< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله نوری

کتاب البیع

94/02/16

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: جهاد بغاة/اقسام جهاد/ولایة الفقیه
بحثمان در آیه شریفه:﴿وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا ۖ فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّىٰ تَفِيءَ إِلَىٰ أَمْرِ اللَّهِ ۚ فَإِن فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ[1]بود، عرض کردیم اسلام یک جامعه ای وسیع و متحد فرض شده که در آن یک قدرتی ما فوق همه قدرت ها برای اداره امور جامعه وجود دارد حالا اگر در بخشی از قلمرو حکومت دو طائفه ای با هم قتال کردند این قدرت مافوق باید بینشان را اصلاح کند و اگر اصلاح نشدند و یکی از آنها باغی بر دیگری شد باید با ظالم بجنگد و با قدرت خودش او را سرکوب کند تا اینکه به امر الله تعالی برگردد و امر خداوند عدل و صلح و وحدت و اتحاد می باشد بنابراین آیه شریفه مربوط به جائی است که امتی وجود دارد که در بین آن امت وحدت و اتحاد و همدلی و انسجام و همچنین عدالت وجود دارد که اگر دو طائفه بخواهند قتال کنند و این وحدت و همدلی و عدالت را از بین ببرند ابتدا باید بین آنها را اصلاح کرد و اگر نشد باید جهاد کرد تا ظالمین به امر الله برگردند لذا آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه باید بین مسلمانان یک سرپرست و زعیم باشد که این کارها را به عهده بگیرد.
ما در تعقیب بحث به سراغ کلام آیت الله طباطبائی اعلی الله مقامه در تفسیر المیزان رفتیم و گفتیم که ایشان در تفسیر آیه 200 از سوره آل عمران:﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ[2] پانزده مطلب را در پنجاه صفحه نوشته اند که امر دوازدهم از این امور پانزده گانه خیلی با بحث ما مرتبط بود لذا مقداری از آن را در جلسه قبل خواندیم، و امروز ادامه کلام ایشان را می خوانیم، آیت الله طباطبائی در ادامه کلامشان در مورد اجتماع و فرد و فرق بین آنها بحث می کند و می فرماید:﴿ومنها أن أقسام الاجتماعات على ما هو مشهود ومضبوط في تاريخ هذا النوع لا تخلو عن وجود تفاضل بين أفرادها مؤد إلى الفساد فأن اختلاف الطبقات بالثروة أو الجاه والمقام المؤدى بالآخرة إلى بروز الفساد في المجتمع من لوازمها لكن المجتمع الاسلامي مجتمع متشابه الاجزاء لا تقدم فيها للبعض على البعض ولا تفاضل ولا تفاخر ولا كرامة وإنما التفاوت الذي تستدعيه القريحة الانسانية ولا تسكت عنه إنما هو في التقوى وأمره إلى الله سبحانه لا إلى الناس قال تعالى يا أيها الناس إنا خلقناكم من ذكر وأنثى وجعلناكم شعوبا وقبائل لتعارفوا إن أكرمكم عند الله أتقاكم: الحجرات - 13 وقال تعالى فاستبقوا الخيرات: البقرة - 148 فالحاكم والمحكوم والأمير والمأمور والرئيس والمرؤوس والحر والعبد والرجل والمرأة والغنى والفقير والصغير والكبير في الاسلام في موقف سواء من حيث جريان القانون الديني في حقهم ومن حيث انتفاء فواصل الطبقات بينهم في الشؤون الاجتماعية على ما تدل عليه السيرة النبوية على سائرها السلام والتحية.
ومنها أن القوة المجرية في الاسلام ليست هي طائفة متميزة في المجتمع بل تعم جميع أفراد المجتمع فعلى كل فرد أن يدعو إلى الخير ويأمر بالمعروف وينهى عن المنكر وهناك فروق اخر لا يخفى على الباحث المتتبع.
هذا كله في حياة النبي صلى الله عليه وآله وسلم وأما بعده فالجمهور من المسلمين على أن انتخاب الخليفة الحاكم في المجتمع إلى المسلمين والشيعة من المسلمين على أن الخليفة منصوص من جانب الله ورسوله وهم اثنا عشر إماما على التفصيل المودوع في كتب الكلام.
