درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: موانع ارث/کفر

اخباری که دلالت داشتند بر اینکه مسلمان از کافر ارث می برد ولی کافر از مسلمان ارث نمی برد را خواندیم و دسته بندی کردیم در عین حال باید به قول عامه نیز توجه داشته باشیم چون مبنای آیت الله العظمی آقای بروجردی این بود که اخبار ما به آنچه که عامه می گویند نظر دارند لذا بهتر این است که ببینیم عامه چه می گفتند و ائمه در مقابل آنها چه می فرمودند و در واقع ما بعد از پیغمبر صلوات الله علیه و آله باید به اهل بیت علیهم السلام مراجعه کنیم زیرا آنها بهتر از هر کسی قول پیغمبر و قران را می دانند و آگاهی دارند.

یکی از کتابهائی که آیت الله بروجردی خیلی از آن نقل می کرد "بدایة المجتهد و نهایة المقتصد" تالیف ابن رشد اندلسی بود، صاحب بدایة المجتهد در بخشی از کتاب الارث از ائمه اربعه اهل سنت و تابعین آنها اینطور نقل قول کرده:«وَأَجْمَعُوا عَلَى تَوْرِيثِ أَهْلِ الْمِلَّةِ الْوَاحِدَةِ بَعْضَهُمْ بَعْضًا.

وَعُمْدَةُ الشَّافِعِيَّةِ وَالْحَنَفِيَّةِ قَوْلُهُ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ : "لَا يَرِثُ الْمُسْلِمُ الْكَافِرَ وَلَا الْكَافِرُ الْمُسْلِمَ"، وَذَلِكَ أَنَّ الْمَفْهُومَ مِنْ هَذَا بِدَلِيلِ الْخِطَابِ أَنَّ الْمُسْلِمَ يَرِثُ الْمُسْلِمَ وَالْكَافِرَ يَرِثُ الْكَافِرَ. وَالْقَوْلُ بِدَلِيلِ الْخِطَابِ فِيهِ ضَعْفٌ وَخَاصَّةً هُنَا.»[1] .[2]

خب در اینجا لازم است که بدانیم اهل بیت علیهم السلام به قول پیغمبر صلوات الله علیه و آله آشناتر هستند تا اهل سنت که به قول پیغمبر اعتماد کرده اند و اینطور فتاوای مختلف و متفاوتی داده اند، اهل بیت علیهم السلام فرمودند مراد پیغمبر این بود که کافر از مسلمان ارث نمی برد اما دیگر منظورشان این نبوده که مسلمان نیز از کافر ارث نمی برد بلکه عزت و شرافت و کرامت مسلمان همه جا کارگشاست و اثر دارد لذا اهل بیت علیهم السلام فرمودند مسلمان از کافر ارث می برد ولی کافر از مسلمان ارث نمی برد و حتی ما قائلیم مسلمان هم از کافر ارث می برد و هم باعث حجر کفار دیگر می شود.

شهید ثانی در مسالک اینطور فرموده: «و خالف فيه أكثر العامّة، و رووا أن النبيّ صلّى اللّه عليه و آله قال: "لا يتوارث أهل ملّتين".

و أجيب بأنه- مع تسليمه- محمول على نفي التوارث من الجانبين، لأن التفاعل يقتضي ذلك، و هو لا ينفي ثبوته من أحد الطرفين. و قد ورد هذا الجواب مصرّحا في رواية أبي العبّاس قال: "سمعت أبا عبد اللّه عليه السلام يقول: لا يتوارث أهل ملّتين، يرث هذا هذا، و لا يرث هذا هذا، إن المسلم يرث الكافر، و الكافر لا يرث المسلم".»[3] .

خب و اما مطلب دیگر اینکه دیروز بعضی از آقایان نوشته بودند که چطور می شود که خواهر و برادر اُمی بر خواهر أبی مقدم باشند؟ لازم است حدیثی را بخوانیم تا مسئله روشن شود، در این حدیث برای ما معین می کند که طبقات ارث به چه شکلی باید باشند و در واقع طبق قاعده "الأقرب یمنع الأبعد" طبقات ارث را بیان می کند، خبر این است: «وعنهم عن أحمد بن محمد، وسهل بن زياد، وعن علي بن إبراهيم عن أبيه، وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد جميعا، عن ابن محبوب، عن هشام ابن سالم، عن يزيد الكناسي، عن أبي جعفر عليه السلام قال: ابنك أولى بك من ابن ابنك، وابن ابنك أولى بك من أخيك، قال: وأخوك لأبيك واُمك أولى بك أخيك لأبيك، وأخوك لأبيك أولى بك من أخيك لاُمك، قال: وابن أخيك لأبيك واُمك أولى بك من ابن أخيك لأبيك، قال: وابن أخيك من أبيك أولى بك من عمك، قال: وعمك أخو أبيك من أبيه واُمه أولى بك من عمك أخي أبيك من أبيه، قال: وعمك أخو أبيك من أبيه أولى بك من عمك أخي أبيك لاُمه، قال: وابن عمك أخي أبيك من أبيه واُمه أولى بك من ابن عمك أخي أبيك لأبيه، قال: وابن عمك أخي أبيك من أبيه أولى بك من ابن عمك أخي أبيك لاُمه. ورواه الشيخ باسناده عن الحسن بن محبوب وكذا الذي قبله.

أقول: أولوية المتقرب بالأب وحده على المتقرب بالأم وحدها من الاخوة والأعمام وأولادهم بمعنى زيادة الميراث، وفي غيرهم بمعنى الحجب لما يأتي»[4] .

صاحب وسائل از کلینی نقل می کند ولی کلینی از عده ای از اساتیدش با چند سند و از چند طریق این خبر را نقل می کند.

مطلب دیگر اینکه حالا اگر شخصی وارث مسلمان نسبی از طبقات ارث ندارد و حتی وارث سببی نیز ندارد در اینصورت نیز کافر از او ارث نمی برد بلکه وارث او امام علیه السلام خواهد بود یعنی هیچوقت کافر از مسلمان ارث نمی برد.

بقیه بحث بماند برای فردا ... .