درس خارج فقه آیت‌الله نوری
97/01/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: طبقات الارث/طبقه اول/أبوان و أولاد
بحثمان در طبقه اول و در مورد ارث اولادِاولاد بود که گفتیم سه قول میان ما وجود دارد، قول اول قول شیخ صدوق بود که فرمود با وجود أبوین دیگر اولادِاولاد ارث نمی برند که ما گفتیم این مطلب درست نیست و فقهاء ما فرمودند " و هو متروکٌ " و دلیلش هم اجتهادی بود که معلوم شد.
خب واما دو قول دیگر داشتیم که مهم تر بودند:اول اینکه اولادِاولاد مثل اولاد بلاواسطه ولد محسوب می شوند و خودشان بین خودشان مستقلاً بر طبق "یوصیکم الله فی اولادکم للذکر مثل حظ الاُنثیین" ارث را تقسیم می کنند والقائل به سید مرتضی و ابن ادریس و عده ای از فقهاء.
دوم اینکه اولادِاولاد در ارث بردن با اولاد بلاواسطه فرق دارند و مستقلاً ارث نمی برند بلکه همان سهم من یتقرب به را می برند یعنی اولاد بنت همان سهم بنت و اولاد ابن همان سهم ابن را می برند والقائل به صاحب جواهر و فقهاء معاصر.
این بحث در جلد 19 مستند الشیعة نراقی و جلد 13 مسالک شهید و جلد 39 جواهر مبسوطاً مطرح شده که مراجعه و مطالعه بفرمائید.
خب و اما امروز مقداری از کلام امام رضوان الله علیه در تحریر الوسیلة را می خوانیم، ایشان اینطور می فرماید:«وهاهنا أمور: الأول: أولاد الأولاد وإن نزلوا يقومون مقام الأولاد في مقاسمة الأبوين(خلافاً للصدوق) وحجبهم عن أعلى السهمين إلى أدناهما، ومنع من عداهم من الأقارب، سواء كان والدا الميت موجودين أم لا، ويتقدم كل بطن على البطن المتأخر.
الثاني: يرث كل واحد منهم نصيب من يتقرب به، فيرث ولد البنت نصيب أمه ذكرا كان أو أنثى، وهو النصف مع انفراده أو كان مع الأبوين، ويرد عليه وإن كان ذكرا كما يرد على اُمه لو كانت موجودة ويرث ولد الابن نصيب اُبيه ذكرا كان أو اُنثى، فإن انفرد فله جميع المال، ولو كان معه ذو فريضة فله ما فضل عن حصص الفريضة.الثالث: لو اجتمع أولاد الابن وأولاد البنت فلأولاد الابن الثلثان نصيب أبيهم، ولأولاد البنت الثلث نصيب اُمهم، ومع وجود أحد الزوجين فله نصيبه الأدنى، والباقي للمذكورين، الثلثان لأولاد الابن والثلث لأولاد البنت.»[1] .
تا حالا فهمیدیم که اولاد ابن سهم ابن و اولاد بنت سهم بنت را می برند چه یک نفر باشد یا چند نفر باشند، حالا می خواهیم بدانیم که سهم آباء خودشان را مابین خودشان چگونه تقسیم می کنند آیا مثل همان اولاد بلاواسطه طبق "للذکر مثل حظ الاُنثیین" تقسیم می کنند یا نه؟ بله این آیه شریفه ﴿یوصیکم الله فی اولادکم للذکر مثل حظ الاُنثیین﴾ عام است و هم شامل اولاد بلاواسطه و هم شامل اولاد مع الواسطه می شود منتهی در ما نحن فیه در مورد اولاد مع الواسطه روایاتی داریم که این عام را تخصیص زده و فرمودند نصیب من یتقرب به را می برند یعنی اولاد ابن دقیقا همان سهم ابن را می برند و اولاد بنت نیز دقیقا همان سهم بنت را می برند منتهی مابین خودشان طبق "للذکر مثل حظ الاُنثیین" تقسیم می کنند و امام رضوان الله علیه و آقای خوئی و کلاً بعد از زمان سید مرتضی فقهاء ما نیز همین را می فرمایند.
خب و اما روایات مذکور در باب 7 از ابواب میراث الأبوین والأولاد ذکر شده اند که عنوان باب این است:«أن أولاد الأولاد يقومون مقام آبائهم عند عدمهم، ويرث كل منهم نصيب من يتقرب به، ويمنع الأقرب الأبعد ويشاركون الأبوين».
خبر 1 و 2 و 3 از این باب را خواندیم و اما اخبار دیگر این باب نیز مهم می باشند.
خبر اول: ﴿وباسناده عن محمد بن الحسن الصفار، عن إبراهيم بن هاشم، عن صفوان، عن خزيمة بن يقطين، عن عبد الرحمن بن الحجاج، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: ابن الابن إذا لم يكن من صلب الرجل أحد قام مقام الابن، قال: وابنة البنت إذا لم يكن من صلب الرجل أحد قامت مقام البنت.﴾[2] .
خبر دوم: ﴿وباسناده عن الصفار، عن معاوية بن حكيم، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر قال: سألت أبا الحسن عليه السلام عن ابن بنت وبنت ابن قال: إن عليا عليه السلام كان لا يألو أن يعطى الميراث الأقرب قال: قلت: فأيهما أقرب؟ قال: ابنة الابن.﴾[3] .
خبر سندا صحیح است، بالاخره اخبار این باب با تعبیراتی که دارند عام قرانی "یوصیکم الله فی اولادکم" را تخصیص و تقیید می کنند.
خب و اما یک خبری در باب 18 وجود دارد که مهم می باشد، خبر این است: ﴿محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير وعن محمد بن عيسى، عن يونس بن عبد الرحمن جميعا، عن عمر بن أذينة، عن زرارة قال: قلت له: إني سمعت محمد بن مسلم وبكيرا يرويان عن أبي جعفر عليه السلام في زوج وأبوين وابنة، للزوج الربع ثلاثة أسهم من اثنى عشر سهما، وللأبوين السدسان أربعة أسهم من اثنى عشر سهما، وبقى خمسة أسهم فهو للابنة لأنها لو كانت ذكرا لم يكن لها غير خمسة من اثنى عشر سهما، وإن كانت اثنتين فلهما خمسة من اثنى عشر لأنهما لو كانا ذكرين لم يكن لهما غير ما بقي خمسة من اثنى عشر سهما فقال زرارة: هذا هو الحق إذا أردت أن تلقى العول فتجعل الفريضة لا تعول فإنما يدخل النقصان على الذين لهم الزيادة من الولد والأخوات من الأب والام، فأما الزوج والإخوة للام فإنهم لا ينقصون مما سمى الله لهم شيئا.﴾[4] .
خبر سندا صحیح است.
در خبر اینطور ذکر شده که زنی فوت کرده درحالی که شوهر و أبوین و یک دختر دارد، أبوین سدس و زوج ربع می برد لذا ترکه در روایت به 12 قسمت تقسیم شده زیرا دو مخرج 4 و 6 داریم که متوافقین هستند و هر دو بر عدد 2 قابل قسمت هستند لذا هر کدام از آنها را بر 2 تقسیم و بعد ضرب در دیگری می کنیم، 4 تقسیم بر 2 می شود 2 و ضرب در 6 می شود 12 و یا 6 تقسیم بر 2 می شود 3 و ضرب در 4 می شود 12 ، بنابراین معلوم می شود ائمه علیهم السلام نیز طبق همان حسابی که ما عرض کردیم محاسبه می کردند.
در خبر 3 از این باب 18 که مهم می باشد اینطور ذکر شده: ﴿وإن ترك الميت اُما أو أبا وامرأة وابنة فان الفريضة من أربعة وعشرين سهما، للمرأة الثمن ثلاثة أسهم من أربعة وعشرين سهما، ولكل واحد من الأبوين السدس أربعة أسهم...الی : إن لم يكن ولد وكان ولد الولد ذكورا أو إناثا فإنهم بمنزلة الولد وولد البنين بمنزلة البنين، يرثون ميراث البنين، وولد البنات بمنزلة البنات يرثون ميراث البنات، ويحجبون الأبوين والزوجين عن سهامهم الأكثر وإن سفلوا ببطنين وثلاثة وأكثر، يرثون ما يرث ولد الصلب ويحجبون ما يحجب ولد الصلب.﴾.
ابوین سدس و زوجه ثمن و ابنته نیز نصف می برد، سه مخرج 6 و 8 و 2 داریم که 2 در 6 داخل است لذا اکثر که 6 است را أخذ می کنیم و اما 6 و 8 متوافقین هستند و هر دو بر عدد 2 قابل قسمت می باشند لذا 6 تقسیم بر 2 می شود 3 وضرب در 8 می شود 24 و یا 8 تقسیم بر دو می شود 4 ضرب در 6 می شود 24 بنابراین ترکه به 24 سهم تقسیم می شود، خب در اینجا نیز طبق همان حسابی که قبلا عرض کرده بودیم محاسبه شده است.
خب و اما همان طور که دیدید این خبر 3 از باب 18 صراحت دارد در اینکه ولد ابن سهم ابن و ولد بنت سهم بنت را می برد.
بقیه بحث بماند برای فردا... .
