درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: تشخیص اوقات/مواقیت الصلاة

دیروز درباره طول جغرافیایی بلاد بحث کردیم و امروز با توفيق پروردگار متعال در مورد عرض جغرافیایی بلاد بحث خواهیم کرد.

در وسط کره زمين يک خط فرضی وجود دارد که اين خط فرضی از مغرب به مشرق و بالعکس امتداد دارد (در بحث ديروز خطوطی که وجود داشت از جنوب به شمال بود که 180 تا دايره در شمال و جنوب و مجموعاً 360 درجه بود که به آنها خطوط نصف النهار می گفتند) ، در کمر کره زمين خطی به شکل دائره وجود دارد که به آن خط استوا يا دايره معدل النهار می گويند و اين خط کره زمين را به دو نيم دايره شمالی و جنوبی تقسيم می کند، از دائره معدل النهار (خط استوا) دوائری به موازات اين دائره به طرف شمال و جنوب ترسيم می کنيم که با هم نسبت متساوی دارند و به موازات خط استوا واقع شده اند که به آنها مدارات می گويند، اين مدارات را تا قطب از طرف شمال و جنوب می کشيم، 90 دائره می کشيم يعنی 90 تا از خط استوا به طرف شمال و 90 تا هم به طرف جنوب می کشیم که به اين ها مدارات شمالی و مدارات جنوبی می گويند و عرض بلاد را از خط استوا می سنجند یعنی مبدأ سنجش عرض بلاد خط استوا می باشد که درجه آن صفر است.

از خط استوا که در کمر زمين بود که عرض کرديم به طرف شمال می رويم هر مدار یک درجه می باشد یعنی مدار اول يک درجه عرض شمالی دارد و دهم 10 درجه و20 و30 و به همين ترتيب تا90 درجه عرض شمالی و همچنین از خط استوا به طرف جنوب مي رويم به مدار اول كه مي رسيم يك درجه عرض جنوبي دارد و دهم 10 درجه و20 و30 و به همين ترتيب تا به 90 درجه، در منتهي إليه مدارات شمالی قطب شمال و در منتهی إلیه مدارات جنوبی قطب جنوب واقع شده، بنابراين ما از خط استوا به طرف شمال 90 درجه عرض شمالی و از استوا به طرف جنوب هم 90 درجه عرض جنوبی داريم و اين مبنای عرض بلاد می باشد.

هر بلدی را که بخواهيم بشناسيم بايد ببينيم چند درجه طول شرقی و غربی و چند درجه عرض شمالی و جنوبی دارد.

سطح کره زمين به مناطق مختلفی تقسيم می شود؛ اول منطقه محترقه می باشد، از خط استوا 23 درجه و 27 دقيقه به طرف شمال و 23 درجه و 27 دقيقه به طرف جنوب مجموعاً 46 درجه و 54 دقيقه را منطقه محترقه می گویند که اين منطقه گرمسير می باشد برای اينکه خورشيد دو مرتبه در سال به بالای سر آنها می رود و عمودی می تابد ولی هيچ گاه خورشيد به بالای سر ما که عرض جغرافیایی بيشتری داریم عمودی نمی تابد.

در منطقه محترقه 23 درجه و 27 دقیقه به طرف شمال مدار رأس السرطان نام دارد و 23 درجه و 27 دقیقه به طرف جنوب رأس الجدی نام دارد که ماهها با توجه به آنها تقسیم بندی و نامگذاری می شوند.

بروج دوازده گانه عبارتند از: حمل، ثور، جوزا که فصل بهار هستند و سرطان، اسد، سنبله که فصل تابستان هستند و میزان، عقرب، قوس که فصل پائیز هستند و جدی، دلو ، حوت که فصل زمستان هستند و خورشید در حرکتش به دور زمین روی آنها حرکت می کند.

خورشید در حرکتش به دور زمین اول بهار به خط استوا می رسد که در این موقع شب و روز مساوی است و اصطلاحاً به آن اعتدال ربیعی می گویند سپس دوباره در اول پاییز خورشید روی خط استوا قرار می گیرد و اصطلاحاً اعتدال خریفی رخ می دهد، کلاً خورشید از خط استوا شش ماه به طرف شمال و شش ماه به طرف جنوب حرکت می کند، این مربوط به منطقه محترقه شمالی و محترقه جنوبی بود که به عرضتان رسید.

دوم منطقه منجمده شمالی و منجمده جنوبی می باشد، 23 درجه و27 دقیقه مانده به قطب شمال منطقه منجمده شمالی قرار دارد و 23 درجه و 27 دقیقه مانده به قطب جنوب منطقه منجمده جنوبی واقع شده که گاهی در این دو منطقه شش ماه شب و شش ماه روز است، یعنی این دو منطقه از لحاظ اوقات شب و روز با مناطق دیگر کره زمین تفاوت دارد.

دو منطقه ديگر نیز داريم يکی منطقه معتدله شمالی و ديگری منطقه معتدله جنوبی، از طرف شمال حد وسط بين منطقه محترقه و منجمده شمالی، منطقه معتدله شمالی قرار دارد و از طرف جنوب نیز ما بين منطقه محترقه و منجمده جنوبی، منطقه معتدله جنوبی واقع شده است که تقريباً اين دو منطقه در حدود 46 درجه می باشند، فرق اين دو منطقه اين است که زمستان آنهايي که در شمال هستند تابستان جنوبی هاست و بالعکس ، چون خورشيد طوری است که تا آخر بهار به طرف شمال مي آيد و بعد بر می گردد کم کم در اول پاييز به خط استوا می رسد و از اول پاييز به آن طرف می رود يعنی بهار ما که در شمال هستيم شروع می شود و در همين موقع برای جنوبی ها پاييز است و وقتی خورشيد به آن طرف می رود هوا گرم می شود و بهار و تابستان آنها شروع می شود که همان موقع در اين طرف پاييز و زمستان ما شروع می شود.

چون زمین تحدب دارد و مدارات مختلف هستند دیدن خورشید و ماه برای کسانی که به خط استوا نزدیک هستند آسان است ولی آنهائی که از خط استوا دور هستند دیدن خورشید و ماه برایشان مشکل است لذا رؤیت هلال ماه در شب اول ماه برای کسانی که به خط استوا نزدیک هستند ممکن و تقریبا راحت است ولی برای کسانی که از خط استوا دور هستند رؤیت هلال در شب اول ماه مشکل می باشد، البته درباره رؤیت هلال ماه مباحث مختلفی مطرح است من جمله اینکه آیا وحدت افق معتبر است یا نه؟ که خیلی ها من جمله امام و آقای بروجردی رضوان الله علیهما قائل به وحدت افق هستند آن هم افق شهرهای نزدیک، ولی برخی دیگر وحدت افق را معتبر نمی دانند و می گویند ما یک ماه داریم و در هر جای از کره زمین که رؤیت شود برای همه اول ماه ثابت می شود و برای رؤیت هلال لازم است که هیئتی از کشورهای مختلف در مرکزی جمع بشوند و مراقبت کنند و هلال ماه را رؤیت کنند و بعد از رؤیت به همه جای دنیا اعلام کنند و ما نیز قائلیم وحدت افق معتبر نمی باشد چون ما یک ماه بیشتر نداریم که واقع محفوظی است که برای همه مردم روی کره زمین واحد می باشد و فقط یک بار محقق می شود.

طول و عرض جغرافیایی و تقسیم بندی مناطق مختلف زمین با توجه به عرض جغرافیایی خدمتتان عرض شد.

بقیه بحث بماند برای فردا ... .