درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: اعداد صلاة/نوافل/صلاة وتیره

در بحث صلاة وتیره کلام آیات عظام بروجردی و خوئی اعلی الله مقامهما را طبق مبنای هرکدام عرض کردیم، آقای بروجردی فرمودند واجب است که نماز وتیره نشسته خوانده شود بخاطر اخباری که مورد عمل اصحاب و مشهور و متقدمین می باشد، آقای خوئی طبق مبنای خودشان(فقط صحت و ضعف سند اخبار ملاک است و دیگر عمل و اعراض اصحاب ملاک نیست)فرمودند آن نماز هایی که در روایات ذکر شده ایستاده خوانده شوند ارتباطی به وتیره ندارند بلکه نمازهای مستحبی جداگانه ای هستند لذا در نماز وتیره جلوس لازم می باشد.

خب و اما صاحب جواهر در این رابطه این طور فرموده:«خاتمة : كل النوافل يجوز أن يصليها الإنسان قاعدا اختيارا على المشهور ، بل عن المعتبر والمنتهى والتذكرة والنهاية والبيان الإجماع عليه ، بل لا أجد فيه خلافا إلا‌ من الحلي ، فمنعه إلا في الوتيرة وعلى الراحلة مدعيا خروجهما بالإجماع للأصل مع شذوذ الرواية المجوزة ، ولا ريب في ضعفه بعد ما عرفت ، ومنه يعلم ما في النسبة إلى الشذوذ ، وإن أراد رواية لا عملا فهو أغرب من الأول ، إذ هي مع أنها معتبرة في أعلى درجات الاستفاضة إن لم تكن متواترة ، مضافا إلى ما يشعر به جواز الجلوس في ركعات الاحتياط المعرضة للنافلة ، فالنافلة أولى ، ومضافا إلى التسامح ، إذ هو كما يجري في الأصل يجري في الكيفية ، لاندراجها عند التأمل في‌ قوله عليه‌السلام : "من بلغه ثواب على عمل" وفي غيره من أدلته ، فلا ينبغي التوقف حينئذ في ذلك.»[1] .

در جلد اول وسائل الشیعة ابوابی تحت عنوان ابواب مقدمة العبادات منعقد شده که صاحب وسائل در این ابواب یک سری قواعد کلی که از اخبار استنباط شده اند را ذکر کرده، یکی از این ابواب در مورد همین اخبار "من بلغ" می باشد که این بحثهای بسیاری دارد؛ اول اینکه این اخبار عمل را مستحب می کنند یا اینکه فقط ثواب انقیادی را به انسان می دهند که ظاهرشان همین است یعنی دال بر ثواب انقیادی می باشند، علی أیِّ حال صاحب جواهر برای اثبات ایستاده خواندن نماز وتیره به سراغ بحث تسامح در ادله سنن و اخبار "من بلغ" رفته و البته این قاعده از چند جهت قابل بحث است که فعلا مورد بحث ما نمی باشد.

صاحب جواهر در ادامه سراغ قاعده دیگری رفته و اینطور فرموده: « ولكن فعلها عدا الوتيرة قائما أفضل بلا خلاف أيضا ، لظاهر النصوص ولأن أفضل الأعمال أحمزها ، أما الوتيرة فظاهر الأكثر وصريح الروض أن الجلوس فيها أفضل ، لتضمن المعتبرة أنها ركعتان من جلوس يعدان بركعة من قيام ، ولأنها شرعت لتكميل النوافل وصيرورتها ضعف الفرائض ، وهو إنما يتأتى مع الجلوس فيها ، إذ الظاهر تثنيتها على تقدير القيام فيها كما صرح به في الروض ، وتسمعه في الصحيح الآتي ، على أنه مضافا إلى ذلك مناف لنصوص الإحدى وخمسين ، ودعوى احتسابهما واحدة كما صرح به المحقق وحكي عن غيره بعيدة ، كما عن كشف اللثام لا دليل عليها إلا البدلية عن الجلوس المقتضية أنهما واحدة ، وهو كما ترى أيضا ، وظاهر ذكري أول الشهيدين وصريح روضة ثانيهما أفضلية القيام فيها أيضا ، بل حكي ذلك عن الفاضل وجماعة من المتأخرين ، ولعله لإطلاق ما دل على رجحان القيام في النافلة ، ورجحان الأحمز من الأعمال ، ولصريح الموثق أن القيام أفضل ، وظاهر‌ الصحيح "وركعتان بعد العشاء الآخرة كان أبي يصليهما وهو قاعد ، وأنا أصليهما وأنا قائم" فإن مواظبته عليه‌السلام على القيام فيهما يدل على رجحانه ...الی آخر کلامه‌»[2] .

ما عرض می کنیم که این قاعده "افضل الاعمال أحمزها" روایت است و از معصوم رسیده یا اینکه در عقل خودتان اینطور می گوئید؟ که خب روایتی با این مضمون نداریم، در مجمع البحرین در ماده "حمز" ذکر شده که ابن عباس اینطور گفته و ما روایتی با این مضمون نداریم و بعلاوه این حرف درست نیست زیرا بعضی از اعمال هستند که مشکل نمی باشند ولی ثواب بسیاری دارند مثلا در مورد تسبیح فاطمه زهراء سلام الله علیها در روایت هست که مداومت بر آن ثوابش از هزار رکعت نماز مستحبی بیشتر است و امام صادق علیه السلام فرمودند ما همانطور که نماز را به فرزندان خود یاد می دهیم تسبیح فاطمه زهراء سلام الله علیها را نیز یاد می دهیم و یا در روایتی داریم هر کس بر تسبیح فاطمه زهراء سلام الله علیها مداومت کند شقاوتمند نمی شود، بنابراین قاعده "افضل الاعمال أحمزها" منشأ روائی ندارد و صحیح نیست.

صاحب جواهر تقریبا همان ادله صاحب عروه را بیان می کند و می فرماید وتیره را ایستاده می توان خواند به عبارت دیگر ایشان جواز ایستاده خواندن وتیره را از همان روایاتی که از باب 29 از ابواب اعداد الفرائض و نوافلها خواندیم استنباط کرده برخلاف آیت الله بروجردی و آیت الله خوئی که فرمودند این روایات ارتباطی به جواز ایستاده خواندن نماز وتیره ندارند و واجب است که وتیره نشسته خوانده شود.

بقیه بحث بماند برای بعد از تعطیلات دهه آخر صفر إن شاء الله تعالی... .