< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله نوری

کتاب البیع

94/01/18

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اقسام جهاد/ولایة الفقیه
بحث درباره ی جهاد برای استخلاص مستضعفان از چنگال مستکبران بود که امام رضوان الله علیه تأکید فراوانی بر آن دارند، گفتیم آیه شریفه :﴿وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ في‌ سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِيًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصيراً[1] بر این مطلب دلالت دارد.
از چند جهت می توانیم مطلب مربوط به مستضعفان را توضیح بدهیم؛ اولاً از جهت مفاهیم قرآنی و دوم از جهت روایات و احادیث و سوم از جهت تاریخ، اما از جهت مفاهیم قرآنی عرض کردیم آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه مسلمانان موظف هستند که برای نجات مستضعفین از چنگال و سیطره مستکبرین قیام کنند و پیغمبران خدا نیز همگی برای همین موضوع قیام کردند و دیروز کلام امام رضوان الله علیه در این رابطه را خواندیم و وقتی به تاریخ پیغمبران نیز مراجعه می کنیم می بینیم که در احوالات تمام پیامبران الهی مسئله استضعاف و استکبار مطرح است مثلا در مورد حضرت نوح در قرآن کریم گفته شده:﴿قالَ رَبِّ إِنِّي دَعَوْتُ قَوْمِي لَيْلاً وَ نَهاراً(5)فَلَمْ يَزِدْهُمْ دُعائِي إِلاَّ فِراراً(6)وَ إِنِّي كُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فِي آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِيابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَكْبَرُوا اسْتِكْباراً(7)﴾[2] و حضرت ابراهیم نیز با استکبار نمرود مواجه بود و حضرت موسی با استکبار فرعون و حضرت عیسی با استکبار یهود و پیغمبر ما صلوات الله علیه و آله با استکبار ابوسفیان ها و ابو جهل ها مواجه بودند، البته خداوند متعال جریان حضرت موسی را بیشتر توضیح و شرح داده:﴿ إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِي الأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ[3]، حضرت موسی قیام کرد و توانست بنی اسرائیل را از زیر چنگال فرعون که مستضعف شده بودند نجات دهد لذا آیه در مورد این جریان اینطور بیان شده:﴿وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتی‌ بارَکْنا فیها وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى‌ عَلى‌ بَنی‌ إِسْرائیلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ[4]، خلاصه اینکه اگر قرآن کریم را مطالعه کنیم می بینیم که یکی از کارهای بسیار مهم پیامبران الهی این بوده که برای نجات مستضعفین قیام و قتال کنند و این استضعاف و استکبار در طول تاریخ ادامه داشته و خواهد داشت و تا امام عصر علیه السلام ظهور کنند نیز ادامه خواهد داشت.
انسان دارای کرامت است و یک مخلوق ممتازی می باشد و خداوند متعال استعدادهای فراوانی به او داده لذا اگر انسان ها با استعدادهای فراوان و با فطرت پاکشان آزاد گذاشته شوند می توانند راههای کمال را از همه جهت فراهم کنند و یک جامعه ی بسیار کاملی بوجود بیاورند اما دشمنان اسلام و مستکبران با استضعاف فکری و فرهنگی و استضعاف سیاسی و استضعاف نظامی و استضعاف اقتصادی مسلمانان را زیر سیطره و سلطه ی خود قرار داده اند لذا در سوره قصص اینطور ذکر شده:﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ(5) وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِي فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا كَانُوا يَحْذَرُونَ(6)﴾[5].
خوب و اما وارد بحث روائی می شویم، در روایات ما ائمه علیهم السلام جزء مستضعفین محسوب شده اند، مثلا در بحار الانوار طبع جدید جلد 28 صفحه 76 از کشف الغمة نقل شده:﴿كشف : روى جابر بن عبدالله الانصاري قال : دخلت فاطمة على رسول الله وهو في سكرات الموت فانكبت عليه تبكى، ففتح عينه وأفاق، ثم قال يا بنية أنت المظلومة بعدي، وأنت المستضعفة بعدى، فمن آذاك فقد آذانى...الی آخر﴾[6]و اخبار دیگری در اینجا با همین مضامین ذکر شده اند.
در نهج البلاغه نیز روایاتی در این رابطه داریم، حضرت امیر علیه السلام در نهج البلاغه در کلمات قصار و در کلمه شماره 200 طبق شماره گذاری فیض الاسلام می فرمایند:﴿وَقَالَ عليه السلام : لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْيَا عَلَيْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَى وَلَدِهَا، و تلا عقيب ذلك: وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ[7]، در تفسیر برهان 15 روایت در تفسیر این آیه ذکر شده، این آیه بعد از جریان فرعون ذکر شده لذاآیت الله طباطبائی رحمة الله علیه در تفسیر المیزان می فرماید ظاهر آیه مربوط به حضرت موسی و فرعون است اما باطن آن مربوط به اهل بیت علیهم السلام می باشد یعنی همان طور که خداوند متعال با لطف خودش حضرت موسی را موفق کرد و بنی اسرائیل را نجات داد در اسلام نیز امام عصر علیه السلام بالاخره مسلمانان و کل مردم را از زیر سیطره مستکبرین نجات خواهد داد، واما در تفسیر صافی گفته شده این تأویل است ولی ظاهر آیات مربوط به حضرت موسی و فرعون و بنی اسرائیل می باشد.
خوب و اما بنده طبق عادت خودم فهرستی از روایات مربوط به بحثمان(استضعاف و استکبار)را از معجم مفهرس بحار الانوار نوشته ام منتهی یک روایتی در جلد 60 بحار درباره اهل قم دیدم و آن خبر این بود که خداوند عالم اهل قم را مستضعف نمی گذارد و بعد مطالب فراوانی درباره شهر قم و اهل قم و موقعیت آن در آخرالزمان بیان شده است، حالا این روایت را به عنوان نمونه می خوانیم:﴿وعن علي بن عيسى عن أيوب بن يحيى الجندل عن أبي الحسن الأول عليه‌السلام قال رجل من أهل قم يدعو الناس إلى الحق يجتمع معه قوم كزبر الحديد لا تزلهم الرياح العواصف ولا يملون من الحرب ولا يجبنون وعلى الله يتوكلون وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ[8].
بحار این چند خبر را از تاریخ قم نقل می کند و تاریخ قم مال شخصی است که با شیخ صدوق معاصر بوده و بالاخره اخباری درباره قم نقل شده و در یکی از آنها گفته شده که خداوند نمی گذارد اهل قم زیر چنگال استکبار باشند که در زمان ما این امر محقق شده است، بنابراین فصل دوم بحث ما در مورد روایاتی است که درباره استضعاف و استکبار داریم.
معاویه در نامه ای که به حضرت امیر علیه السلام نوشت گفت تو همان کسی هستی که کشان کشان تو را برای بیعت به مسجد بردند، حضرت در جواب فرمودند بله خواستی من را مذمت کنی ولی تعریف کردی و خواستی من را مفتضح کنی ولی رسوا شدی بله همین طور است من را کشان کشان بردند من مظلوم واقع شدم لذا وقتی حضرت را به مسجد بردند رو به قبر پیغمبر کرد و فرمود:﴿یابن ام ان القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی﴾، پس از لحاظ روایات بررسی استضعاف به این صورت است که عرض شد و از نظر آیات قرآن نیز به عرضتان رسید، بنابراین یکی از انواع جهاد که امام رضوان الله علیه ذکر کرده جهاد برای نجات مستضعفین از چنگال مستکبرین می باشد.
بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo