درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: اعداد صلاة/نوافل/صلاة غفیله

بحثمان در این بود که تمام نمازهای مستحبی باید دو رکعتی خوانده شود و صاحب عروه نیز فرمود:« يجب الإتیان بالنوافل ركعتین ركعتین إلا الوتر، فإنها ركعة . و يستحب في جمیعها القنوت حتى الشفع على الأقوى في الركعة الثانیة وكذا يستحب في مفردة الوتر»[1] ، و این با توجه به روایاتی که داریم مبنای امامیه می باشد خلافا للعامة که اینطور قائل نیستند لذا شیخ طوسی در خلاف می فرماید : « مسألة 267 : ينبغي لمن يصلي النافلة أن يتشهد في كل ركعتين و يسلم بعده، و لا يصلي ثلاثا و لا أربعا و لا ما زاد على ذلك بتشهد واحد، و لا بتسليم واحد، و أن يتشهد في كل ركعتين و يسلم، سواء كان ليلا أو نهارا، فان خالف ذلك خالف السنة.

و قال الشافعي: الأفضل أن يصلي مثنى مثنى ليلا كان أو نهارا، فاما الجواز فإنه يصلي اي عدد شاء أربعا أو ستا أو ثمانيا أو عشرا شفعا أو وترا، و إذا زاد على مثنى فالأولى أن يتشهد عقيب كل ركعتين، فان لم يفعل و تشهد في آخرهن مرة واحدة أجزأه. و قال(الشافعی)في الإملاء و ان صلى بغير إحصاء جاز، قال: و به قال مالك.

و قال أبو حنيفة: الأفضل أربعا أربعا ليلا كان أو نهارا.

و قال أبو يوسف و محمد(از شاگردان ابوحنیفه هستند)بقوله نهارا و بقول الشافعي: ليلا ، قال: و الجائز في النهار عددان مثنى أو أربعا، فإن زاد على أربع لم يصح، و الجائز ليلا مثنى مثنى، و أربعا أربعا، و ستا ستا، و ثمانيا ثمانيا، فان زاد على ثمان لم يصح.

و روت عائشة قالت: كان رسول الله صلى الله عليه و آله يصلي فيما بين أن يفرغ من صلاة العشاء الآخرة الى ان ينصدع الفجر إحدى عشرة ركعة يسلم في كل ثنتين و يوتر بواحدة.» [2]

دیروز عرض کردیم در وسائل الشیعة و در باب 15 از ابواب اعداد الفرائض و نوافلها 18 خبر ذکر شده؛ اخبار 1 و 4 دلالت دارند بر اینکه نماز مستحبی دو رکعت دو رکعت می باشد و همچنین دلالت دارند بر اینکه می تواند ما بین شفع و وتر فاصله بیاندازد و کارهای معمولی خودش را انجام بدهد، البته توجه داشته باشید که به شفع گاها وتر نیز گفته می شود.

اخبار 6 و 7 و 8 و 9 و 10 و 11 و 12 و و13 و 14 دلالت دارند بر اینکه شفع و وتر دو نماز مختلف می باشند که نماز شفع دو رکعت با یک تشهد و سلام و نماز وتر نیز یک رکعت با یک تشهد و سلام می باشد خلافا لأبوحنیفه که شفع و وتر را یک نماز حساب کرده و می گوید باید یک نماز سه رکعتی به نام وتر خواند و در رکعت سوم تشهد و سلام داد.

اخبار 16 و 17 دلالت دارند بر اینکه می توان شفع و وتر را با هم خواند و در پایان رکعت سوم یک تشهد و سلام داد که این بر خلاف طریق مشهوری است که از اهل بیت علیهم السلام رسیده، حالا این دو خبر را می خوانیم تا مطلب روشن شود:

خبر اول: وعنه، عن النضر، عن محمد بن أبي حمزة، عن يعقوب بن شعيب قال: سئلت أبا عبد الله علیه السلام عن التسليم في ركعتي الوتر فقال: إن شئت سلمت وإن شئت لم تسلم [3] .

شیخ طوسی از حسین بن سعید، از نضر از محمد که فرزندان ابو حمزه ثمالی هستند، از یعقوب بن شعیب، خبر سندا صحیح است.

خبر دوم: وعنه، عن النضر، عن محمد بن أبي حمزة، عن معاوية بن عمار قال: قلت لأبي عبد الله علیه السلام في ركعتي الوتر، فقال: إن شئت سلمت وأن شئت لم تسلم[4] .

خب و اما مضمون خبر 18 از این باب 15 نیز مقداری فرق دارد ولی تقریبا مانند همان اخبار 16 و 17 می باشد، خبر این است: وعنه عن محمد بن زياد، عن كردويه الهمداني قال: سألت العبد الصالح علیه السلام عن الوتر فقال: صِله.[5]

خب و اما این سه خبر با اخبار دیگر و آنچه که گفتیم تعارض می کنند که در این صورت باید طبق قواعد عمل کنیم و امام صادق علیه السلام فرمودند حین تعارض "خذ بما اشتهر بین اصحابک و دع الشاذ النادر" که بین اصحاب خَلفاً عن سَلفٍ مشهور این است که دو رکعت نماز شفع می خوانند و سلام می دهند و بعد یک رکعت نماز وتر می خوانند و سلام می دهند.

ما سه جور شهرت داریم؛ فتوائیه، عملیه و روائیه، شهرت فتوائیه به تنهائی حجت نیست و ما باید مدرک فتاوا را ببینیم و شیخ انصاری رحمة الله علیه در رسائل داشت که "ومن الظنون اللتی توهم حجیتها الشهرة الفتوائیه".

شهرت روائیه مثل ما نحن فیه است که یک دسته از روایات مشهور بین اصحاب هستند و دسته دیگر شاذ و غیر مشهور هستند که طبق فرمایش امام صادق علیه السلام باید مشهور بین اصحاب را اخذ کنیم و شاذ نادر را رد کنیم و در اینجا نیز مشهور دو رکعت شفع و یک رکعت وتر هرکدام با یک تشهد و سلام می باشد.

شهرت عملیه این است که اگر خبری ضعیف باشد ولی اصحاب به آن عمل کرده باشند ضعفش جبران می شود و به حجیت می رسد.

یکی از کسانی که در اینجا قول به خلاف دارد مقدس اردبیلی می باشد، صاحب جواهر و مفتاح الکرامه این اختلاف نظر مقدس اردبیلی را نقل کرده اند که ابتدا کلام صاحب جواهر را می خوانیم که اینطور فرموده:« نعم قال المقدس الأردبيلي في المحكي عن مجمعه : " إن الدليل على عدم الزيادة والنقيصة غير ظاهر ، وما رأيت دليلا صريحا على ذلك ، نعم ذلك مذكور في كلام الأصحاب ، والحكم به مشكل ، لعموم مشروعية الصلاة ، وصدق التعريف المشهور على الواحدة والأربع ، ولهذا جوزوا نذر الوتر وصلاة الأعرابي مع القيد اتفاقا ، وعلى الظاهر في غيرهما ، وترددوا في كونهما فردي المنذورة المطلقة أم لا ، ولو كان ذلك حقا لما كان لقولهم هذا معنى ، ويؤيده صلاة الاحتياط فإنها قد تقع ندبا مع الوحدة ، فيحتمل أن يكون مرادهم الأفضل والأولى ـ إلى أن قال ـ : أو أن مرادهم بقولهم كل النوافل أنهم لم يجدوا فيها ما هو ركعة أو أزيد من ركعتين سوى الوتر وصلاة الأعرابي " إلى آخره. وهو عجيب إذ عدم الدليل بعد التسليم كاف في العدم ، وعموم مشروعية الصلاة لا يثبت الكيفية من الكمية ونحوها قطعا...الی : وأغرب منه الاستناد إلى جواز نذر الوتر وصلاة الأعرابي بعد ثبوتهما بالدليل...الی آخر کلامه الشریف.»[6] .

بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی...