درس فقه استاد علی‌اکبر رشاد

در ارتباط با ساختار فقه القضاء بیان شد که برای اینکه نمایی از مباحث آتی در نظر باشد. بیان شد که ساختار نهایی را بعد از بررسی فصول تاثیر گذار در ساختار فقه القضاء ارائه خواهیم کرد. در حال حاضر مجموع مطالب مرتبط با فقه القضاء را، در هفت فن بیان خواهیم کرد. ما ساختار سنتی که در کتب پیشین وجود دارد را کنار گذاشته و مباحث فقه القضاء را با نظم خاصی مرتب کرده ایم تا به شکل یک منظومه پدیدار شود. علاوه بر اینکه ما ابوابی را بیان کرده ایم که در کتب پیشین وجود ندارد. ما تا این جلسه سه فن را بیان کردیم. طبق ساختار پیشنهادی ابتدا باید پیش فرض ها را بیان کنیم که ما این کار را انجام دادیم. بعد از آن باید مولفه های فقه القضاء به عنوان یک علم را بیان می کردیم که یان بخش نیز بیان شد. در مرحله سوم قواعد عامه فقه القضاء باید ارائه شود. که مختصرا به آن پرداختیم.

فن چهارم در ارتباط با فروع فقهی مقضی به است. آنچه که حاصل قضاوت است. به تعبیری فروعات مرتبط با حکم مورد توجه است. بر اساس فرآیند طی شده بعد از ابزارها و طرقی که به وسیله آنها جرم اثبات می شود، باید این فصل را مطرح کرد. ممکن است در تاملاتی برخی از این فصول جابه جا شود، ولی اجمالا این فهرست را بیان می کنیم.

«فی ما یتعلق بشأن مقضی به و هو یشتمل علی تسعه فصول. الفصل الاول فی الدعاوی. الفصل الثانی فی کیفیه القضاء.( دستورات فقهی مد نظر است.) الفصل الثالث فی الجنایات. الفصل الرابع فی القصاص».(یکی از سخت ترین کیفر ها قصاص است که کتاب مستقلی در کتب قبلی دارد.) «الفصل الخامس فی الدیات. الفصل السادس فی الحدود، الفصل السابع فی التعزیرات، الفصل الثامن فی القسم و الشرکه».( هر چند اصالتا نمی توان گفت که امر قضائی است ولی از آنجا که نزاعات به تقسیم اموال منجر می شود، آن را به عنوان یک فصل مستقل بیان می کنیم.) الفصل التاسع فی احکام السجون و الزندانات. اجمالا در شرع مواردی وجود دارد که حکم به حبس می شود ولی این حجم از زندانی فعلی محل تامل است. اینها فصول فن چهارم را تشکیل می دهند.

الفن الخامس فی ملاحق فقه القضاء.

غالبا در کتب فقهی مباحث و احکامی مطرح است که به اعتبار مناسبت مورد بحث قرار می گیرد. معمولا این مباحث را با عنوان ملحقات در پایان بخش ذکر می کنند. ما نیز در اینجا بخشی را با عنوان ملاحق در نظر گرفته ایم. شاید این مباحث جنبه قضایی هم نداشته باشد ولی به مناسبت مطرح می شوند. ممکن است در پایان هر فصل این مباحث مطرح شود.

الفن السادس فی آداب القضاء

این فصل و اخلاق قضاء را می توان به دو شیوه مورد بررسی قرار داد. در ذیل هر فصل اگر آدابی مرتبط با آن وجود داشته باشد، بیان کنیم. مثلا در ذیل احکام قاضی، به آداب قاضی هم پرداخته شود. در ارتباط با شاکی و متشاکی و شاهد و... آداب مرتبط را در ذیل مباحث آنها مطرح شود.

اشکالی که از دید منفی در فقه و اصول ما وجود دارد این است که به ساختار ها بسیار ها متصعب می باشیم. مثلا فقیهی عروه الوثقی را نوشته است و فقهای دیگر بر اساس ساختار آن نظرات خود را ارائه می دهند. معمولا کسی ساختار این کتاب را تغییر نمی دهد. ولی شاید بتوان این مسائل را به گونه ای دیگر بیان کرد. یا کتاب جواهر فروع زیادی را مطرح کرده است. آیا اجتهاد این است که فروعات پیشینیان فقط مورد بررسی قرار گیرد؟ آیا نمی توان فروعات جدیدی به آنها اضافه کرد؟ ما در جلسه گذشته بیان کردیم که شاید بتوان مباحثی را که تاکنون مطرح شده است را با تتبع و تامل، به دو برابر افزایش داد.

البته دید مثبت این نظر این است که به خاطر مسائل اخلاقی و حقوقی این روش مورد توجه است. به خاطر احترام به گذشتگان و علماء حقوق آنها را حفظ می کنیم. این طور نیست که با اندک تغییر در کلمات و ساختار آن را به نام خود مصادره کنند. وقتی کتب جامعی وجود دارد، ما آن را به عنوان مبنا قرار دهیم و نظرات خود را در کنار آن بیان کنیم تا شخصیت مولف حفظ شود. این جهت بسیار مهم است. در بین شیعه، علماء به نام اثر خود شناخته می شوند.

الفن السابع فی اخلاق القضاء. فن هفتم در ارتباط با امور اخلاقی قضاوت است. در گذشته توضیحی در ارتباط با اختلاف اخلاق و آداب مطرح کردیم که به تفصیل به آن اشاره خواهیم کرد.

این موارد به عنوان فنون و فصولی است که به عنوان فصول اصلی فقه القضاء مورد توجه قرار خواهد گرفت و ساختار بندی ما بر اساس این عناوین خواهد بود.