درس خارج فقه آیت الله نوری
کتاب البیع
93/12/04
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: احادیث
جهاد/ولایة الفقیه
روز گذشته مطلبی از استاد محترم و بزرگوارم آیت الله طباطبائی صاحب تفسیر المیزان رحمة الله تعالی علیه ذکر کردیم، چون مطلب خیلی جامع و جاذب و جالب است با یک مقدمه ای که دیروز عرض نکردم آن را بیان می کنم، مطلب این بود که ایشان در جلد 4 المیزان در تفسیر آیه اول سوره نساء:﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا﴾[1] فرمودند در زمان ما بسیاری از افراد نگاه می کنند به عقب ماندگی مسلمانان و پریشانی اوضاع و انحطاط آنها و به اینکه در میان آنها دروغ و خلاف زیاد صورت می گیرد و فکر می کنند اینها مربوط به اسلام است و آنها را بحساب اسلام می گذارند اما باید توجه داشته باشیم که اسلام مجموعه ای از تمام ابعادی که در زندگی انسان لازم است می باشد یعنی اسلام در بعد فرهنگی سیاسی اقتصادی اجتماعی فردی روحی بدنی و همه زوایا و ابعادی که در زندگی انسان وجود دارد دستور دارد و این یک مجموعه است و اگر همه آنچه که اسلام فرموده با هم عملی شود عزت و عظمت مسلمانان و اسلام ظاهر می شود ولی اگر در یکی از آنها تخلف شود در بقیه اثر می گذارد و این مانند معجون هائی است که از اجزاء متعددی ساخته می شوند که اگر تمام آن اجزاء بود آن معجون اثر خود را دارد اما اگر یکی از آن اجزاء نباشد کل معجون بی اثر خواهد بود بلکه اثر معکوس خواهد داشت.
در اول سوره و در آیه ای که خواندیم چند مطلب وجود دارد:
اولاً خطاب به "ناس" شده نه به اهل ایمان یعنی خداوند همه شما انسان ها را از یک فرد آفریده که همسر او هم از همان جنس بوده ما قائلیم "منها" برای جنس است اما اهل تسنن "مِن" را برای تبعیض گرفته و گفته اند خداوند عالم حواء را از دنده چپ آدم خلق کرده از این جهت در میانشان معروف است که زن از دنده چپ آفریده شده منتهی این برخلاف روایات و تفاسیر ماست زیرا "خلق منها" یعنی آدم و حواء از یک جنس آفریده شده اند.
مطلب دوم اینکه ایشان در مورد "بثَّ منهما رجالاً کثیراً نساء" معتقد است که تمام مرد و زن های پراکنده شده در سطح زمین همه از آدم و حواء خلق شده اند و تصریح می کند که فرزندان آدم که مذکر و مؤنث بودند با هم ازدواج کردند و کسی نگوید این بر خلاف فطرت است بلکه بر خلاف عادت است و در مجوس هنوز هم خواهر با برادر ازدواج می کنند خلاصه ایشان همچین کلامی دارند، اما از جمله کسانی که با این مسئله جداً مخالف است مرحوم خوئی در جلد 2 شرح نهج البلاغه در شرح خطبه اول می باشد، ایشان در بحث خلقت آدم و ابتداء تناسل از روایات استفاده می کند خداوندی که برای آدم حواء را آفرید برای فرزند آدم نیز از خاک همسری آفریده یعنی برای دخترها پسر و برای پسرها دختر آفریده، و بنده یادم هست که صاحب جواهر در کتاب نکاح جواهر در بحث ولد شبهه نیز فرموده انسان فطرةً نسبت به نکاح با مادر و خواهر خودش انزجار دارد و حتی حیوانات هم همین طور هستند خلاصه اینکه چنین بحثی مطرح شده.
مطلب سومی که ایشان بیان کرده این است که از آیه استفاده می شود که آدم و حواء منشأ خلقت آدمها هستند و انسان یک موجود و مولود مستقلی می باشد سپس ایشان به سراغ حرفهای داروین و امثاله که می گفتند انسان از نسل میمون است رفته و کلام آنها را رد کرده، تفسیر المیزان فقط یک تفسیر نیست بلکه یک دائرة المعارف نیز هست خلاصه اینکه بعد از این بحثها ایشان به سراغ علت عقب ماندگی مسلمانان رفته و مباحثی در مورد حکومت اسلامی و انسانی را مطرح کرده است.
خوب و اما عرض کردیم صاحب جواهر در جلد 21 جواهر صفحه 13 در بحث جهاد به سراغ این بحث رفته که "لا جهاد إلا مع امام العادل" و فرموده بر این مطلب اجماع داریم و کلاً ما معتقدیم که زیر پرچم سلطان جائر نباید جهاد کرد و روایات ما از چنین جهادی نهی کرده اند، ایشان در ادامه بحث دیگری را مطرح می کند و می فرماید عده ای مثل صاحب ریاض قائلند مراد از امام عادل امام معصوم است لذا می گویند در زمان غیبت جهاد نداریم و جهاد منحصراً با امام معصوم محقق می شود، اما این مطلب تالی فاسد زیادی پیدا می کند زیرا ما عرض کردیم که جهاد نقش بسیار زیادی در زندگی مسلمانان دارد، عزت اسلام با جهاد است و در روایات فراوانی به این مطلب اشاره شده پس اگر قرار باشد جهاد فقط با حضور امام معصوم محقق شود باید جهاد با تمام مزایایی که برای آن ذکر شده تعطیل شود و معنای تعطیلی سقوط و ذلت و فقر مسلمانان می باشد، بنابراین در زمان غیبت فقیه عادل قائم مقام امام معصوم است و جهاد با حضور او محقق می شود، ایشان در ادامه در مقام ذکر علت برای این مسئله(جهاد با فقیه عادل در زمان غیبت)می فرماید از طرفی روایات فراوانی داریم که در آنها آثار فراوانی برای جهاد و نقش آن در زندگی انسان ها ذکر شده (و بنده عرض می کنم حتی در قرآن نیز آیاتی در این رابطه داریم:﴿ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض﴾[2]، خداوند متعال در سوره بقره جریان طالوت و جالوت را بیان می کند، طالوت از بنی اسرائیل و خوب بود اما جالوت یک سلطان جبار بود، طالوت و لشگریانش از طرف پیغمبر آن زمان مأمور شدند که بروند و با جالوت بجنگند که قرآن کریم می فرماید:﴿وَقَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاء﴾[3] یعنی چونکه جهاد کرد و جالوت را کشت خداوند متعال به او سلطنت و عزت و عظمت و حکمت داد که معلوم می شود حکومت صحیح عزت و عظمت و علم صحیح همگی در سایه جهاد می باشند و خداوند متعال در ادامه آیه می فرماید:﴿ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض﴾[4] و همچنین در جای دیگر قرآن ذکر شده:﴿وَ لَوْلا دَفْعُ اللَّهِ النّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ﴾[5] یعنی اگر جهاد نباشد تمام عبادتگاه ها و شعائر دینی خراب می شوند و از بین می روند، خلاصه اینکه جهاد خیلی در زندگی ما نقش دارد) و از طرفی اگر بخواهیم بگوئیم در زمان غیبت بخاطر عدم حضور امام معصوم جهاد نداریم با روایات مذکور جور در نمی آید و از طرفی أدله ای داشتیم که دلالت داشتند بر اینکه در زمان غیبت فقیه قائم مقام امام معصوم می باشد بنابراین فقیه عادل در زمان غیبت قائم مقام امام عصر علیه السلام می باشد و تمام خلأهایی که بخاطر عدم وجود امام زمان پدید آمده را پر می کند که یکی از آنها همین مبادرت به جهاد می باشد، این کلام صاحب جواهر خیلی متین می باشد.
مطلب دیگر اینکه بعد از اثبات اینکه فقیه قائم مقام امام است آیا در اصل جهاد و یا در انواع جهاد قائم مقام امام می باشد؟ قبلاً عرض کردیم در شرایع سه قسم برای جهاد ذکر شده؛ جهاد ابتدائی و جهاد دفاعی و جهاد بغاة، اما عرض کردیم از کلمات امام رضوان الله علیه ودیگران استفاده می شود که جهاد برای دفع فتنه و اجراء عدالت و امربه معروف و نهی از منکر نیز از اقسام جهاد می باشند و کلاً هشت قسم جهاد داریم که ما معتقدیم در تمام اقسام هشت گانه آن نظر فقیه میزان است بنابراین همان طور که فقیه در جهاد نائب مناب امام است در اقسام جهاد و کیفیت آن و حتی در صلح نیز نائب مناب امام می باشد.
در سوره نساء اول گفته شده:﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ﴾[6] یعنی مسلمانان اول موظف اند تا هر اندازه ای که می توانند تجهیزات جنگی و رزمی و صنایع دفاعی فراهم کنند به حدی که "تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ" و بعد پشت سرش گفته شده:﴿وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[7] که معلوم می شود این یک صلح مسلحی است یعنی اول باید مسلمانان در حد اعلای قدرت باشند و بعد اگر دشمن طرح صلح را مطرح کرد صلح کنند.
بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .
روز گذشته مطلبی از استاد محترم و بزرگوارم آیت الله طباطبائی صاحب تفسیر المیزان رحمة الله تعالی علیه ذکر کردیم، چون مطلب خیلی جامع و جاذب و جالب است با یک مقدمه ای که دیروز عرض نکردم آن را بیان می کنم، مطلب این بود که ایشان در جلد 4 المیزان در تفسیر آیه اول سوره نساء:﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا﴾[1] فرمودند در زمان ما بسیاری از افراد نگاه می کنند به عقب ماندگی مسلمانان و پریشانی اوضاع و انحطاط آنها و به اینکه در میان آنها دروغ و خلاف زیاد صورت می گیرد و فکر می کنند اینها مربوط به اسلام است و آنها را بحساب اسلام می گذارند اما باید توجه داشته باشیم که اسلام مجموعه ای از تمام ابعادی که در زندگی انسان لازم است می باشد یعنی اسلام در بعد فرهنگی سیاسی اقتصادی اجتماعی فردی روحی بدنی و همه زوایا و ابعادی که در زندگی انسان وجود دارد دستور دارد و این یک مجموعه است و اگر همه آنچه که اسلام فرموده با هم عملی شود عزت و عظمت مسلمانان و اسلام ظاهر می شود ولی اگر در یکی از آنها تخلف شود در بقیه اثر می گذارد و این مانند معجون هائی است که از اجزاء متعددی ساخته می شوند که اگر تمام آن اجزاء بود آن معجون اثر خود را دارد اما اگر یکی از آن اجزاء نباشد کل معجون بی اثر خواهد بود بلکه اثر معکوس خواهد داشت.
در اول سوره و در آیه ای که خواندیم چند مطلب وجود دارد:
اولاً خطاب به "ناس" شده نه به اهل ایمان یعنی خداوند همه شما انسان ها را از یک فرد آفریده که همسر او هم از همان جنس بوده ما قائلیم "منها" برای جنس است اما اهل تسنن "مِن" را برای تبعیض گرفته و گفته اند خداوند عالم حواء را از دنده چپ آدم خلق کرده از این جهت در میانشان معروف است که زن از دنده چپ آفریده شده منتهی این برخلاف روایات و تفاسیر ماست زیرا "خلق منها" یعنی آدم و حواء از یک جنس آفریده شده اند.
مطلب دوم اینکه ایشان در مورد "بثَّ منهما رجالاً کثیراً نساء" معتقد است که تمام مرد و زن های پراکنده شده در سطح زمین همه از آدم و حواء خلق شده اند و تصریح می کند که فرزندان آدم که مذکر و مؤنث بودند با هم ازدواج کردند و کسی نگوید این بر خلاف فطرت است بلکه بر خلاف عادت است و در مجوس هنوز هم خواهر با برادر ازدواج می کنند خلاصه ایشان همچین کلامی دارند، اما از جمله کسانی که با این مسئله جداً مخالف است مرحوم خوئی در جلد 2 شرح نهج البلاغه در شرح خطبه اول می باشد، ایشان در بحث خلقت آدم و ابتداء تناسل از روایات استفاده می کند خداوندی که برای آدم حواء را آفرید برای فرزند آدم نیز از خاک همسری آفریده یعنی برای دخترها پسر و برای پسرها دختر آفریده، و بنده یادم هست که صاحب جواهر در کتاب نکاح جواهر در بحث ولد شبهه نیز فرموده انسان فطرةً نسبت به نکاح با مادر و خواهر خودش انزجار دارد و حتی حیوانات هم همین طور هستند خلاصه اینکه چنین بحثی مطرح شده.
مطلب سومی که ایشان بیان کرده این است که از آیه استفاده می شود که آدم و حواء منشأ خلقت آدمها هستند و انسان یک موجود و مولود مستقلی می باشد سپس ایشان به سراغ حرفهای داروین و امثاله که می گفتند انسان از نسل میمون است رفته و کلام آنها را رد کرده، تفسیر المیزان فقط یک تفسیر نیست بلکه یک دائرة المعارف نیز هست خلاصه اینکه بعد از این بحثها ایشان به سراغ علت عقب ماندگی مسلمانان رفته و مباحثی در مورد حکومت اسلامی و انسانی را مطرح کرده است.
خوب و اما عرض کردیم صاحب جواهر در جلد 21 جواهر صفحه 13 در بحث جهاد به سراغ این بحث رفته که "لا جهاد إلا مع امام العادل" و فرموده بر این مطلب اجماع داریم و کلاً ما معتقدیم که زیر پرچم سلطان جائر نباید جهاد کرد و روایات ما از چنین جهادی نهی کرده اند، ایشان در ادامه بحث دیگری را مطرح می کند و می فرماید عده ای مثل صاحب ریاض قائلند مراد از امام عادل امام معصوم است لذا می گویند در زمان غیبت جهاد نداریم و جهاد منحصراً با امام معصوم محقق می شود، اما این مطلب تالی فاسد زیادی پیدا می کند زیرا ما عرض کردیم که جهاد نقش بسیار زیادی در زندگی مسلمانان دارد، عزت اسلام با جهاد است و در روایات فراوانی به این مطلب اشاره شده پس اگر قرار باشد جهاد فقط با حضور امام معصوم محقق شود باید جهاد با تمام مزایایی که برای آن ذکر شده تعطیل شود و معنای تعطیلی سقوط و ذلت و فقر مسلمانان می باشد، بنابراین در زمان غیبت فقیه عادل قائم مقام امام معصوم است و جهاد با حضور او محقق می شود، ایشان در ادامه در مقام ذکر علت برای این مسئله(جهاد با فقیه عادل در زمان غیبت)می فرماید از طرفی روایات فراوانی داریم که در آنها آثار فراوانی برای جهاد و نقش آن در زندگی انسان ها ذکر شده (و بنده عرض می کنم حتی در قرآن نیز آیاتی در این رابطه داریم:﴿ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض﴾[2]، خداوند متعال در سوره بقره جریان طالوت و جالوت را بیان می کند، طالوت از بنی اسرائیل و خوب بود اما جالوت یک سلطان جبار بود، طالوت و لشگریانش از طرف پیغمبر آن زمان مأمور شدند که بروند و با جالوت بجنگند که قرآن کریم می فرماید:﴿وَقَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاء﴾[3] یعنی چونکه جهاد کرد و جالوت را کشت خداوند متعال به او سلطنت و عزت و عظمت و حکمت داد که معلوم می شود حکومت صحیح عزت و عظمت و علم صحیح همگی در سایه جهاد می باشند و خداوند متعال در ادامه آیه می فرماید:﴿ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض﴾[4] و همچنین در جای دیگر قرآن ذکر شده:﴿وَ لَوْلا دَفْعُ اللَّهِ النّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ﴾[5] یعنی اگر جهاد نباشد تمام عبادتگاه ها و شعائر دینی خراب می شوند و از بین می روند، خلاصه اینکه جهاد خیلی در زندگی ما نقش دارد) و از طرفی اگر بخواهیم بگوئیم در زمان غیبت بخاطر عدم حضور امام معصوم جهاد نداریم با روایات مذکور جور در نمی آید و از طرفی أدله ای داشتیم که دلالت داشتند بر اینکه در زمان غیبت فقیه قائم مقام امام معصوم می باشد بنابراین فقیه عادل در زمان غیبت قائم مقام امام عصر علیه السلام می باشد و تمام خلأهایی که بخاطر عدم وجود امام زمان پدید آمده را پر می کند که یکی از آنها همین مبادرت به جهاد می باشد، این کلام صاحب جواهر خیلی متین می باشد.
مطلب دیگر اینکه بعد از اثبات اینکه فقیه قائم مقام امام است آیا در اصل جهاد و یا در انواع جهاد قائم مقام امام می باشد؟ قبلاً عرض کردیم در شرایع سه قسم برای جهاد ذکر شده؛ جهاد ابتدائی و جهاد دفاعی و جهاد بغاة، اما عرض کردیم از کلمات امام رضوان الله علیه ودیگران استفاده می شود که جهاد برای دفع فتنه و اجراء عدالت و امربه معروف و نهی از منکر نیز از اقسام جهاد می باشند و کلاً هشت قسم جهاد داریم که ما معتقدیم در تمام اقسام هشت گانه آن نظر فقیه میزان است بنابراین همان طور که فقیه در جهاد نائب مناب امام است در اقسام جهاد و کیفیت آن و حتی در صلح نیز نائب مناب امام می باشد.
در سوره نساء اول گفته شده:﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ﴾[6] یعنی مسلمانان اول موظف اند تا هر اندازه ای که می توانند تجهیزات جنگی و رزمی و صنایع دفاعی فراهم کنند به حدی که "تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ" و بعد پشت سرش گفته شده:﴿وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[7] که معلوم می شود این یک صلح مسلحی است یعنی اول باید مسلمانان در حد اعلای قدرت باشند و بعد اگر دشمن طرح صلح را مطرح کرد صلح کنند.
بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .
