درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: میراث الأزواج

قال النبی صلی الله علیه و آله : "إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَيرا فَقَّهَهُ فِي الدّينِ"، خداوند متعال را شکر می کنیم که عمده ی اشتغال ما را در علم فقه که بسیار علم شریف و مبارکی است قرار داده است.

خب و اما بحثمان سال گذشته با توفیق پروردگار در ارث بود، صاحب جواهر در اول جلد 39 از جواهر 43 جلدی که بحث ارث را مطرح کرده احادیثی از اهل بیت علیهم السلام نقل کرده که ارث در نظر ائمه علیهم السلام دارای اهمیت ویژه ای می باشد، مثلا پیغمبر صلوات الله علیه و آله فرمودند ارث نصف علم است آن را یاد بگیرید و یاد بدهید و امثال ذلک، خلاصه تاکید و سفارش فراوانی بر مسئله ارث شده و از طرفی بین ما و عامه نیز اختلافات زیادی در باب ارث وجود دارد.

عرض کردیم چیزی که همیشه در مسئله ارث باید مد نظرمان باشد سهام مذکور در کتاب الله (نصف، ثمن، ربع، ثلثان، ثلث، سدس) و صاحبان آن سهام می باشد.

طبقات اصلی ارث را ذکر کردیم؛ طبقه اول أبوان و أولاد و إن نزلوا ، طبقه دوم إخوه و أجداد و طبقه سوم أعمام و أخوال، اینها طبقاتی هستند که با نسب به میت مربوط می شوند و اما سبب نیز داریم مثل زوجیت و بعد از آن نیز ولاء عتق و امثال آن می باشد.

خب و اما بحث ما با توفیق پروردگار متعال از امروز در مورد میراث أزواج می باشد.

خداوند متعال در قران کریم در آیه 12 از سوره نساء به این ترتیب میراث ازواج را بیان فرموده :﴿ وَ لَکُمْ نِصْفُ ما تَرَکَ أَزْواجُکُمْ إِنْ لَمْ يَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصينَ بِها أَوْ دَيْنٍ وَ لَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ يَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَيْنٍ﴾[1] .

انسان وقتی از دنیا رفت چند چیز بر ارث مقدم است؛ اول کفن، دوم دِین که خمس و زکات نیز جزء دیون محسوب می شوند، سوم وصیت و چهارم ارث می باشد.

محقق در شرایع اینطور فرموده: « المقصد الثاني في مسائل من أحكام الأزواج : الأولى الزوجة ترث ما دامت في حبال الزوج ، و إن لم يدخل بها و كذا يرثها الزوج ، و لو طلقت رجعية توارثا (المطلقة رجعیة بحکم الزوجة) إذا مات أحدهما في العدة لأنها بحكم الزوجة ، و لا ترث البائن و لا تورث كالمطلقة ثالثة و التي لم يدخل بها و اليائسة و ليس في سنها من تحيض و المختلعة (طلاقی که فقط زن از شوهرش کراهت و نفرت دارد) و المبارأة (طلاقی که زوجین هر دو از هم کراهت و نفرت دارند) و المعتدة عن وطء الشبهة أو الفسخ.»[2]

نکته: قران کریم فرموده هرجائی که زوجیت باشد ارث هست و شکی نداریم زنی که موقتاً صیغه عقد با او خوانده شده نیز زوجه می باشد منتهی اینکه آیا در ازدواج موقت ارث وجود دارد یا نه بحث بسیار مهمی می باشد که باید مورد بررسی قرار بگیرد.

صاحب وسائل در چند جا روایات مربوط به ما نحن فیه را ذکر کرده من جمله در صفحه 536 از جلد 17 وسائل الشیعة 20 جلدی در باب 17 از ابواب میراث ازواج روایات زیادی ذکر شده که دلالت دارند بر اینکه در ازدواج موقت ارث وجود ندارد و اما در باب نکاح نیز روایاتی داریم که دلالت دارند بر اینکه زوجه موقت ارث نمی برد که این روایات در صفحه 485 از جلد 14 وسائل 20 جلدی در باب 32 از ابواب متعه ذکر شده اند.

بقیه بحث بماند برای روز شنبه إن شاء الله تعالی... .