< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله نوری

کتاب البیع

94/01/24

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: جهاد برای دفع فتنه/اقسام جهاد/ولایة الفقیه
عرض کردیم امام رضوان الله علیه در دو جای صحیفه نور برای قیام و از میان برداشتن رژیم سلطنتی به آیه شریفه:﴿وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلّهِ[1] تمسک کرده زیرا رژیم سلطنتی منشأ فتنه و فساد می باشد در جلد 20 صفحه 313 اینطور فرموده اند و اما در جلد 19 صفحه 114 نیز اینطور فرموده اند که پیغمبر صلوات الله علیه و آله رحمة للعالمین است و اینکه فرموده:﴿وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلّهِ[2] خودش بزرگترین رحمت است تا اینکه فتنه از سطح زمین برداشته شود و مردم از جهت فتنه ایمن باشند.
کلمه "فتنه" در 30 جای قرآن کریم ذکر شده لذا ما می خواهیم ببینیم فتنه لغتاً چطور معنی شده زیرا قرآن بر اساس لغت و عرف عام نازل شده است، شأن نزول آیات مذکور این است که وقتی در مکه مردم اسلام می آوردند کفار قریش آنها را مورد اذیت و شکنجه قرار می دادند بطوری که مسلمانان ناچاراً از مکه کوچ و هجرت می کردند اما آیه نازل شد که شما در برابر آنها یعنی کسانی که در مکه شما را مورد اذیت قرار می دهند و وادار به شرک می کنند مقاوت کنید:﴿وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلّهِ[3] مورد آیه همین جاست منتهی مورد، مخصص نمی شود لذا یکی از مواردی که جهاد لازم است جهاد برای دفع فتنه می باشد.
یکی از راههای فهمیدن معنای یک کلمه عربی این است که به کتاب لغت مراجعه کنیم اما بهترین راه این است که در موارد استعمال آن کلمه تتبّع کنیم، برخی از مفسرین ما مثل مجمع البیان گفته اند فتنه یک معنی کلی بیشتر ندارد و آن "امتحان" است و استعمالات دیگر از مصادیق و موارد این معنای کلی می باشند به عبارت دیگر با هم مشترک معنوی هستند نه مشترک لفظی، در اول سوره عنکبوت نیز اینطور ذکر شده:﴿الم(1)أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ(2)وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ[4] و کلمات "یفتنون" و "فتنَّا" به معنای امتحان می باشند.
آیت الله طباطبائی اعلی الله مقامه نیز در تفسیر المیزان تقریبا همین فرمایش مجمع البیان را دارد منتهی به این بیان که فتنه یک پیش آمد و حادثه و جریانی است که دو چهره دارد و پیچیدگی دارد لذا افراد جاهل فریب می خورند به عبارت دیگر فتنه فقط یک معنی دارد و در واقع محنت و مصیبتِ منفی است که انسان ها را فریب می دهد، ولی مجمع البیان می گوید در موارد بسیاری استعمال شده است مثلا در قران کریم گفته شده:﴿إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظيمٌ[5] حالا ما باید ببینیم فتنه به چه معنائی می باشد و بسیار خوب است که انسان وقت صرف کند تا بفهمد معنای دقیق فتنه چیست، ما نیز در زبان خودمان فتنه را در پیش آمدهائی که پیچیدگی دارد و گودهای متعددی دارد و جاهل را گول می زند استعمال می کنیم.
بنده به معجم مفهرس بحار مراجعه کردم تا ببینم این کلمه در احادیث ما در چه جاهائی استعمال شده است که به نمونه هائی اشاره می کنیم، مثلا در روایت ذکر شده :﴿قال: إیاکم والجُهال من المتعبدین والفُجار من العلماء فإنهم فتنة کل مفتون[6] زیرا ازجهتی که عالم است مردم با نظر احترام به او نگاه می کنند و از او پیروی می کنند اما از جهتی که فاجر است نباید از او پیروی کنند به عبارت دیگر تعبد خیلی خوب است اما چون با جهل و مقدس مآبی مخلوط شده فتنه است و یا علم خیلی خوب است اما چون علمش با فسق و فجور مخلوط شده فتنه است بنابراین چیزی که دو چهره دارد و دارای پیچیدگی است فتنه می باشد.
خوب و اما در روایات بسیاری داریم که پیغمبر صلوات الله علیه و آله فرمودند:﴿ستکون بعدی فتنة﴾ بنده دیدم که در 10 جا حضرت این فرمایش را کرده اند منتهی بعدش فرموده اند مردم نباید به دنبال فتنه بروند بلکه باید به دنبال امیرالمومنین و ائمه علیهم السلام باشند خلاصه حضرت راههائی را نشان داده تا مردم دچار این فتنه ها نشوند.
باز در روایتی داریم عن أبی جعفر علیه السلام:﴿قال : ياجابر لا يظهر القائم حتى يشمل أهل البلاد فتنة[7] و یا در خبر دیگر وارد شده:﴿ عن أبي جعفر علیه السلام أنه قال : يا جابر لا يظهر القائم حتى يشمل الشام فتنة[8] و در خبر دیگری ذکر شده که در عراق فتنه می شود، ویا مثلا پیغمبر صلی الله علیه و آله به عمار فرمودند:﴿یا عمار ستکون بعدی فتنة فاتبع علیاً﴾، بنابراین مراجعه به روایات برای فهم معنای دقیق فتنه بسیار مفید است و همان طور که ملاحظه کردید فتنه در روایات ما در جائی که پیچیدگی وجود دارد بکار رفته است.
آیت الله طباطبائی اعلی الله مقامه مطالبی در مورد فتنه دارند که باید به آنها توجه کنیم تا معنای فتنه بیشتر برای ما روشن و مشخص شود، ایشان برای ذکر معنای فتنه آیه شریفه:﴿وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ[9] را ذکر کرده و فرموده این آیه تحذیر است از فتنه ای که عده ی خاصی آن را بوجود آوردند اما اثر سوء و بد آن شامل همه می شود و با عث ذلت جامعه می شود و خلاصه ایشان مطالب فراوانی دارند و بالاخره می فرمایند در صدر اسلام نیز عده ای فتنه بوجود آوردند اما اثر آن شامل کل امت شد و کل امت دچار اختلاف و افتراق شدند و به هم مشغول شدند و همین باعث ضعفشان شد و بجای اینکه در مقابل کفار و دشمنان جبهه بگیرند در مقابل یکدیگر ایستادند لذا دچار ذلت شدند و در نتیجه کفار بر آنها مسلط شدند، پیغمبر صلوات الله علیه و آله بر اساس آیات قران امتی بوجود آورده بود که حکومت حقه اسلامیه در دست آنها بود و بعد ایشان مسیر را نیز مشخص کردند که چطور آن حکومت محفوظ بماند یعنی حضرت امیر علیه السلام را به عنوان جانشین مشخص کردند اما بعدا یک فتنه ای بوجود آمد که عده ای آن را ایجاد کردند ولی شرّش گریبان گیر تمام مسلمانان شد، و سپس ایشان می فرماید آیه مذکور با آیات:﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحْيِيكُمْ[10] و آیه شریفه:﴿ وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ[11] و آیه شریفه:﴿ وَأَنَّ هَـذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ[12]ارتباط دارد زیرا صراط مستقیم و دعوت و خواسته رسول وحدت امت اسلام و ادامه حکومت اسلامی به شکلی که خود ایشان تاسیس کردند و عدم تفرقه بود منتهی آنها با فتنه ای که کردند بین امت اسلام تفرقه انداختند و باعث ضعف آنها و تسلط کفار شدند این فرمایش آیت الله طباطبائی در تفسیر المیزان جلد 9 صفحه 49 در مورد آیه 25 از سوره انفال بود که ایشان می فرماید اگر ما این آیه را درست معنی کنیم معنی فتنه کاملا مشخص می شود و الان نیز در دنیای کنونی فتنه های بسیاری وجود دارد و نزدیکترین آنها به ما فتنه ای بود که در سال 88 عده ای در مملکت بوجود آوردند اما باعث شد کل مردم به زحمت بیافتند و دشمنان امیدوار شوند و یا همین حمله عربستان به یمن نیز فتنه است منتهی توسعه پیدا خواهد کرد و امت ها را در مقابل هم قرار خواهد داد فلذا وظیفه امت اسلام این است که از اول نگذارند فتنه ای بوجود بیاید.
بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo