درس خارج فقه آیت الله نوری
کتاب البیع
93/12/20
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: اقسام
جهاد/ولایة الفقیه
از جمله موضوعاتی که الان الحمدلله تعالی در حوزه های علمیه برقرار است مسئله فقه سیاسی می باشد، قبلاً عرض کردم که فقه و معارف اسلامی به ده قسم تقسیم می شوند؛ اول معارف اعتقادی، دوم معارف عبادی، سوم معارف اخلاقی، چهارم معارف اقتصادی، پنجم معارف مدنی، ششم معارف فرهنگی، هفتم معارف سیاسی، هشتم معارف حکومتی، نهم معارف قضائی و دهم معارف جهادی که الحمدلله تعالی در نتیجه ی انقلاب اسلامی توجه به معارف سیاسی در حوزه های علمیه زیاد شده و امام رضوان الله علیه نیز در نوشته هایشان توجه ویژه ای به فقه سیاسی دارند.
بحثمان در این بود که فقهاء ما جهاد را به سه قسم ابتدائی و دفاعی و بغاة تقسیم کردند منتهی عرض کردیم که حضرت امام رضوان الله علیه هشت قسم برای جهاد ذکر کرده اند و کلاً ایشان مشی متفاوتی را در این مسئله نسبت به فقهاء دیگر در پیش گرفته اند، ایشان می فرمودند راه ما راه انبیاء و ائمه علیهم السلام است لذا ما با مطالعه تاریخ پیغمبران در قران و تاریخ ائمه علیهم السلام و مطالعه تاریخ اسلام و قرآن و اهل بیت و فرهنگ اسلام و اهل بیت انواع مختلفی برای جهاد و همچنین نحوه جهاد را بدست می آوریم مثلاً در سوره توبه آیات فراوانی در مورد احکام و مسائل جهاد و بخصوص مسائل مربوط به جنگ تبوک ذکر شده است ویا مثلاً حرکت سید الشهداء علیه السلام و خروج ایشان از مکه و سپس برخورد با حر و قضایای دیگری که در ادامه بوقوع پیوست تماماً جهاد است نه دفاع و مقصد اصلی حضرت نیز تغییر حکومت فاسد و ظالم یزید بود و این درس بزرگی است و به می آموزد که قیام کردن برای تغییر حکومت جباران و ظالمان و مستکبران خودش نوعی جهاد می باشد و حضرت ابراهیم و موسی و دیگر انبیاء الهی علیهم السلام نیز همین طور بودند بنابراین قیام برای تغییر حکومت های فاسد و ایجاد حکومت صالح یکی از انواع جهاد می باشد.
امام رضوان الله علیه در جلد 15 صحیفه نور در مورد حرکت پیامبران می فرماید بدانید اینطور نبوده که پیغمبران یک مطالبی را بگویند و بعد سرجایشان بنشینند بلکه بیان می کردند و سپس راه می افتادند و حرکت می کردند برای پیاده کردن و عملی کردن آنها و پیغمبری نداریم که فقط احکام الهی را بیان کرده باشد و بعد سرجایش نشسته باشد و یکی از همین احکام این است که باید حکومت صالح باشد و فاسد نباشد لذا باید قیام کرد و حکومت فاسد را در هم کوبید و بجایش یک حکومت صالح تشکیل داد و کار سید الشهداء علیه السلام نیز از همین راه سرچشمه می گیرد.
یکی از چیزهای بسیار مهم این است که استراتژی انبیاء در سیاست خودشان شهادت است، شهادت کلمه کوچکی نیست بلکه چیزی است که غیر از مکتب انبیاء و ائمه و غیر از دین کسی آن را ندارد بنابراین کسی که منادی دین است می تواند به جهاد و شهادت دعوت کند لذا سکولارها و لائیک ها که دین ندارند اصلاً نمی فهمند شهادت چیست پس یکی از کارهای انبیاء این بود که راه جهاد و شهادت را هموار کردند و تنها راه و تنها استراتژی که پیغمبران و ائمه علیهم السلام برای مبارزه انتخاب کردند جهاد و شهادت بود و این مسئله نیز منحصر به آنهاست زیرا جهاد و شهادت از یک ایمان و عقیده و جهان بینی خاصی سرچشمه می گیرد و انقلاب ما نیز با همین وسیله پیشرفت کرد و پیرزو شد، شما وصیت نامه شهداء را مطالعه کنید می بینید که تنها عشق به شهادت بود که باعث شد هشت سال جنگ را ادامه بدهند و غالب شوند و حضرت امیر علیه السلام نیز در پایان نامه اش به مالک اشتر می فرماید مالکا از خدا خواسته ام که مرگ من و تو با شهادت صورت بگیرد و همچنین حضرت زین العابدین علیه السلام در دعای اول صحیفه سجادیه می فرماید خداوندا از تو می خواهم که زیر شمیر دشمنان کشته بشوم این منتهای آرزوی پیامبران و ائمه علیهم السلام بوده و همین باعث پیرزوی و پیشرفت حرکتشان می شده.
دیروز عرض کردیم امام رضوان الله علیه برای ذکر انواع جهاد به آیات مختلفی از قرآن کریم استدلال کردند من جمله این آیه شریفه:﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾[1] و فرمودند دلالت دارد بر اینکه یکی از انواع جهاد این است که مردم برای اقامه ی قسط و عدالت در برابر ظالم قیام کنند که گاهی ممکن است یک نفر باشد و گاهی ممکن است جمعیتی باشند، ایشان ابتدا مقداری در این آیه بحث می کند و مسائلی را بیان می کند و سپس بحث را به استقامت مردم در راه جهاد می برد و در همان جلد 15 صحیفه نور می فرماید در نماز جمعه انفجاری صورت گرفت زنی بچه در بغلش بود اما حرکتی نکرد افرادی بوند که برخی در کنارشان شهید شدند اما حرکتی نکردند و ایران ما الان به این مرتبه از استقامت در راه جهاد با دشمن رسیده است و سپس ایشان این مسائل را با سوره جمعه مقایسه می کند و می فرماید پیغمبر صلی الله علیه و آله نماز جمعه می خواندند و در همین حین تجاری از شام اجناسی می آورند و طبل هائی می زدند و مردم نماز جمعه را ترک می کردند و حضرت را تنها می گذاشتند و به سراغ خرید آن اجناس می رفتند!.
خوب و اما در مورد عدالت باید عرض کنیم که عدالت یعنی "اعطاء کل ذی حقٍ حقّه" خداوند متعال یک حقوقی را معیَّن کرده که حضرت امیر علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید مهم ترین حقوق "حق الوالی علی الرعیة و حق الرعیة علی الوالی" می باشد بنابراین عدالت یعنی اینکه در مملکت اسلامی باید حقوق همه افراد از تمام جهات فرهنگی و اقتصادی و سیاسی و اجتماعی رعایت بشود، در تفسیر صافی در اول سوره الرحمن از پیغمبر نقل شده که فرمودند:﴿بالعدل قامت السماوات والأرض﴾ یعنی خداوند متعال موجودات را آفریده و بر اساس قدرت هر کدامشان باری بر دوشش گذاشته است یعنی به اندازه قدرت هرشخص از او تکلیف خواسته شده است که این همان عدل است و این توازن با عدل برقرار شده و اسلام نیز همین را می خواهد خب حالا ببینید چقدر وظیفه ی رهبر جامعه اسلامی و الان آیت الله خامنه ای دامت برکاته سنگین است، ما رساله حقوق از امام سجاد علیه السلام داریم که در آن 50 حق ذکر شده و مراعات این حقوق می شود عدل و در آیه ی شریفه ای که خواندیم نیز ذکر شده که پیغمبران برای اقامه ی همین عدل و قسط آمده اند حالا اگر با حرف و تبلیغ نشد باید برای اقامه عدل در برابر ظالمین قیام کرد بنابراین یکی از اقسام جهاد که امام رضوان الله علیه آن را ذکر کرده همین قیام و مبارزه برای اقامه ی عدل و قسط در برابر ظالمین می باشد.
