درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: میراث الأزواج/حلیت متعه

بحثمان در میراث الأزواج بود که یکی از بحثهای مهم مسئله ارث می باشد، در قران کریم میراث ازواج به این ترتیب بیان شده :﴿(1): وَ لَکُمْ نِصْفُ ما تَرَکَ أَزْواجُکُمْ إِنْ لَمْ يَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ، (2): فَإِنْ کانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصينَ بِها أَوْ دَيْنٍ، (3): وَ لَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ يَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ، (4): فَإِنْ کانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَيْنٍ﴾[1] .

ما در مسئله میراث أزواج در چند مورد با عامه اختلاف نظر داریم من جمله اینکه عامه متعه را به طور کلی منکر هستند و آن را حرام می دانند در حالی که ما طبق قران کریم و روایات و تاریخ و فقه خودمان متعه را نیز زوجه و حلال می دانیم لذا خیلی خوب است که در اینجا مبسوطاً متعرض این بحث بشویم.

خب و اما دلیل ما بر ازدواج موقت زیاد است من جمله اینکه در سوره مؤمنون اینطور بیان شده:﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ(1) الَّذينَ هُمْ في‌ صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ(2) وَ الَّذينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ(3) وَ الَّذينَ هُمْ لِلزَّکاةِ فاعِلُونَ(4) وَ الَّذينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ(5) إِلاَّ عَلي‌ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَيْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومينَ(6)﴾[2] ، در این آیات خداوند متعال حلیت را منحصر در زوجیت و ملک یمین کرده و متعه نیز جزء زوجیت می باشد.

فهرستی از اقوال فقهائی در باب متعه و رد قول جمهور بحث کرده اند عرض می کنیم:

اول: جواهر الکلام جلد 30 از طبع 43 جلدی صفحه 139 الی صفحه 153.

دوم: وسائل الشیعه جلد 14 از طبع 20 جلدی کتاب النکاح صفحه 436 الی 465 ، هفده باب در باب متعه منعقد شده است.

در اخبار 1 و 3 و 6 و 13 و 17 و 19 و 20 از باب اول از ابواب هفده گانه مذکور ائمه علیهم السلام به این آیه شریفه:﴿فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً﴾[3] ، برای اثبات متعه استدلال کرده اند، در سوره نساء ابتدا محرمات از زنان ذکر شده و سپس گفته شده غیر از اینها حلال هستند و بعد این قسمت از آیه شریفه:﴿فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً﴾[4] ، بیان شده که مراد همان متعه می باشد.

در اخبار 2 و 20 و 24 از همین باب اول ذکر شده که اگر عمر متعه را حرام نکرده بود جز شقی کسی زنا نمی کرد.

سوم: الإنتصار سید مرتضی صفحه 109 الی 117 ، که ادله ای از قران و روایات در اثبات متعه بیان کرده.

چهارم: النص والإجتهاد علامه سید شرف الدین، بعضی از سنی ها گفتند پیغمبر صلوات الله علیه و آله متعه را تشریع و حلال کرد ولی خب عمر آن را حرام کرد و هر دو مجتهد و معذور هستند! نه تنها خلفاء بلکه کل صحابه را مجتهد و عادل و معذور می دانند! حالا سید شرف الدین در کتاب النص والإجتهاد حدودا 100 مورد ذکر کرده که عامه در مقابل قران و پیغمبر صلوات الله علیه و آله اجتهاد کرده اند و حرف دیگری زده اند من جمله همین مسئله متعه! و ما این مطلب عامه را قبول نداریم و سید شرف الدین نیز ادله ای در ردّ این نظر عامه آورده است.

پنجم: الغدیر جلد 6 صفحه 205 الی 240، که علامه امینی رضوان الله علیه در 35 صفحه در مورد متعه و مشروعیت آن بحث کرده و جواب عامه را داده من جمله اینکه آنها می گویند عمر گفت: "متعتان کانتا فی زمن رسول الله صلی الله علیه و آله حلالا و أنا احرهما و اعاقب علیهما" ، اول متعة الحج که بین عمره و حج است و دیگری متعة النساء! علی أیِّ حال در اینجا نیز به این آیه شریفه:﴿فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً﴾[5] برای حلیت و مشروعیت متعه استدلال شده.

ششم: تفسیر المیزان علامه طباطبائی صفحه 230 الی 268، در تفسیر آیه 24 از سوره نساء در باب حلیت و مشروعیت متعه بحث کرده و کلام عامه و قول عمر را رد کرده.

با توجه به مطالب مذکور عرض می کنیم که ما در بحث میراث أزواج قائلیم که متعه نیز زوجه شرعی و حلال می باشد بر خلاف عامه که متعه را حرام و اساسا ازدواج نمی دانند بنابراین ما در اینجا یک بحث قرانی، حدیثی، فقهی، تاریخی و کلامی با اهل سنت در مورد حلیت و مشروعیت متعه داریم.

خب و اما سید شرف الدین در کتاب النص والإجتهاد بعد از بحثهای مفصل و رد مواردی که عامه در مقابل نص قران یا پیغمبر صلوات الله علیه و آله اجتهاد کرده اند با لحن نصیحت می فرماید: « المورد (100) - الدعوة إلى الصفاء: حتى م يا اخوتاه هذه الشحناء ؟. وفي م هذه العداوة والبغضاء، نعوذ بالله أليس الله عزوجل وحده لا شريك له ربنا جميعا ؟. والاسلام ديننا ؟. والقرآن الحكيم كتابنا ؟ ! والكعبة مطافنا وقبلتنا ؟. وسيد النبيين وخاتم المرسلين محمد بن عبدالله صلى الله عليه وآله نبينا ؟. وقوله وفعله وتقريره سنتنا ؟. والفرائض الخمسة اليومية وصوم شهر رمضان المبارك، والزكاة المفروضة وحج البيت فرائضنا ؟...الی آخر کلامه الشریف»[6] .

بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .