشان را بیان می کنند یعنی تفصیل می دهند

قال

«التحقیق انه اذا کانت الغایة بحسب القواعد العربیه قید للحکم کانت دالة علی الارتفاعه عند حصولها و اما اذا کانت بحسبها قیدا للموضوع فحالها حال الوصف فی عدم الدلالة»

ایشان تفصیل می دهند بین جائی که غایت قید حکم باشد که در این صورت می فرمایند مفهوم دارد اما اگر غایت، قید موضوع یا متعلق باشد مفهوم ندارد

بعد از مرحوم آخوند غالبا کلام ایشان مورد قبول علماء قرار گرفته است منهم:

نهایة الدرایة ج 2 ص 439 تعلیقه 279

«و منه تبین الفرق بین کون الحد حدا للوجوب و کونه حدا للواجب فان کونه حدا للواجب لا یوجب الا کون الموضوع شیئا خاصا فلا یزید علی الوصف»

ایشان هم می فرمایند اگر غایت قید حکم بود مفهوم دارد اما اگر قید واجب و متعلق بود مفهوم ندارد زیرا اگر قید موضوع باشد موضع مقید شده است و می شود مانند وصف و لقب که مفهوم ندارند

اصول الفقه

ج 1 ص 125 قال: «الجهة الثانیة فی مفهوم الغایة فنقول ان المدرک فی دلالة الغایة علی المفهوم کالمدرک فی الشرط و الوصف فاذا کانت قیدا للحکم کانت ظاهرة فی انتفاء الحکم فیما وارءها اما اذا کانت قیدا للموضوع او المحمول فقط فلا دلالة لها علی المفهوم»

فوائدالأصول‌للنائيني ج 2 ص 504

«فالكلام يقع في ثبوت المفهوم للغاية، و قد ذكرنا في مفهوم الشرط : انّ كون القضيّة ذات مفهوم مرجعه إلى تقييد الحكم، و عدم كونها كذلك مرجعه إلى رجوع القيد إلى أحد عقدي الوضع أو الحمل. و بعبارة أخرى: لو كان التقييد - سواء كان للموضوع أو المحمول - قبل الاستناد فهذا يرجع إلى مفهوم اللّقب».

می فرمایند اگر قید به حکم برگردد مفهوم دارد اما اگر به عقد الوضع یا عقد المحمل برگردد مفهوم ندارد

مصباح الاصول ج 1 ص313

قال:

«و اما اذا کانت غایة للموضوع او المتعلق فدلالتها علی المفهوم ترتکز علی دلالة وصف علیه حیث ان الوصف کما عرفت مطلق القید الراجح الی الموضوع او المتعلق فالتقیید بالغایة من احدی صغریات التقیید بالوصف»

ایشان می فرمایند: غایت اگر قید موضوع یا متعلق باشد داخل در بحث وصف است و غایت از ضغریات وصف خواهد بود زیرا مراد از وصف وصف نحوی نیست بلکه هر قیدی جزء وصف بشمار می آید

در ادامه می فرمایند:

«اما اذا کانت غایة للحکم فالکلام تارة یقع فی مقام الثبوت و اخری فی مقام الاثبات اما مقام الاول فلا شبة فی دلالة القضیه علی انتفاء الحکم عند تحقق الغایة»