درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: تشخیص اوقات/مواقیت الصلاة

با توفیق خداوند بحثمان در مسئله 4 از مسائل اوقات صلاة عروه بود، صاحب عروه در این مسئله فرمود:«إذا لم يتمكن من تحصيل العلم أو ما بحكمه، لمانع في السماء من غيم أو غبار أو لمانع في نفسه من عمى أو حبس أو نحو ذلك فلا يبعد كفاية الظن، لكن الأحوط التأخير حتى يحصل اليقين، بل لا يترك هذا الاحتياط»[1] . اینها تقریبا نمونه ای از مواردی هستند که در آنها ظن کافی می باشد و خصوصیت ندارند بلکه القاء خصوصیت می شود یعنی می خواهد بگوید در هر جائی که ظن اطمینانی که عقلاء به آن اعتماد می کنند ایجاد شد کافی می باشد و گفتیم که در قواعد و شرایع نیز همینطور گفته شده فقط آیت الله خوئی در حاشیه فرموده: "الأظهر أن جواز الاكتفاء بالظن يختص بالموانع النوعية، ولا بأس بترك الاحتياط بالتأخير في مواردها".

عرض کردیم که عمده دلیل در اینجا روایات هستند، خبری در باب 4 از ابواب مواقیت الصلاة ذکر شده، خبر این است: «وعنه، عن عبد الله بن جبلة، عن ابن بكير، عن أبيه، عن أبي عبد الله علیه السلام قال: قلت له: إني صليت الظهر في يوم غيم فانجلت فوجدتني صليت حين زال النهار، قال: فقال: لا تعد ولا تعد. ورواه ابن إدريس في (آخر السرائر) نقلا من كتاب عبد الله بن بكير نحوه. أقول: النهى عن الإعادة يدل على دخول الوقت، والنهى عن العود لكونه ترك النافلة، أو لكونه صلى مع الشك في الوقت.»[2] .

و عنه یعنی شیخ در تهذیب باسناده عن حسن بن محمد بن سماعة که فقیهٌ ثقةٌ ولی واقفی المذهب و از طبقه 5 است، عبدالله بن جبله نیز واقفی المذهب است ولی ثقه می باشد و از طبقه 6 است، عبد الله بن بکیر فطحی المذهب است عن أبیه یعنی بکیر که خوب است.

خبر بعدی در باب 6 از ابواب قبله ذکر شده، خبر این است: «وعنه، عن محمد بن الحسين، عن عثمان بن عيسى، عن سماعة قال: سألته عن الصلاة بالليل والنهار إذا لم ير الشمس ولا القمر ولا النجوم، قال: اجتهد رأيك وتعمد القبلة جهدك.»[3] .

و عنه یعنی محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی ابو جعفر عطار قمی عن محمد بن حسین بن ابی الخطاب که همگی خوب هستند عن عثمان بن عیسی که کان شیخ الواقفة و وجها ولی ثقه می باشد عن سماعة بن مهران که خیلی خوب و ثقه می باشد.

آیت الله خوئی در مستند العروه جلد 11 صفحه 386 در سند این خبر اشکال کرده و فرموده عثمان بن عیسی واقفی المذهب است، البته ایشان فرموده هر کسی در سند احادیثی که در تفسیر علی بن ابراهیم قمی نقل شده وجود داشته باشد موثق است زیرا قمی در اول تفسیر گفته من آیات قران را با روایاتی که از نظر سند در نزد من موثق هستند تفسیر می کنم و خب معلوم می شود که روایاتی که نقل کرده موثق هستند و همچنین در اول کتاب کامل الزیارات نیز همینطور گفته شده، البته آقای خوئی در اواخر از این بنای خودش برگشته و باید هم بر می گشت زیرا مثل نجاشی و کشی که ثوثیق می کنند در واقع از راه شهادت عن حسٍ نیست بلکه از باب رجوع به متخصص و اهل خبره می باشد ولی علی بن ابراهیم قمی خبره و متخصص هم نیست بلکه فقط مفسر است، علی أیِّ حال آیت الله خوئی می فرماید شیخ در عُدة فرموده ما به حرفهای عثمان بن عیسی عمل می کنیم و بعلاوه سند دیگری نیز برای این خبر ذکر شده و خبر دلالت دارد بر اینکه اگر از راههائی که مردم به آنها اعتماد پیدا می کنند ظن حاصل شود حجت می باشد.

راه دیگر این است که نصوصی در باب روزه دار داریم و خب معلوم است که بین نماز و روزه در این مسئله(عمل به ظن مورد اعتماد)فرقی نیست، این اخبار در باب 51 از ابواب ما یمسک عنه الصائم ذکر شده اند؛

خبر اول: «وباسناده عن الحسين بن سعيد، عن محمد بن الفضيل، عن أبي الصباح الكناني قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل صام ثم ظن أن الشمس قد غابت وفي السماء غيم فأفطر، ثم إن السحاب انجلى فإذا الشمس لم تغب، فقال: قد تم صومه ولا يقضيه. ورواه الصدوق باسناده عن محمد بن الفضيل مثله.»[4] .

این خبر دلالت دارد بر اینکه ظن برای اتمام صوم کافی می باشد.

ابان بن تغلب از رواتی است که مقام بسیار بالائی دارد و امام صادق علیه السلام به او می فرموده من دوست دارم در مسجد بنشینی و فتوا بدهی و وقتی از دنیا رفت و خبر فوت او را به حضرت دادند فرمود مرگ او دل مرا به درد آورد، ابان 30 هزار حدیث حفظ بوده، اهل بیت علیهم السلام به اصحاب خودشان می فرمودند فتوا بدهید منتهی بعدها فرقه ای بنام اخباری پیدا شد که اجتهاد و فتوا دادن را حرام می دانند و می گویند علماء فقط روایات ائمه علیهم السلام را برای مردم بخوانند و مردم به اخبار عمل کنند و حتی آنها کتب اصول را نجس می دانستند و در کتاب "روضات الجنات" 29 فرق بین ما اخباریون ذکر شده.

بقیه بحث بماند برای فردا...