درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

موضوع: مراجعه 48 و چهل روایت بر امامت امیرالمومنین (ع)

در این روایت پیامبر گرامی اسلام (ص) درباره امیرالمومنین (ع) فرمودند: «من أحب عليا فقد أحبني، و من أبغض‌ عليا فقد أبغضني». گفته شد از جهت سند علاوه بر حاکم نیشابوری که آن را صحیح و مطابق شرط شیخین دانسته است، ذهبی نیز صحت آن را با شرط شیخین تایید کرده است. امام شرف الدین در ادامه حدیث دیگری نقل کرده که در آن امیرالمومنین (ع) فرمودند: «و الذي فلق الحبة، و برأ النسمة، إنه لعهد النبي الأمي صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، لا يحبني إلّا مؤمن، و لا يبغضني إلا منافق‌».[1] این روایت را مسلم در صحیح خویش آورده است.[2]

از نظر مدلول نیز این حدیث بر جایگاه ویژه امیرالمومنین (ع) و افضلیت ایشان دلالت دارد و در نتیجه بر امامت آن حضرت را ثابت می کند.

ابومریم اعظمی درباره سند این روایت ابتدا مناقشه کرده و بعد می پذیرد که این روایت صحیح است و ناصر الدین آلبانی نیز آن را در کتاب «سلسله الاحادیث صحیحه» آورده است. وی درباره دلالت آن می گوید هر چند این روایت دلالت بر فضیلت امیرالمومنین (ع) می کند اما اختصاصی به آن حضرت ندارد و برای دیگران از جمله انصار نیز ثابت شده است.

در روایتی پیامبر اکرم (ص) فرمود: «من أحب الانصار فقد أحب الله و من أبغض الانصار فقد أبغض الله». و در جای دیگر فرمود: «من أحب الانصار فبحبی أحبهم و من أبغض الانصار فببغضی أبغضهم».[3] اعظمی می گوید این روایت درباره انصار بر فضیلیتی برتر از آنچه برای امیرالمومنین (ع) آمده دلالت می کند، زیرا در روایت مربوط به امیرالمومنین (ع) سخن از محبت و بغض پیامبر (ص) است، در حالی که در روایت مربوط به انصار، سخن از محبت و بغض خداوند است.

وی همچنین گفته است: حدیث در کتاب مسلم نیز اختصاصی به امیرالمومنین (ع) ندارد کما اینکه مسلم عنوان باب کتاب خویش را چنین گذاشته است: «باب الدلیل علی انّ حب الانصار و علیّ من الایمان و علاماته و بغضهم من علامات النفاق» و بعد احادیث مربوط به انصار را آورده و در پایان باب، حدیث امیرالمومنین (ع) را آورده است.[4]

1. وی می گوید روایت مربوط به انصار، مزیتی نسبت به روایت امیرالمومنین (ع) دارد که در آن تصریح به محبت و بغض الهی شده است. در حالی که این مقایسه صحیح نیست زیرا مفاد این دو روایت با هم متفاوت است. در روایت مربوط به امیرالمومنین (ع) محبت ورزیدن به امیرالمومنین (ع)، هم وزن محبت ورزیدن به پیامبر (ص) دانسته شده است اما در مورد انصار نیامده است «من أحب الانصار أحب الله»، بلکه چنین آمده است: کسی که انصار را دوست بدارد، خداوند او را دوست می دارد یعنی این عمل محبوب خداوند است. اکنون سوال این است که آیا محبت ورزیدن به پیامبر که محبوب خداوند است با محبت ورزیدن به انصار که آن هم محبوب خداوند است در یک رتبه قرار دارند؟ و آیا کسی که پیامبر را اذیت کند و بغض خداوند را به همراه داشته باشد، هم رتبه است با اذیت کردن انصار که آن هم بغض الهی را به همراه دارد؟ قطعا محبت به پیامبر رتبه خیلی بالاتری نسبت به محبت به انصار دارد. در روایت انصار آمده است که محبت به انصار مانند سایر کارهای حسنه دیگر محبوب خداوند است، اما در روایت مربوط به امیرالمومنین (ع)، محبت و بغض به آن حضرت هم وزن محبت و بغض به پیامبر (ص) به شمار آمده است.

2. از آنچه در حدیث قبل درباره ایذاء امیرالمومنین (ع) و مقایسه آن با ایذاء عباس و همسایه و مسلم بیان شد، پاسخ اشکال اینجا نیز روشن می شود. در آنجا گفته شد ایذا نسبت به گروه دوم، جهت و ملاک دیگری دارند و ایذاء نسبت به امیرالمومنین (ع) ملاک دیگری دارد. آنجا بحث اسلام و خویشاوندگی و مانند آن است اما اینجا مساله شخصیت و مقام معنوی امیرالمومنین (ع) است و این نشان از عصمت آن حضرت دارد.

در اینجا نیز آنچه مربوط محبت و بغض نسبت به انصار است به ملاک یاری رسانی آنان است. منابع دینی نشان می دهد که ویژگی انصار این بود که پیامبر اکرم (ص) را بی دریغ، بهنگام و تعیین کننده یاری کردند. به همین خاطر قرآن کریم آنان را مدح کرده می فرماید: ﴿وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا في‌ سَبيلِ اللَّهِ وَ الَّذينَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَريم﴾‌[5] : و كسانى كه ايمان آوردند و هجرت كردند و در راه خدا جهاد نمودند و آنان كه مهاجران را پناه دادند و يارى كردند ، مؤمنان حقيقى فقط آنانند ، براى آنان آمرزش و رزق باارزشى است‌. در آیه ای دیگر می فرماید: ﴿وَ الَّذينَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإيمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لا يَجِدُونَ في‌ صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ يُؤْثِرُونَ عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون﴾‌[6] : و [نيز براى ] كسانى [ از انصار است ] كه پيش از مهاجران در سراى هجرت و ايمان [ يعنى مدينه ] جاى گرفتند ، [ و ] كسانى را كه به سوى آنان هجرت كرده‌اند دوست دارند ، و در سينه‌هاى خود نياز و چشم‌داشتى به آنچه به مهاجران داده شده است نمى‌يابند ، و آنان را بر خود ترجيح مى‌دهند ، گرچه خودشان را نياز شديدى [ به مال و متاع ] باشد . و كسانى را كه از بخل و حرصشان بازداشته‌اند ،[بر همه موانع و مشكلات دنيا و آخرت‌] پيروزند.

در قضیه امیرالمومنین (ع) وقتی بریده اسلمی نزد پیامبر (ص) آمد و شکایت کرد، آن حضرت فرمود: درباره علی بن ابی طالب (ع) حرمت شکنی مکن و لب به انتقاد و سخن مگشای. او منزه از این مطالب و معصوم است. حقیقت و شخصیت من و او یکی است و الهی و معصومانه است. ولایت امر بر شما بر عهده او است. بنابراین ملاک اینجا و آنجا کاملا متفاوت است.

3. جمله «اللهم وال من والا و عاد من عادی و انصر من نصره و اخذل من خذله» که در ادامه حدیث غدیر آمده است، دلالت بر امامت امیرالمومنین (ع) دارد.

خلاصه اینکه محبت ورزیدن به امیرالمومنین (ع) از آن حیث که دارای مقام ولایت بر مومنین و رهبری است، همانند محبت ورزیدن به پیامبر اکرم (ص) است و این یک فضیلت ممتاز و ویژه است که بر افضلیت آن حضرت دلالت می کند.

انشاءالله ادامه بحث در جلسه آینده بیان می شود.