بقیه بحث بماند برای جلسه بعد إن شاء الله تعالی... .
از جمله موضوعاتی که الان الحمدلله تعالی در حوزه های علمیه برقرار است مسئله فقه سیاسی می باشد، قبلاً عرض کردم که فقه و معارف اسلامی به ده قسم تقسیم می شوند؛ اول معارف اعتقادی، دوم معارف عبادی، سوم معارف اخلاقی، چهارم معارف اقتصادی، پنجم معارف مدنی، ششم معارف فرهنگی، هفتم معارف سیاسی، هشتم معارف حکومتی، نهم معارف قضائی و دهم معارف جهادی که الحمدلله تعالی در نتیجه ی انقلاب اسلامی توجه به معارف سیاسی در حوزه های علمیه زیاد شده و امام رضوان الله علیه نیز در نوشته هایشان توجه ویژه ای به فقه سیاسی دارند.
بحثمان در این بود که فقهاء ما جهاد را به سه قسم ابتدائی و دفاعی و بغاة تقسیم کردند منتهی عرض کردیم که حضرت امام رضوان الله علیه هشت قسم برای جهاد ذکر کرده اند و کلاً ایشان مشی متفاوتی را در این مسئله نسبت به فقهاء دیگر در پیش گرفته اند، ایشان می فرمودند راه ما راه انبیاء و ائمه علیهم السلام است لذا ما با مطالعه تاریخ پیغمبران در قران و تاریخ ائمه علیهم السلام و مطالعه تاریخ اسلام و قرآن و اهل بیت و فرهنگ اسلام و اهل بیت انواع مختلفی برای جهاد و همچنین نحوه جهاد را بدست می آوریم مثلاً در سوره توبه آیات فراوانی در مورد احکام و مسائل جهاد و بخصوص مسائل مربوط به جنگ تبوک ذکر شده است ویا مثلاً حرکت سید الشهداء علیه السلام و خروج ایشان از مکه و سپس برخورد با حر و قضایای دیگری که در ادامه بوقوع پیوست تماماً جهاد است نه دفاع و مقصد اصلی حضرت نیز تغییر حکومت فاسد و ظالم یزید بود و این درس بزرگی است و به می آموزد که قیام کردن برای تغییر حکومت جباران و ظالمان و مستکبران خودش نوعی جهاد می باشد و حضرت ابراهیم و موسی و دیگر انبیاء الهی علیهم السلام نیز همین طور بودند بنابراین قیام برای تغییر حکومت های فاسد و ایجاد حکومت صالح یکی از انواع جهاد می باشد.
امام رضوان الله علیه در جلد 15 صحیفه نور در مورد حرکت پیامبران می فرماید بدانید اینطور نبوده که پیغمبران یک مطالبی را بگویند و بعد سرجایشان بنشینند بلکه بیان می کردند و سپس راه می افتادند و حرکت می کردند برای پیاده کردن و عملی کردن آنها و پیغمبری نداریم که فقط احکام الهی را بیان کرده باشد و بعد سرجایش نشسته باشد و یکی از همین احکام این است که باید حکومت صالح باشد و فاسد نباشد لذا باید قیام کرد و حکومت فاسد را در هم کوبید و بجایش یک حکومت صالح تشکیل داد و کار سید الشهداء علیه السلام نیز از همین راه سرچشمه می گیرد.
یکی از چیزهای بسیار مهم این است که استراتژی انبیاء در سیاست خودشان شهادت است، شهادت کلمه کوچکی نیست بلکه چیزی است که غیر از مکتب انبیاء و ائمه و غیر از دین کسی آن را ندارد بنابراین کسی که منادی دین است می تواند به جهاد و شهادت دعوت کند لذا سکولارها و لائیک ها که دین ندارند اصلاً نمی فهمند شهادت چیست پس یکی از کارهای انبیاء این بود که راه جهاد و شهادت را هموار کردند و تنها راه و تنها استراتژی که پیغمبران و ائمه علیهم السلام برای مبارزه انتخاب کردند جهاد و شهادت بود و این مسئله نیز منحصر به آنهاست زیرا جهاد و شهادت از یک ایمان و عقیده و جهان بینی خاصی سرچشمه می گیرد و انقلاب ما نیز با همین وسیله پیشرفت کرد و پیرزو شد، شما وصیت نامه شهداء را مطالعه کنید می بینید که تنها عشق به شهادت بود که باعث شد هشت سال جنگ را ادامه بدهند و غالب شوند و حضرت امیر علیه السلام نیز در پایان نامه اش به مالک اشتر می فرماید مالکا از خدا خواسته ام که مرگ من و تو با شهادت صورت بگیرد و همچنین حضرت زین العابدین علیه السلام در دعای اول صحیفه سجادیه می فرماید خداوندا از تو می خواهم که زیر شمیر دشمنان کشته بشوم این منتهای آرزوی پیامبران و ائمه علیهم السلام بوده و همین باعث پیرزوی و پیشرفت حرکتشان می شده.
دیروز عرض کردیم امام رضوان الله علیه برای ذکر انواع جهاد به آیات مختلفی از قرآن کریم استدلال کردند من جمله این آیه شریفه:﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾[1] و فرمودند دلالت دارد بر اینکه یکی از انواع جهاد این است که مردم برای اقامه ی قسط و عدالت در برابر ظالم قیام کنند که گاهی ممکن است یک نفر باشد و گاهی ممکن است جمعیتی باشند، ایشان ابتدا مقداری در این آیه بحث می کند و مسائلی را بیان می کند و سپس بحث را به استقامت مردم در راه جهاد می برد و در همان جلد 15 صحیفه نور می فرماید در نماز جمعه انفجاری صورت گرفت زنی بچه در بغلش بود اما حرکتی نکرد افرادی بوند که برخی در کنارشان شهید شدند اما حرکتی نکردند و ایران ما الان به این مرتبه از استقامت در راه جهاد با دشمن رسیده است و سپس ایشان این مسائل را با سوره جمعه مقایسه می کند و می فرماید پیغمبر صلی الله علیه و آله نماز جمعه می خواندند و در همین حین تجاری از شام اجناسی می آورند و طبل هائی می زدند و مردم نماز جمعه را ترک می کردند و حضرت را تنها می گذاشتند و به سراغ خرید آن اجناس می رفتند!.
خوب و اما در مورد عدالت باید عرض کنیم که عدالت یعنی "اعطاء کل ذی حقٍ حقّه" خداوند متعال یک حقوقی را معیَّن کرده که حضرت امیر علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید مهم ترین حقوق "حق الوالی علی الرعیة و حق الرعیة علی الوالی" می باشد بنابراین عدالت یعنی اینکه در مملکت اسلامی باید حقوق همه افراد از تمام جهات فرهنگی و اقتصادی و سیاسی و اجتماعی رعایت بشود، در تفسیر صافی در اول سوره الرحمن از پیغمبر نقل شده که فرمودند:﴿بالعدل قامت السماوات والأرض﴾ یعنی خداوند متعال موجودات را آفریده و بر اساس قدرت هر کدامشان باری بر دوشش گذاشته است یعنی به اندازه قدرت هرشخص از او تکلیف خواسته شده است که این همان عدل است و این توازن با عدل برقرار شده و اسلام نیز همین را می خواهد خب حالا ببینید چقدر وظیفه ی رهبر جامعه اسلامی و الان آیت الله خامنه ای دامت برکاته سنگین است، ما رساله حقوق از امام سجاد علیه السلام داریم که در آن 50 حق ذکر شده و مراعات این حقوق می شود عدل و در آیه ی شریفه ای که خواندیم نیز ذکر شده که پیغمبران برای اقامه ی همین عدل و قسط آمده اند حالا اگر با حرف و تبلیغ نشد باید برای اقامه عدل در برابر ظالمین قیام کرد بنابراین یکی از اقسام جهاد که امام رضوان الله علیه آن را ذکر کرده همین قیام و مبارزه برای اقامه ی عدل و قسط در برابر ظالمین می باشد.
بقیه بحث بماند برای جلسه بعد إن شاء الله تعالی... .