ولكن على أي حال أمر الحكومة الاسلامية بعد النبي صلى الله عليه وآله وسلم وبعد غيبة الامام كما في زماننا الحاضر إلى المسلمين من غير إشكال والذي يمكن أن يستفاد من الكتاب في ذلك أن عليهم تعيين الحاكم في المجتمع على سيرة رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم وهى سنة الإمامة دون الملوكية والامبراطورية والسير فيهم بحفاظة الاحكام من غير تغييروالتولي بالشور في غير الاحكام من حوادث الوقت والمحل كما تقدم والدليل على ذلك كله جميع ما تقدم من الآيات في ولاية النبي صلى الله عليه وآله وسلم مضافة إلى قوله تعالى لقد كان لكم في رسول الله أسوة حسنة: الأحزاب-21.[3].
همان طور که ملاحظه فرمودید آیت الله طباطبائی در بحثشان به شورا نیز برای اداره امور جامعه اشاره کردند که این به بحث حسبه بر می گردد، ما در بحث ولایت فقیه بحث حسبه نیز داریم، شما عزیزان باید توجه داشته باشید که در بحث ما چند راه برای اثبات ولایت فقیه وجود دارد که یکی از آنها حسبه می باشد، حسبه یعنی اینکه وقتی جمعیتی در جائی زندگی می کنند اموری وجود دارد که شارع مقدس مسئولیت آنها را به یک یک افراد به معنای فعلیت نسپرده البته همه باید کمک کنند ولی از میان جمعیت باید یک نفر که قدرت بیشتری دارد محور باشد و قیام کند و بقیه به او کمک کنند تا جامعه را اداره کند که خب مسلماً کسی بهتر از فقیه عادل برای اداره امور جامعه وجود ندارد که این همان حسبه می باشد و آیت الله العظمی آقای بروجردی نیز ولایت فقیه را از همین راه حسبه قائل بودند، علی أیِّ حال آیت الله طباطبائی از امر دوازدهم این را استفاده می کند که مردم باید برای خودشان حاکمی معیَّن کنند.
در زمان امیرالمؤمنین علیه السلام بغاة(ناکثین و مارقین و قاسطین)زیاد بودند و حضرت در طول 5 سال حکومتشان با آنها مقابله کرد، صاحب جواهر می فرماید فرض کنید با بغاة جنگ کردند و غالب شدند حالا چه باید بکنند؟ در اینجا چند مطلب بوجود می آید؛ اول اینکه در این جنگ افرادی هستند که در درگیری زخمی شده اند آیا باید این زخمی ها را بکشند یا نه؟ دوم اینکه آیا باید مغلوبین را اسیر کنند یا اینکه آنها را به حال خودشان رها کنند؟ صاحب جواهر می فرماید سیره پیغمبر و امیرالمؤمنین علیه السلام اینطور بوده که بین جنگ با کفار و بین جنگ با مسلمین فرق می گذاشتند، در اینجا اگر ما اینها را رها کنیم بالاخره یک سرگروهی دارند می رورند و به او ملحق می شوند و دوباره خودشان را تجهیز می کنند و قدرتمند می شوند لذا نباید آنها را رها کنیم و باید تکلیفشان را مشخص کنیم مثل جنگ صفین و معاویه، اما اگر اینطور نباشد لازم نیست تکلیفشان مشخص شود مثل خوارج که سرگروهی نداشتند و حضرت امیر علیه السلام فرمودند به زخمی های آنها کاری نداشته باشید و اسیران آنها را رها کنید و یا مثل جنگ جمل که بعد از شکست دیگر مرکز و سرگروهی نداشتند پس فرق است بین اینکه بغاة یک مرکز و سرگروهی داشته باشند و برگردند و بروند خودشان را تقویت کنند و بین اینکه چنین مرکز و سرگروهی نداشته باشند علی أیِّ حال صاحب جواهر این بحث را پیش کشیده و بعد فرموده سنی ها اینطور قائل نیستند بلکه می گویند در هر جنگی در صورت غلبه باید مغلوب را اسیر کنیم و سپس صاحب جواهر بحثهائی را در مورد اختلاف ما و اهل سنت در این مسئله بیان کرده و بحث را تعقیب کرده تا به قضایای مربوط به کربلاء رسیده و سپس ایشان به قضیه ازدواج ام کلثوم و عمر نیز اشاره ای کرده و البته یستفاد از کلام ایشان که این مطلب را قبول کرده، در کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعة چندین کتاب و رساله ذکر شده که عده ای رساله ای در تأیید این مطلب نوشته اند و عده ای دیگر رساله ای در رد آن نوشته اند لذا این یک بحث مهمی است و ما باید آن را حل کنیم که شما خودتان باید روی آن فکر و مطالعه کنید و آن را حل کنید.
بقیه بحث بماند برای روز شنبه إن شاء الله تعالی... .

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo