درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

موضوع: مراجعه 48 و چهل روایت بر امامت امیرالمومنین (ع)

در این مراجعه علامه شرف الدین به درخواست شیخ سلیم روایاتی را آورده اند که موید آیه ولایت بوده و از دلایل امامت امیرالمومنین (ع) به شمار می روند. روایت هجدهم از ام سلمه است که از پیامبر اکرم (ص) نقل می کند که فرمود: «من سبّ عليا فقد سبّني». علامه می گوید: «أخرجه الحاكم في أول ص 121 من الجزء الثالث من المستدرك، و صححه على شرط الشيخين، و أورده الذهبي في تلخيصه مصرّحا بصحته[1] ، و رواه أحمد من حديث أم سلمة في ص 323 من الجزء السادس من مسنده[2] ، و النسائي في ص 17 من الخصائص العلوية[3] ، و غير واحد من حفظة الآثار. و مثله قول‌ رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم في حديث عمرو بن شاس: «من آذى عليا فقد آذاني»[4] .[5]

نکته: تعبیر حاکم درباره این حدیث چنین است: «هذا حدیث صحیح الاسناد و لم یخرجاه» و تعبیر علی شرط الشیخین نیامده است.

مرحوم شرف الدین در پاورقی درباره حدیث عمرو بن شاس می فرماید: «مر عليك حديث عمرو بن شاس فيما علّقناه على المراجعة 36 ص 302، هامش 1». این حدیث که از عمرو بن شاس است در تعلیقه ای که بر مراجعه 36 بوده آمده است.

از جهت سند، در مورد صحت این دو روایت جای شک و شبهه ای نیست و هر دو روایت را علاوه بر حاکم نیشابوری، ذهبی نیز که سخت گیر در روایات است صحیح دانسته است. ابومریم اعظمی در کتاب «الحجج الدامغات» نیز صحیح آنها را پذیرفته و گفته است: این حدیث را احمد در مسند، حاکم نیشابوری، نسائی، طبرانی در سه معجم خویش و ابویعلی در مجمع الزوائد از طرق بسیاری نقل کرده اند. این حدیث همان گونه که حاکم و ذهبی گفته اند صحیح است. وی حدیث من آذی علیا را نیز پذیرفته است.

مرحوم شرف الدین این روایت را به عنوان یکی از دلایل امامت امیرالمومنین (ع) ذکر کرده است. وجه آن این است که حدیث «من سب علیا فقد سبنی» به این معنا است که قبح سب امیرالمومنین (ع) همانند قبح سب پیامبر اکرم (ص) است و این نشان می دهد که جایگاه امیرالمومنین (ع) از دیگران بالاتر است به گونه ای که قابل مقایسه با پیامبر گرامی اسلام است.

ممکن است گفته شود کسی که پیروانی دارد اگر بگوید: «اگر به فلانی اهانت کنید به من اهانت کرده اید»، به معنای برتری مقام آن فرد نیست، بلکه به این معنا است که اهانت به آن شخص اهانت به مقتدای آنان به حساب می آید.

در پاسخ می گوییم این سخن درست است و مربوط به جایی است که فردی به خاطر مرام و عقیده دیگری او را سب می کند. این سب عموم است. اما گاه این جمله به صورت خاص مطرح می شود که نشان می دهد که آن فرد مورد نظر دارای یک ملاک ویژه است. در بحث ما نیز معنای اول در این دو حدیث مراد نیست، زیرا در این صورت اختصاصی به امیرالمومنین (ع) نداشت. هر کس مسلمانی را به جهت عقیده اش سب کند، آن سب به پیامبر اکرم (ص) بر می گردد، اما این روایت بیان گر اختصاص است و بیان گر یک جایگاه شخصیتی ویژه برای امیرالمومنین (ع) است.

همین مطلب در مورد حدیث «من آذی علیا فقد آذانی» نیز هست، یعنی اگر جنبه عمومی می داشت شامل همه می شد به این صورت که هر کس زن یا مرد مومنی را به جهت عقیده و مرامش، اذیت کند گویا پیامبر اکرم (ص) را اذیت کرده است. اما حدیث مورد بحث بیان یک حالت اختصاصی است که نشان از جایگاه خاص برای آن فرد می کند.

نکته دیگر اینکه اطلاق کلام پیامبر اکرم (ص) در این دو روایت نشان دهنده عصمت برای آن فرد است، زیرا اگر آن فرد رفتار یا مطلب نادرستی بگوید، روشن است که کار او حرمت نداشته و باید مورد مخالفت قرار گیرد و این مخالفت موجب اذیت او می شود. بنابراین وقتی اذیت به صورت مطلق نفی شده است بیان گر مقام عصمت در آن فرد است. از آن سو افضلیت و عصمت طبق ادله عقلی و نقلی از شرایط امام است.[6]

بنابراین این دو روایت به دلالت التزامی بر امامت امیرالمومنین (ع) دلالت می کند و صرف بیان یک فضیلت نیست، بر خلاف آنچه ابومریم اعظمی گفته است که این روایات صرفا یک فضیلت را برای امیرالمومنین (ع) بیان می کند[7] بر اساس آنچه بیان شد نادرست این سخن روشن می شود.

تا اینجا معلوم شد که این دو روایت از جهت سند صحیح و از جهت دلالت، بر امامت امیرالمومنین (ع) دلالت دارد. ابومریم اعظمی در اشکالی گفته است این دو روایت اختصاص به امیرالمومنین (ع) ندارد و در مورد دیگران نیز آمده است. وی چند نمونه در این باره آورده است:

1. «من سب اصحابی فقد سبنی» . وی این روایت را از کامل ابن عدی، ج4، ص 1526 و سارم المسلول ابن تیمیه، ص 557 نقل کرده است.

2. «من سب العباس فقد سبنی». وی این روایت را از طبقات ابن سعد، جح4، ص 151 و تهذیب تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج7، ص 237 و 239 نقل کرده است.

3. «من سب اصحابی فعلیه لعنه الله و الملائکه و الناس اجمعین». وی این روایت را از المعجم الکبیر، ح 12709 از ابن عباس نقل کرده است.

4. «لعن الله من سب اصحابی». وی این روایت را از طبرانی در معجم الکبیر، ج17، ص 132، ح 349 و ابونعیم در الحلیه، ج2، ص 11 نقل کرده است.[8]

ادامه بحث انشاءالله در جلسه آینده بیان می شود.