موضوع :اثبات اطلاق جمله شرطیه

کلام در اشکال مرحوم آخوند رحمة الله علیه بر اطلاق بود

ایشان فرمودند: موضوع له در جمله شرطیه مطلق لزوم می باشد و انحصار به وسیله اطلاق ثابت می شود و سه بیان برای اطلاق بیان کرده اند و به هر سه اشکال کرده اند

1- كفايةالأصول، صفحه 195 ان قلت نعم و لكنه قضية الإطلاق بمقدمات الحكمة كما أن قضية إطلاق صيغة الأمر هو الوجوب النفسي.

اشکال ایشان بر این تقریر از اطلاق این است که چنین اطلاقی وجود ندارد و قیاس اطلاق در جمله شرطیه به اطلاق صیغه امر قیاس مع الفارق می باشد زیرا در صیغه امر در مقام ثبوت، وجوب غیری و نفسی با هم فرق دارند بخلاف انحصار و عدم انحصار در جمله شرطیه که هر دو در مقام ثبوت با هم فرقی ندارند و نیاز به قرینه دارند

اما ما می گوئیم در خود ادات شرط یا در هیئت جمله شرطیه اگر مقدمات حکمت جاری شد اقتضا می کند که این لزومی که معنای این هیئت و ادات شرط می باشد لزوم انحصاریه باشد در نتیجه مفهوم خواهد داشت کما انیکه در صیغه امر مقدمات حکمت وقتی جاری شد و اطلاق منعقد شد این اطلاق اقتضا می کند وجوب لفظی باشد زیرا وجوب غیری نیاز به مونه ی زائده دارد حاصل اینکه بنای عرف بر این است که هم در صیغه امر و هم در اطلاق جمله شرطیه در مقام اثبات صیغه امر را حمل بر وجوب نفسی می کنند چون وجوب غیری مونه ی زائد نیاز دارد و لزوم را در جمله شرطیه حمل بر لزوم انحصاری می کنند چون غیر انحصاری مونه زائد نیاز دارد نیتجه اینکه در مقام اثبات عرف که مخاطب خطابات است فرقی بین این دو نمی گذارد ولو اینکه قبول کنیم در مقام ثبوت بین این دو مقام فرق است چه اینکه در صیغه امر وجوب غیری با وجوب نفسی از حیث سعه و ضیغ فرق دارند وجوب نفسی سعه دارد یعنی این وجوب می باشد چه عمل دیگری واجب باشد یا نباشد ولی وجوب غیری زمانی است که وجوب دیگری باشد اما در ما نحن فیه ملازمه ای که بین مقدم و تالی است افرادش از حیث اثر کردن بینشان فرقی نیست هر دو تاثیرشان در تالی به یک نحو می باشد نتیجه اینکه عرف بین اطلاق صیغه امر و اطلاق جمله شرطیه فرقی نمی گذارد

2- كفايةالأصول، صفحه 196 ثم إنه ربما يتمسك للدلالة على المفهوم بإطلاق الشرط بتقريب أنه لو لم يكن بمنحصر يلزم تقييده ضرورة أنه لو قارنه أو سبقه الآخر لما أثر وحده و قضية إطلاقه أنه يؤثر كذلك مطلقا.

و فيه أنه لا تكاد تنكر الدلالة على المفهوم مع إطلاقه كذلك إلا أنه من المعلوم ندرة تحققه لو لم نقل بعدم اتفاقه.

در جواب اشکال صاحب کفایه می گوییم: شرطی که در جمله آمده است اطلاق دارد اگر چه هیئت یا نفس ادات شرط اطلاق نداشته باشد که در وجه اول به ، اطلاق این دو استدلال شد

مجیء با هر کیفیتی باشد مشمول این حکم است و از این اطلاق احوالی استفاده می شود که مجی شرط مستقل است و تمام الشرط می باشد و الا اگر تمام الشرط نبود بخش دیگر به او ضمیمه می شد و می فرمود «ان جائک و سلم علیک فاکرمه» از اینکه از سلام کردن ذکری بمیان نیامده است از این اطلاق حالی که «چه سلام بکند یا نکند اکرامش کن» انحصار فهمیده می شود در اصطلاح به این اطلاق، اطلاق واوی گفته می شود

بر فرض اینکه اطلاق واوی چنانچه صاحب کفایه فرموده وجود نداشته باشد اطلاق مقامی ثابت می باشد مولی در مقام بیان بود و حکمش را مشروط به شرطی کرده است اگر در این حکم امر دیگری غیر مجیء دخالت داشت بیان می کرد از اینکه فقط مجیء را بیان کرده است و نسبت به بیان شرط دیگری سکوت کرده است از این سکوت مولی استقلال مجیء و انحصار آن فهمیده می شود

نتیجه اینکه اشکال مرحوم آخوند وارد نیست زیرا اگر اطلاق لفظی ثابت نشود اطلاق مقامی ثابت است

3- كفايةالأصول، صفحه 196و أما توهم أنه قضية إطلاق الشرط بتقريب أن مقتضاه تعينه كما أن مقتضى إطلاق الأمر تعين الوجوب.

مفهوم از اطلاق شرط استفاده می شود نهایت اطلاق از حیث سبب

به بیان دیگر در وجه دوم و سوم قائلین به مفهوم می خواهند از اطلاق شرط، مفهوم را استفاده کنند الا اینکه در وجه دوم از اطلاق حالی شرط، استفاده مفهوم می شود اما در وجه سوم اطلاق شرط از حیث اسباب می باشد یعنی متکلم یک سبب بیان کرده است و سبب دیگری بیان نکرده است فرموده «ان جائک زید فاکرمه» نفرموده «ان جائک او سلم علیک فاکرمه» از این فهمیده می شودکه مجیء علت منحصره می باشد به این اطلاق در اصطلاح، اطلاق اوئی گفته می شود

عرف از این اطلاق اوئی انحصار را می فهمد اگر این اطلاق اوئی مورد اشکال شود باز هم اطلاق مقامی ثابت خواهد بود در نتیجه این اشکال مرحوم صاحب کفایه به اینکه جمله شرطیه چنین اطلاقی ندارد وارد نخواهد بود زیرا اولا عرف از این اطلاق اوئی انحصار را می فهمد بر فرض اینکه چنین اطلاقی را انکار کنند اطلاق مقامی می توانند این انحصار را ثابت کند

نتیجه اینکه دو امر اول تلازم و ترتب از لفظ بدست می آید و انحصار از اطلاق بدست می آید چه اطلاق لفظی و چه مقامی بقرینه روایات و فهم عرف که حتی صبیان هم از جمله شرطیه مفهوم می فهمند