< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد رضازاده

کتاب النکاح

90/08/03

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: ارث در عقد متعه
 شرایع:
 «السابع لا يثبت بهذا العقد ميراث بين الزوجين شرطا سقوطه أو أطلقا و لو شرطا التوارث أو شرط أحدهما قيل يلزم عملا بالشرط و قيل لا يلزم لأنه لا يثبت إلا شرعا فيكون اشتراطا لغير وارث كما لو شرط للأجنبي و الأول أشهر»
 می فرمایند با عقد متعه میراث ثابت نیست چه شرط عدم ارث شود یا اینکه مطلق بگذارند اما اگر شرط ارث کنند بعضی گفته اند باید به شرط عمل کنند و بعضی گفته اند این شرط صحیح نیست زیرا شرطی عمل به آن لازم است که شارع آن را پذیرفته باشد و با شرط، غیر وارث، وارث نمی شود و مثل این است که برای اجنبی شرط ارث کنند ولی اشهر قول اول می باشد.
 از این عبارت مشخص شد که در ارتباط با ارث در عقد متعه سه قول وجود دارد:
  1. اگر شرط عدم ارث کنند یا مطلق عقد کنند ارث ثابت نیست.
  2. اگر شرط ارث کنند در این صورت دو قول وجود دارد
 جامع المقاصد نیز متنا به همین سه قول اشاره کرده اند اما صاحب جواهر، ج30، ص 190 و جامع المقاصد، ج 13، ص 37 شرحا قول دیگری را هم اضافه کرده اند.
 اقوال در مساله:
 قول اول:
 عدم وقوع توارث من جانبین چه شرط توارث شده باشد یا شرط عدم توارث شده باشد و یا مطلق عقد صورت گرفته باشد این قول مختار صاحب شرایع و جواهر و جامع المقاصد متنا و شرحا است و به مشهور هم نسبت داده شده است.
 ادله این قول:
 الف: ارث حکم شرعی است و ثبوتش نیاز به بیان شارع دارد و اگر در ثبوت آن شک کنیم اصالة العدم جاری می شود.
 ب: روایات متعدد:
 1. وسائل، ج 21، ص 68، باب 32، ح8: «عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُتْعَةِ فَقَالَ حَلَالٌ لَكَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ رَسُولِهِ قُلْتُ فَمَا حَدُّهَا قَالَ مِنْ حُدُودِهَا أَنْ لَا تَرِثَهَا وَ لَا تَرِثَك»
 راوی می گوید از متعه از حضرتش سوال کردم حضرت فرمودند هم خداوند -در قرآن- حلال کرده است و هم رسول او، از حدش سوال کردم حضرت فرمودند هیچ کدام از یکدیگر ارث نمی برید.
 تقریب استدلال: اگر حد متعه این است که ارث ثابت نباشد اگر بگوییم ارث در متعه است دیگر متعه نخواهد بود زیرا حد متعه عدم ارث می باشد اگر شرط نکرده باشند که وجه عدم ارث معلوم است اما اگر شرط ارث هم بگنند چون این شرط با مقتضای عقد مخالف است لازم الاجراء نمی باشد زیرا قبلا هم اشاره شد که شرط باید سائغ باشد.
 2. همان، ج 21، ح7: «سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَتَزَوَّجُ الْمَرْأَةَ مُتْعَةً وَ لَمْ يَشْتَرِطِ الْمِيرَاثَ قَالَ لَيْسَ بَيْنَهُمَا مِيرَاثٌ اشْتَرَطَ أَوْ لَمْ يَشْتَرِط»
 در این روایت تصریح شده که حتی اگر شرط هم بگنند ارث ثابت نیست.
 قول دوم: مانند عقد دائم، در عقد موقت هم ارث ثابت می باشد.
 این قول به ابن براج نسبت داده شده است.
 دلیل:
 بر متمتع بها، روجه صادق است و در نتیجه مصداق این آیه خواهد بود:
 سوره نساء، آیه 12‹‹ وَ لَكُمْ نِصْفُ ما تَرَكَ أَزْواجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ ... وَ لَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَيْن...››‌ ‌.
 این آیه تصریح کرده است که زوجه ارث می برد و بر زن متمتع بها نیز زوجه صادق است.
 و فیه: عموم کتاب به روایات تخصیص می خورد.
 در قول اول روایاتی که تصریح داشتند که در متعه ارث ثابت نیست بیان شد و در بعضی روایات می گویند که متعه مانند امه است و در امه ارث نیست و در بعضی فرموده بودند زن متمتع بها مسأجره می باشد و در اجاره ارث وجود ندارد و تعداد این روایات هم بسیار زیاد می باشد در نتیجه آیه قرآن به وسیله این روایات تخصیص می خورد.
 صاحب جواهر، ج30، ص 190 در باره این روایات می فرمایند: «النصوص المعتبرة التی یمکن دعوا تواترها»
 جامع المقاصد، ج 13، ص 38 می فرماید:
 «فإن الأخبار التي لا سبيل إلى ردها واردة بعدم التوارث في المتعة... فكيف يكون العموم متمسكا»
 مختار ما این است که این قول قابل قبول نیست.
 قول سوم: توارث در صورتی ثابت است که شرط سقوط ارث نشده باشد چه شرط کنند یا مطلق بیان شود.
 این قول به سید مرتضی و ابن ابی عقیل نسبت داده شده است
 دلیل: لازمه جمیع بین ادله این قول می باشد.
 ما دو طائفه از ادله داریم، یک طائفه آیه قرآن می باشد که می فرماید ارث ثابت است.
 و طائفه دیگر «المومنون عند شروطهم» می باشند که دلالت دارند اگر شرط عدم ارث کردند باید به آن عمل کنند کما اینکه روایات خاصه ای هم وجود دارد که می فرمایند اگر شرط عدم ارث کنند ارث نمی‌برند مانند:
 «مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عن الباقر ع فی المتمتعین: إِنَّهُمَا يَتَوَارَثَانِ إِذَا لَمْ يَشْتَرِطَا وَ إِنَّمَا الشَّرْطُ بَعْدَ النِّكَاح»
 جمع بین این دو طائفه به این است که در عقد متعه ارث ثابت است مگر اینکه شرط عدم ارث شده باشد.
 و فیه: همانطور که گفته شد عموم آیه به روایات تخصیص خورده است لذا نوبت به این جمع نمی رسد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo