موضوع: اقسام جهاد/ولایة الفقیه
نظرشان این است که باید اصل جهاد و اقسام آن را از خود قران و سیره اهل بیت و سنت پیغمبر علیهم السلام بدست بیاوریم و این یک نظریه خاصی می باشد، از طرفی یکی از کتابهای بسیار مهم که در رابطه با بحث جهاد نیز مطالب فراوانی دارد نهج البلاغه است که در حوزه علمیه قم لازم است مورد بحث و تدریس واقع شود.
مقدمةً یک مطلبی را از شرح ابن أبی الحدید بر نهج البلاغه بیان می کنیم، ابن أبی الحدید در صفحه 194 از جلد 7 بعد از شرح خطبه 108 نهج البلاغه می گوید:«من أراد أن يتعلم الفصاحة و البلاغة و يعرف فضل الكلام بعضه على بعض فليتأمل هذه الخطبة فإن نسبتها إلى كل فصيح من الكلام عدا كلام الله و رسوله نسبة الكواكب المنيرة الفلكية إلى الحجارة المظلمة الأرضية ثم لينظر الناظر إلى ما عليها من البهاء و الجلالة و الرواء و الديباجة و ما تحدثه من الروعة و الرهبة و المخافة و الخشية حتى لو تليت على زنديق ملحد مصمم على اعتقاد نفي البعث و النشور لهدت قواه و أرعبت قلبه و أضعفت على نفسه و زلزلت اعتقاده فجزى الله قائلها عن الإسلام أفضل ما جزى به وليا من أوليائه فما أبلغ نصرته له تارة بيده و سيفه و تارة بلسانه و نطقه و تارة بقلبه و فكره إن قيل جهاد و حرب فهو سيد المجاهدين و المحاربين و إن قيل وعظ و تذكير فهو أبلغ الواعظين و المذكرين و إن قيل فقه و تفسير فهو رئيس الفقهاء و المفسرين و إن قيل عدل و توحيد فهو إمام أهل العدل و الموحدين : ليس على الله بمستنكر أن يجمع العالم في واحد»
در زمان حضرت امیر علیه السلام سه جریان پیش آمد؛ اول جنگ جمل و دوم جنگ با خوارج که حضرت در هردوی آنها غالب و پیروز شدند اما سوم جنگ صفین که با معاویه بود ولی چون با موضوع حکمین خاتمه پیدا کرد غلبه حاصل نشد و بعد از جنگ نیز معاویه با تبلیغات فراوان در شام بر علیه حکومت حضرت امیر علیه السلام فعالیت می کرد لذا حضرت مردم را به جهاد همگانی دعوت می کرد ولی خستگی مردم و عدم اجابت دعوت ایشان باعث شده بود حضرت در اواخر عمر شریفشان با مشکلات و دردهائی روبرو بشوند، عرض ما این است که حضرت امیر علیه السلام تصمیم گرفته بودند که معاویه و حکومتش را از بین بردارند چون می دانست بقای حکومت او در آینده موجب وخامت اوضاع می شود که شد و از طرفی مردم خسته اند و جواب مثبت به دعوت حضرت برای جهاد با معاویه نمی دهند حالا نمونه هائی عرض می کنیم که اهمیت جهاد و قیام در مقابل معاویه و دشمنان را بیان می کند؛ مورد اول نامه 62 نهج البلاغه است که حضرت برای مردم مصر نوشته اند و در آن فرموده اند:﴿إِنِّي وَاللهِ لَوْ لَقِيتُهُمْ وَاحِداً وَهُمْ طِلاَعُ الارْضِ كُلِّهَا مَا بَالَيْتُ وَلاَ اسْتَوْحَشْتُ، وَإِنِّي مِنْ ضَلاَلِهِمُ الَّذِي هُمْ فِيهِ وَالْهُدَى الَّذِي أَنَا عَلَيْهِ لَعَلَى بَصِيرَة مِنْ نَفْسِي وَيَقِين مِنْ رَبِّي. وَإِنِّي إِلَى لِقَاءِ اللهِ لَمُشْتَاقٌ، وَحُسْنِ ثَوَابِهِ لَمُنْتَظِرٌ رَاج. وَلَكِنَّنِي آسَى أَنْ يَلِيَ أَمْرَ هذِهِ الاٌمَّةِ سُفَهَاؤُهَا وَفُجَّارُهَا، فَيَتَّخِذُوا مَالَ اللهِ دُوَلا، وَعِبَادَهُ خَوَلا، وَالصَّالِحِينَ حَرْباً، وَالْفَاسِقِينَ حِزْباً، فَإِنَّ مِنْهُمُ الَّذِي قَدْ شَرِبَ فِيكُمُ الْحَرَامَ، وَجُلِدَ حَدّاً فِي الاْسْلاَمِ، وَإِنَّ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ يُسْلِمْ حَتَّى رُضِخَتْ لَهُ عَلَى الاْسْلاَمِ الرَّضَائِخُ. فَلَوْلاَ ذلِكَ مَا أَكْثَرْتُ تَأْلِيبَكُمْ وَتَأْنِيبَكُمْ، وَجَمْعَكُمْ وَتَحْرِيضَكُمْ، وَلَتَرَكْتُكُمْ إِذْ أَبَيْتُمْ وَوَنَيْتُمْ. أَلاَ تَرَوْنَ إِلَى أَطْرَافِكُمْ قَدِ انْتَقَصَتْ، وَإِلَى أَمْصَارِكُمْ قَدِ افْتُتِحَتْ، وَإِلَى مَمَالِكِكُمْ تُزْوَى، وَإِلَى بِلاَدِكُمْ تُغْزَى! انْفِرُوارَحِمَكُمُ اللهُ ـ إِلَى قِتَالِ عَدُوِّكُمْ، وَلاَ تَثَّاقَلُوا إِلَى الارْضِ فَتُقِرُّوا بِالْخَسْفِ، وَتَبُوؤوا بِالذُّلِّ، وَيَكُونَ نَصِيبُكُمُ الاخَسَّ، وَإِنَّ أَخَا الْحَرْبِ الاَرِقُ، وَمَنْ نَامَ لَمْ يُنَمْ عَنْهُ، وَالسَّلام﴾ .[1]
مورد دوم نامه 36 نهج البلاغه است که نامه حضرت به برادرش عقیل می باشد:﴿وَأَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ رَأْيِي فِي الْقِتَالِ، فَإِنَّ رَأْيِي قِتَالُ الْمُحِلِّينَ حَتَّى أَلْقَى اللهَ; لاَ يَزِيدُنِي كَثْرَةُ النَّاسِ حَوْلِي عِزَّةً، وَلاَ تَفَرُّقُهُمْ عَنِّي وَحْشَةً، وَلاَ تَحْسَبَنَّ ابْنَ أَبِيكَ وَلَوْ أَسْلَمَهُ النَّاسُ مُتَضَرِّعاً مُتَخَشِّعاً، وَلاَ مُقِرّاً لِلضَّيْمِ وَاهِناً، وَلاَ سَلِسَ الزِّمَامِ لِلْقَائِدِ، وَلاَ وَطِيءَ الظَّهْرِ لِلرَّاكِبِ الْمُتَقَعِّدِ، وَلكِنَّهُ كَمَا قَالَ أَخُو بَنِي سَلِيم:
فَإِنْ تَسْأَلِينِي كَيْفَ أَنْتَ فَإِنَّنِي *** صَبُورٌ عَلَى رَيْبِ الزَّمَانِ صَلِيبُ
يَعِزُّ عَلَيَّ أَنْ تُرَى بِي كَآبَةٌ *** فَيَشْمَتَ عَاد أَوْ يُسَاءَ حَبِيبُ﴾ .[2]
مورد سوم حضرت نامه 45 نهج البلاغه است که حضرت در آن به عثمان بن حنیف نوشته:﴿أَنْ أُطَهِّرَ الاَرْضَ مِنْ هذَا الشَّخْصِ الْمَعْكُوسِ)الرّجل)، وَالْجِسْمِ الْمَرْكُوسِ﴾ .[3]
دیروز از بنده خواسته شد که فهرستی از فرمایشات و درد دلهای امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه ارائه کنم؛
اول:﴿صَاحِبُكُمْ يُطِيعُ اللهُ وَأَنْتُمْ تَعْصُونَهُ، وَ صَاحِبُ أَهْلِ الشَّامِ يَعْصِي اللهَ وَ هُمْ يُطِيعُونَهُ﴾ .[4]
دوم: ﴿يَا أَشْبَاهَ الرِّجَالِ وَلاَ رِجَالَ! حُلُومُ الأطْفَالِ، وَعُقُولُ رَبَّاتِ الْحِجَالِ، لَوَدِدْتُ أَنِّي لَمْ أَرَكُمْ وَ لَمْ أَعْرِفْكُمْ مَعْرِفَةً وَاللهِ جَرَّتْ نَدَماً، وَأَعَقَبَتْ سَدَماً (ذمّا). قَاتَلَكُمُ اللهُ! لَقَدْ مَلاتُمْ قَلْبِي قَيْحاً، وَشَحَنْتُمْ صَدْرِي غَيْظَاً، وَجَرَّعْتُمُونِي نُغَبَ التَّهْمَامِ أَنْفَاساً، وَأَفْسَدْتُمْ عَلَيَّ رَأْيِي بِالْعِصْيَانِ وَالْخِذْلاَنِ; حَتَّى لَقَدْ قَالَتْ قُرَيْشٌ: إِنَّ ابْنَ أَبِي طَالِب رَجُلٌ شُجَاعٌ، وَلكِنْ لاَ عِلْمَ لَهُ بِالْحَرْبِ. لِلّهِ أَبُوهُمْ! وَهَلْ أَحَدٌ مِنْهُمْ أَشَدُّ لَهَا مِرَاساً (مقاما)، وَأَقْدَمُ فِيهَا مَقَاماً مِنِّي! لَقَدْ نَهَضْتُ فِيهَا وَمَا بَلَغْتُ الْعِشْرِينَ، وَها أَنَا ذَا قَدْ ذَرَّفْتُ عَلَى السِّتِّينَ! وَلكِنْ لاَ رَأْيَ لِمَنْ لاَ يُطَاعُ!﴾ .[5]
سوم: ﴿فَيَا عَجَباً! عَجَباً وَاللهِ يُمِيتُ الْقَلْبَ وَيَجْلِبُ الْهَمَّ﴾ [6]
چهارم: ﴿إِنَّهُ لاَ غَنَاءَ فِي كَثْرَةِ عَدَدِكُمْ مَعَ قِلَّةِ اجْتِماعِ قُلُوبِكُمْ﴾ .[7]
چهارم: ﴿وَإِنِّي وَاللهِ لاَظُنُّ أَنَّ هؤُلاءِ الْقَوْمَ سَيُدَ الُونَ مِنْكُمْ بِاجْتِماعِهمْ عَلَى بَاطِلِهمْ، وَتَفَرُّقِكُمْ عَنْ حَقِّكُمْ، وَبِمَعْصِيَتِكُمْ إِمَامَكُمْ فِي الْحَقِّ، وَطَاعَتِهِمْ إِمَامَهُمْ فِي الْبَاطِلِ﴾[8]
پنجم: ﴿دَعَوْتُكُمْ إِلَى نَصْرِ إِخْوَانِكُمْ فَجَرْجَرْتُمْ جَرْجَرَةَ الْجَمَلِ الأسَرِّ﴾ .[9]
ششم: ﴿أُفٍّ لَكُمْ! لَقَدْ سَئِمْتُ عِتَابَكُمْ﴾ .[10]
هفتم: ﴿أَيُّهَا النَّاسُ، الْمجْتَمِعَةُ أَبْدَانُهُمْ، الْمخْتَلِفَةُ أَهْوَاؤُهُمْ، كَلاَمُكُمْ يُوهِي الصُّمَّ الصِّلاَبَ، وَفِعْلُكُمْ يُطْمِعُ فِيكُمُ الأعْدَاءَ! تَقُولُونَ فِي الْمجَالِسِ (مجالسكم): كَيْتَ وَكَيْتَ، فَإِذَا جَاءَ الْقِتَالُ قُلْتُمْ: حِيدِي حَيَادِ﴾ .[11]
از این قبیل مطالب در نهج البلاغه زیاد داریم که درس بزرگی به ما می دهد که هیچگاه امام خود را تنها نگذرایم و دعوتها و خواسته های او را اجابت کنیم.
بالاخره در آخر کلاممان خطبه 181 که آخرین خطبه حضرت در این موضوع می باشد را می خوانیم، در این خطبه اولاً درباره توحید مطالب بسیار عالی بیان شده و بعد درباره اینکه دنیا فانی است و همیشه باقی نمی باشد سخن گفته شده و در آخر خطبه حضرت فرموده:﴿مَا ضَرَّ إِخْوَانَنَا الَّذِينَ سُفِكَتْ دِمَاؤُهُمْ ـوَهُمْ بِصِفِّينَ ـ أَلاَّ يَكُونُوا الْيَوْمَ أَحْيَاءً؟ يُسِيغُونَ الْغُصَصَ وَيَشْرَبُونَ الرَّنْقَ! قَدْ ـ وَاللهِ ـ لَقُوا اللهَ فَوَفَّاهُمْ أُجُورَهُمْ، وَأَحَلَّهُمْ دَارَ الأمْنِ بَعْدَ خَوْفِهِمْ. أَيْنَ إِخْوَانِي الَّذِينَ رَكِبُوا الطَّرِيقَ، وَ مَضَوْا عَلَى الْحَقِّ؟ أَيْنَ عَمَّارٌ؟ وَأَيْنَ ابْنُ التَّيِّهَانِ؟ وَأَيْنَ ذُو الشَّهَادَتَيْنِ؟ وَأَيْنَ نُظَرَاؤُهُمْ مِنْ إِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ تَعَاقَدُوا عَلَى الْمَنِيَّةِ، وَأُبْرِدَ بِرُؤُوسِهِمْ إِلَى الْفَجَرَةِ﴾ [12].
عمار در جنگ صفین 95 سال داشت و بارها پیغمبر صلوات الله علیه و آله فرموده بودند که عمار را فئه ی باقیه خواهند کشت لذا خیلی ها منتظر بودند تا ببینند عمار را کدام جبهه خواهد کشت تا بفهمند آنها فئه ی باقیه هستند، بالاخره اواخر جنگ صفین یک روز صبح عمار گفت من امروز کشته می شوم و بعد سوار بر مرکب خودش شد و حضرت امیر علیه السلام نیز حضور داشت وقتی جلوتر رفتند از مرکب پیاده شدند و همدیگر را به آغوش کشیدند و گریه کردند وقتی عمار خواست حرکت کند یک نفر ظرف آبی آورد و گفت پیغمبر به من فرمود آخرین غذای شما شیری است که با آب مخلوط شده و خلاصه در آن روز عمار شهید شد و شب حضرت امیر علیه السلام در میان کشته شدگان چرخید تا عمار را پیدا کرد و نشست و گریه کرد و اشعاری را خواند.
حضرت در ادامه خطبه اینطور فرمودند:﴿ قال: ثم ضرب بيده على لحيته الشريفة الكريمة، فأطال البكاء، ثم قال عليه السلام: أَوِّهِ عَلَى إِخْوَانِي الَّذِينَ تَلَوُا الْقُرْآنَ فَأَحْكَمُوهُ، وَتَدَبَّرُوا الْفَرْضَ فَأَقَامُوهُ، أَحْيَوُا السُّنَّةَ وَ أَمَاتُوا الْبِدْعَةَ. دُعُوا لِلْجِهَادِ فَأَجَابُوا، وَوَثِقُوا بِالْقَائِدِ فَاتَّبَعُوهُ ثم نادى بأعلى صوته :
الْجِهَادَ الْجِهَادَ عِبَادَ اللهِ! أَلاَ وَإِنِّي مُعَسْكِرٌ فِي يَوْمِي هذَا; فَمَنْ أَرَادَ الرَّوَاحَ إِلَى اللهِ فَلْيَخْرُجْ!
قال نوفٌ: وعقد للحسين عليه السلام في عشرة آلاف، ولقيس بن سعد في عشرة آلاف، ولأبي أيوب الأنصاري في عشرة آلاف، ولغيرهم على أعداد أخر، وهو يريد الرجعة إلى صفين، فما دارت الجمعة حتى ضربه الملعون ابن ملجم لعنه الله، فتراجعت العساكر، فكنا كأغنام فقدت راعيها، تختطفها الذئاب من كل مكان﴾ .[13]
آدرس: در شرح خوئی جلد 10 صفحه371، در شرح بحرانی جلد3 صفحه 395، در شرح فی ضلال جلد 3 صفحه 38، در شرح ابن أبی الحدید جلد10 صفحه 113.
عرض بنده این بود که انواع و اقسام جهاد و اهمیت و خصوصیات آن را می توانیم از نهج البلاغه استفاده کنیم.
بقیه بحث بماند برای جلسه بعد إن شاء الله تعالی...

---