< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد رضازاده

کتاب الخمس

96/06/14

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: خلاصه/ موونه/ متعلقات خمس/ خمس

ادامه خلاصه آنچه بیان شد:

65. بیان شد در روایات مورد 5 از موارد خمس، لفظ «ربح السنه» یا «موونة السنه» نیست. و چیزی که در روایات است، «کل فائدة فیها الخمس» یا نظیر این روایت است. در نتیجه ملاک در باب خمس، ربح السنه نیست بلکه فائده است و اگر ملاک ربح السنه باشد، اگر در بین از یک معامله ای ربح کرد و از معامله دیگر ضرر کرد یا در اصل سرمایه ضرر کرد، از سود این معامله ای که ربح کرده، ضرر معامله دیگر یا سرمایه، جبران می شود. چون در جایی که از معامله دیگر ضرر کرده یا در اصل سرمایه کرده، اگرچه از معامله دیگر سود برده، دیگر ربح السنه صدق نمی کند و خمس بر ربحی که از معامله دیگر بدست آورده، خمس ندارد اما اگر ملاک «کل الفائده» باشد، از هر معامله ای که سود به دست آورد، بخاطر اینکه ربح بر آن صادق است، باید خمس را بپردازد، اگرچه در معامله آخر ضرر کرده باشد یا اگر چه در اصل سرمایه ضرر کرده باشد. چون ملاک ربح و فائده بود و در این معامله ربح صادق است. اما بعضی از بزرگان می گویند اگر در معامله سودی برد و در معامله دیگر ضرر کرد، ضرر جبران نمی شود و از سود معامله باید خمس را بدهد اما اگر در یک معامله سودی برد و اصل سرمایه کم شد، خسارت سرمایه از سود جبران می شود و بعد از کسر آن، خمس به ربح تعلق می گیرد و مختار مرحوم آیت الله میلانی همین بود.[1]

66. ظاهر حال این است تفصیلی که الان بیان شد، اگر ضرر در خود سرمایه بود، ضرر جبران می شود و حرف درستی است. چون فائده و ربح زمانی صادق است که در سرمایه ضرر نکند، اما اگر در اصل سرمایه ضرر کرد اگرچه در معامله دیگر سود بود، دیگر سود صادق نیست. چون ربح و سود مازاد بر سرمایه است. در نتیجه باید ضرر سرمایه از سود کم شود چه گفته شود خمس در «ربح السنه» است یا در «کل الفائده» باشد.[2]

67. اما نسبت به موونه که گفته شد استثناء شده و خمس ندارد، در روایات مقید به سال نشده است و اطلاق دارد و شامل موونه زمانهای مختلف موونه می شود، اما ما اجماع بر این داریم که موونه ای خمس ندارد که موونه سال باشد. یعنی نسبت به موونه سال خمس نمی باشد. اما تقیید اجماع به سال، شامل فرش و مثل آن نمی شود. به بیان دیگر، موونه گاهی موونه سال است و گاهی موونه چندین سال است مثل فرش، در این مواردی که موونه چندین سال است، اجماع شامل آن نمی شود. چون اجماع دلیل لبی است و به قدر متیقن اکتفاء می شود که موونه سال باشد.[3]

68. بیان شد که قدماء قائل هستند که مخصص قرینه بر عام است و دلیل تقدم مخصص بر عام همین است که قرینه بر ذی القرینه مقدم است. و اگر قرینه مجمل باشد، ذو القرینه هم مجمل می شود و در اینجا مخصص اگر مجمل باشد، عام هم مجمل می شود. اما متاخرین قائلند که دلیل تقدم خاص بر عام، از باب قرینه بودن نیست، بلکه تقدم خاص از باب اظهریت و اقوائیت بر عام است. شاهد اینکه تقدیم خاص بخاطر اقوا بودن است، این است که در بعضی از جاها عام بر خاص مقدم است و آن جایی است که عام از خاص اظهر است مثل جایی که عام در مقام امتنان باشد و خاصی هم باشد، عام در مقام امتنان از خاص اظهر است و به عام عمل می شود. در نتیجه اگر در ما نحن فیه عام گفت در فائده خمس است و خاص گفته در موونه خمس نیست، حال اگر درجایی یقین داشته باشیم، موونه است، خمس ندارد و اگر شک کردیم، طبق نظر قدماء، در مشکوک باید گفت خمس نیست. چون در مشکوک الموونه، اجمال وجود دارد و این اجمال به عام هم رجوع می کند و خمس ثابت نمی شود. اما طبق مسلک متاخرین، در جایی که شک در موونه بودن داشتیم، باید در مشکوک خمس بدهد و در مشکوک الموونه هم فائده صادق است و باید خمس آن را بدهد[4] .


[1] استاد رضازاده، درس فقه، تاریخ 25 اسفند 95.
[2] استاد رضازاده، درس فقه، تاریخ 12 شهریور 96.
[3] استاد رضازاده، درس فقه، تاریخ 15 فروردین 96.
[4] استاد رضازاده، درس فقه، تاریخ 20 فروردین 96.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo