< فهرست دروس

درس امامت خاصه استاد ربانی

براهین و نصوص امامت

91/07/22

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: برهان عصمت حضرت اميرالمومنين (ع)

عصمت اميرالمؤمنين(ع) از نگاه آيات و روايات
موضوع بحث بررسی ادله عصمت حضرت امير المومنين (ع) است. دلايل عقلی اين مساله در جلسه قبل بيان شد اکنون به ادله نقلی آن می پردازيم .

1. آيه مباهله:
پيامبر اکرم(ص) از جانب خداوند مأموريت يافت که به نصرانی‌های نجران- که درباره پندار الوهيت حضرت مسيح(ع)، تسليم منطق و برهان نشدند- پيشنهاد مباهله بدهد[1] و از آنان بخواهد تا با فرزندان و زنان خود برای مباهله حاضر شوند. مطابق روايات و اقوال مفسران و مورخان اسلامی، پيامبر اکرم(ص)، علی بن‌ابی‌طالب، فاطمه زهرا، حسن و حسين(عليهم السلام) را برای مباهله با خود برد.[2] روشن است که حسن و حسين(ع)، مصداق ﴿ابناءنا﴾ و فاطمه(س)، مصداق ﴿نساءنا﴾ و علی(ع) مصداق ﴿انفسنا﴾ است. بنابراين، علی(ع) به منزله نفس پيامبر(ص) است، و همه مقامات معنوی آن حضرت را دارا است، مگر مقام نبوت که استثنا شده است.
بر اين اساس، علی(ع) غير از مقام نبوت، ديگر مقامات معنوی پيامبر(ص) را دارا بوده است که عصمت از آن جمله است.

2. آيه تطهير:خداوند متعال اراده کرده است که هر گونه پليدی را از اهل بيت پيامبر اکرم(ص) دور سازد: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَکُمْ تَطْهِيراً﴾[3] اين اراده، اراده تشريعی نيست، زيرا اراده تشريعی خداوند به طهارت و پاکيزگی معنوی عموم مکلفان تعلق گرفته است، و به اهل بيت پيامبر( اختصاص ندارد، چنان‌که پس از بيان حکم وضو و تيمم- که عموم مکلفان را شامل می‌شود- فرموده است: ﴿مَا يرِيدُ اللَّهُ لِيجْعَلَ عَلَيكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيطَهِّرَكُمْ﴾[4] «خداوند با اين حکم نخواسته است که مشقتی را بر شما تحميل کند، بلکه خواسته است شما را پاکيزه سازد.»
اراده تکوينی يا تشريعی
اگر مراد از اراده در آيه اراده تشريعی باشد در اين صورت بر عصمت دلالت ندارد زيرا اين اراده به معنای بيان راه و حکم است و در اينکه فردی به آن عمل کند يا نه بستگی به تصميم او دارد. اما اگر اراده تکوينی باشد، در اين صورت ديگر در اين اراده تخلفی راه ندارد. قرآن کريم در جای ديگر می فرمايد: ﴿إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ کُنْ فَيَکُونُ﴾[5] جز اين نيست که هرگاه خدا چيزی را اراده کند، به او می‌گويد باش و آن موجود می‌شود. لذا اگر خداوند تکوينا ازاله رجس از اهل بيت(ع) را اراده نموده باشد، عصمت در حق آنان واقع شده است. اما دليل تکوينی بودن اراده طهارت در مورد اهل بيت (ع)‌ چيست؟ فرموده اند آيه در مقام مدح است و اگر اراده تشريعی باشد در اين صورت ديگر مدحی نخواهد بود. زيرا در اين صورت امری فراگير بوده که امامان و غير امامان را شامل می شود. مفسران گفته اند: در اين آيه شريفه بيان يک نوع طهارت ويژه است که از وجود يک نوع اختصاص و بيان مدح ويژه برای اهل بيت پرده بر می دارد. کلمه «انما» در آيه نيز می تواند مويد همين اين امر باشد.
اراده الهی که در اين آيه بيان شده، يک اراده ويژه است که شامل افراد خاصی می شود. پس مراد، اراده تکوينی الهی است و در اين اراده، نتيجه بدون تخلف محقق می شود. بر اين اساس معنای آيه شريفه اين است که خدای متعال به اراده تکونينی، اذهاب رجس از اهل بيت را اراده نموده است . و اين اراده قطعا واقع شده و لذا اين آيه نشان می دهد که اهل بيت از هر گونه انحرافی که رجس بر آن اطلاق شود از نظر فکری، اخلاقی و رفتاری منزه هستند و اين همان عصمت است.
مصداق اهل بيت در آيه
بعد از اينکه دلالت آيه روشن شد اکنون بايد ديد مراد از اهل بيت در آيه چه کسانی هستند؟ در اين باره سه قول عمده وجود دارد:
1. مراد از اهل بيت، فقط نساء پيامبر (ص) است. اين قول طرفدار چندانی نداشته و تنها از امثال اکرمه نقل شده است.
2. مراد، فقط اهل کساء است. اجماع شيعه (اعم از اماميه، زيديه و اسماعيليه) و جمع کثيری از اهل سنت اين قول را برگزيده اند. علت اين انتخاب، روايات معتبری است که در ذيل آيه بيان شده است.[6] اين روايات چند دسته است: در برخی پيامبر اکرم (ص) فرمود: «هولاء اهل بيتی». در برخی ديگر ام سلمه درخواست می کند تا با اهل بيت (ع) داخل کساء شود اما رسول خدا (ص) درخواست ايشان را رد می کند. حتی در برخی روايات آمده که ام سلمه بر اين کار اصرار داشت و عبا را بالا گرفت تا داخل شود،‌ اما حضرت عبا را محکم کشيد و فرمود: تو بر خير هستی اما داخل در اين مجموعه نيستی.[7]
کتاب مشکل الاثار، ابوجعفر تهاوی مصری، روايات زيبايی را نقل کرده و در مورد آنها مباحثی اجتهاد مطرح کرده است . وی در آنجا بيان کرده که مقصود از اهل بيت در آيه تنها اهل کساء است .
در دسته ای ديگر از روايات آمده است که بعد از نزول آيه تطهير، پيامبر اکرم (ص) هنگامی که می خواستند به مسجد بروند، شش ماه يا نه ماه، درب خانه حضرت زهرا (س) می ايستادند و اين آيه را بلند می خواندند. [8] حضرت برای اينکه اين مساله را به خوبی روشن نمايند اين مساله را به صورت مکرر انجام می داند.
البته در روايات ديگری نيز آمده است که امامان اهل بيت در موارد گوناگون به آيه تطهير استناد کرده و آن را مخصوص خود دانسته‌اند.[9]

خاطره: در يکی از همايش های زاهدان و چابهار، يک سال موضوع مورد بحث «اهل بيت» بود. اين موضوع از موضوعات تقريبی است زيرا جهات اتفاق نظر فراوانی در آن وجود دارد. دو سال اين موضوع ادامه يافت. در يکی از سفر ها وقتی به چابهار رسيديم، به جهت خستگی و گرمای هوا، استراحت کرديم . در خواب حضرت آيت الله گلپايگانی را ديدم که در مکانی نشسته و بين ايشان و جمعيت فاصله زيادی است. من نزديک آقا نشسته بودم و سوالی شد و من چيزی گفتم و آقا جواب مرا پسنديدند. من از اين خواب مطمئن شدم که در اين گفتگو موفق خواهيم شد. همان هم شد. مباحث زيادی ارائه شد و الحمدلله پربار بود.
قضيه ديگر از يک عالم بريلوی بود. در پاکستان دو گروه هستند بنام ديوبنديه و بريلوی. بريلوی ها در فضائل اهل بيت (ع) به ما نزديک تر هستند. پيرمردی مقاله ای نوشته بود که در نشريه همايش چاپ شده بود. وی در جای نوشته بود: آيه تطهير درباره زنان پيامبر (ص) نيست زيرا همه می دانند ام المومنين عاشيه، هيچ گاه از سخنانی که در موردش آمده فرو گذار نمی کرد اما هيچ جا نيامده که وی ادعا کرده باشد اين آيه تطهير در حق زنان پيغمبر نازل شده است، بلکه وی يکی از راويان حديث است و آنجا نقل کرده که اين آيه در حق اهل کساء آمده است.
3. ديدگاه ديگر در مورد اهل بيت در آيه جمع بين نساء و اهل کساء است.
برخی گفته اند به روايات، اهل کساء داخل در آيه هستند اما چون سياق آيات قبل در باره زنان پيامبر (ص) است و اين آيه در ميان آنها قرار گرفته پس آيه شامل همسران پيامبر نيز می شود.
جوانی در زاهدان که فرد پر مطالعه ای بود، روايتی را آورده بود که وقتی ام سلمه از پيامبر اکرم (ص) درخواست ورود به زير عبا را نمود حضرت اجازه دادند. خدای متعال در اين مواقع خيلی کمک می کند، لذا فرد هر چه می تواند بايد تلاش و کوشش کند اما به خود تکيه نکند بلکه نهايتا بايد انقطاع از غير خداوند پيدا کند. به ذهن بنده آمد که ابوجعفر تهاوی در کتاب مشکل الاثار گفته است منظور از اين روايت، ورود ام سلمه بعد از دعای حضرت،‌در زير کساء است.
حاصل آنکه با توجه به روايات بسياری که درباره آيه تطهير نقل شده، بدست می آيد که مقصود از اهل‌بيت پيامبر(ص) در اين آيه؛ اميرالمؤمنين، فاطمه، حسن و حسين (عليهم السلام) است.
به دليل روايات ياد شده است که بسياری از مفسران و محدثان اهل سنت نيز همانند شيعه گفته‌اند مقصود از اهل بيت در آيه تطهير «اهل کساء» می‌باشند، چنان‌که ابوبکر نقاش گفته است: «اکثر مفسران بر اين عقيده‌اند که آيه در شأن علی، فاطمه، حسن و حسين(عليهم السلام) نازل شده است.»[10] ابوبکر حضرمی نيز همين مطلب را بيان کرده است.[11] ابوجعفر طحاوی مصری،[12] ابن‌صباغ مالکی،[13] حاکم نيشابوری،[14] محب‌الدين طبری،[15] شيخ مؤمن شبلنجی شافعی،[16] حافظ سليمان قندوزی حنفی،[17] از کسانی‌اند که آيه تطهير را مخصوص «اهل کساء» دانسته‌اند.
درباره آيه تطهير نکات تفسيری، کلامی و تاريخی ديگری نيز مطرح شده است که به علت رعايت اختصار از ذکر آنها چشم‌پوشی می‌کنيم.[18]


[1].﴿فَمَنْ حَاجَّکَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ وَ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِينَ.﴾ آل عمران/61.
[2]. تفصیل این جریان و نکات تفسیری مربوط به آیه شریفه در بحث مربوط به برهان افصلیت آمده است.
[6] ر.ک: دانشنامه کلام اسلامی، مدخل اهل بیت (ع).
[7] . تفسیر طبری، ج22، ص11-13؛ الدر المنشور، ج6، ص532-533؛ اسباب النزول، ص139؛ مسند احمد بن حنبل، ج18، ص314.
[8] . تفسیر طبری، ج22، ص11؛ الدر المنشور، ج6، ص532-535؛ مشکل الآثار، ج1، ص339.
[9]. نور الثقلین، ج4، ص270-277.
[10]. جواهر العقدین، ص198؛ غایة المرام، ج3، ص173.
[11]. غایة المرام، ج3، ص174.
[12]. مشکل الآثار، ج1، ص322و 339.
[13]. الفصول المهمّة، ص23.
[14]. المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص148.
[15]. الریاض النضرة، ج4، ص130.
[16]. نور الابصار، ص223-226.
[17]. ینابیع المودّة، ج1، ص349.
[18]. ر.ک: دانشنامه کلام اسلامی، ج1، ص86-98.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo