درس خارج فقه آیت الله نوری
کتاب البیع
93/11/26
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: احادیث
جهاد/ولایة الفقیه
فقه عبارت است از علم به احکام شرعیه از أدله ی تفصیلیه، به عبارت دیگر استنباط و تحصیل علم به احکام شرعیه از روی أدله ی تفصیله یعنی کتاب و سنت و اجماع و عقل را فقه می گویند بنابراین اولین منبع و مدرک احکام خداوند قرآن است.
بحثمان در این بود که از کتاب الله درباره جهاد چه استفاده ای می توانیم بکنیم، دیروز عرض کردیم اول که اسلام تأسیس شد و پیغمبر 13 سال در مکه بودند جهاد عملی نشد البته بعضی ها اصرار می کردند که در مقابل اذیت و شکنجه های دشمنان اسلام جهاد کنند اما حضرت اجازه جهاد ندادند اما بعداً که به مدینه آمدند آیاتی نازل و جهاد تشریع شد.
بحث مهم در اینجا این است که جهادی که از آیات قرآن استفاده می شود چند نوع می باشد؟ محقق در شرایع سه مورد ذکر کرده که در شرح لمعه نیز همین سه مورد ذکر شده:
اول جهاد بغاة، یعنی کسانی که در مقابل امام معصوم قیام کنند و به حکومت اسلامی تن در ندهند مثل معاویه که به ولایت و حکومت حضرت امیر علیه السلام تن در نداد.
دوم دفاع، یعنی اگر مملکت اسلای مورد تهاجم قرار بگیرد مردم موظف اند که دفاع کنند و این دفاع آنها نوعی از جهاد می باشد.
سوم دعوت به اسلام، یعنی مسلمانان موظف اند که ابتدا کفار را با موعظه و نصیحت و برهان به اسلام دعوت کنند سپس اگر نپذیرفتند با آنها جهاد کنند البته این بزرگواران می فرمایند: لاجهاد إلا مع امام العادل و امام عادل نیز همان معصوم می باشد پس در این صورت این نوع از جهاد در زمان ما منتفی می شود ولی از کلمات امام رضوان الله علیه و بعضی دیگر از فقهاء استفاده می شود که جهاد اقسام زیادی دارد.
بعدا خواهیم گفت که امام رضوان الله علیه جهاد را به هشت قسم تقسیم می کند که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
قسم اول: ﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ﴾[1]، کلمه "المستضعفین" عطف به "الله" می باشد یعنی در راه خدا و برای نجات مستضعفین جهاد کنید چه استضعاف اقتصادی و چه سیاسی و چه فرهنگی، این یک نوعی از جهاد است که از قرآن استفاده می شود و امام رضوان الله علیه نیز به آن عنایت داشتند ولی در فقه ما مطرح نیست.
قسم دوم: ﴿و قتلوهم حتى لا تكون فتنه﴾[2]، مفسرین ما فتنه را به شرک تفسیر کرده و فرموده اند فتنه یعنی اینکه جلوی ایمان آوردن گرفته شود و بر بقاء به کفر اجبار شود ولی امام رضوان الله علیه معنای بسیار وسیعی برای فتنه قائل شده و می فرماید فتنه یعنی ایجاد فساد و اخلال در زندگی مردم که در این صورت مسلمانان باید باشدت با آن مبارزه و جهاد و بر خورد کنند تا ریشه کن شود، و کلاً فتنه یعنی چیزی را بهانه قرار دادن برای اینکه طرف مقابل را بکوبند مثل مستکبرین که حقوق بشر را بهانه ای برای حمله به کشورهای اسلامی و کوبیدن مسلمین قرار می دهند و یا مثل کسانی که دموکراسی و یا عدالت را بهانه ای برای کوبیدن کشور دیگری قرار می دهند و امثال ذلک.
عرض کردیم امام رضوان الله علیه در جلد 19 و جلد 8 صحیفه نور درباره جهاد صحبت کرده و نمونه هائی را برای فتنه ذکر کرده است مِن جمله جنگ با صدام که ایشان می فرماید برخی از آخوندهای درباری می گویند این جنگ برخلاف قرآن است درحالی که فتنه و فسادی بالاتر و بزرگ تر از تجاوز صدام وجود ندارد، ایشان مواردی را ذکر می کند و بعد به سراغ کارهائی که رضا خان انجام داد می رود و نمونه هائی از فتنه و فساد او را ذکر می کند، بنابراین یکی از مواردی که جهاد لازم است جهاد برای جلوگیری از فتنه و فتنه گران و مفسدین می باشد.
همان طور که عرض شد بحثمان در آیات قران که مربوط به جهاد هستند می باشد از جمله این آیه شریفه :﴿لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَديدَ فيهِ بَأْسٌ شَديدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزيزٌ﴾[3] که به جهاد اشاره دارد وحتی بعدا خواهیم خواند که امر به معروف مراتبی دارد و یک مرتبه از آن جهاد در راه معروف مهمی که مطلوب شده و یا منکر مهمی که عملی شده می باشد مثل اهانت به قرآن که باید جلوی آن گرفته شود، امام رضوان الله علیه می فرمایند اگر در یک بدنی غده سرطانی باشد لازم است برداشته شود تا بدن سالم بماند و جامعه ما نیز مانند یک پیکر است و کفار ماجراجو و سلطه گر مثل همان غده هستند لذا به حکم عقل باید آنها را از میان برداشت بنابراین از نظر قرآن کریم زمینه جهاد بسیار وسیع می باشد.
یکی دیگر از مراجعات ما در این بحث کتابهای آیات الاحکام می باشد که در آنها آیاتی که مربوط به جهاد هستند ذکر شده است البته در این کتب نیز فتنه به معنای شرک ذکر شده است و آیت الله طباطبائی نیز در جلد 2 از تفسیر المیزان در تفسیر ایات 190 تا 195 از سوره بقره نیز مطالبی را در مورد جهاد ذکر کرده و فرموده خداوند متعال می خواهد سطح زمین از وجود کفار پاک شود لذا مسلمانان اگر قدرت پیدا کردند وظیفه دارند این کار را انجام بدهند.
بحث دیگر این است که در کتاب امر به معروف و نهی از منکر که بنده قبل از انقلاب نوشته ام کلامی را از تفسیر مجمع البیان نقل کرده ام که خیلی تعجب آور می باشد، مطلب این است که نوعاً در تفاسیر ما مثل المیزان، تبیان، صافی، برهان، نورالثقلین در تفسیر آیه شریفه:﴿و انفقوا فى سبيل اللّه و لا تلقوا بايديكم الى التهلكه و احسنوا ان اللّه يحب المحسنين﴾[4] که ادامه آیات جهاد است، گفته شده باید به عنوان مقدمه جهاد در راه خدا انفاق و تجهیز وسائل کنید تا قوی شوید و اگر این کار را نکنید و دشمن به شما حمله کند و بر شما غالب شود چونکه خودتان کوتاهی کرده اید در واقع عامل هلاکت خودتان هستید، اما صاحب تفسیر مجمع البیان در اینجا اشتباه عجیبی کرده که بنده در کتاب امر به معروف نوشته ام "اشتباهٌ و أیُّ اشتباه"، ایشان "و لا تلقوا بايديكم الى التهلكه" را جدا حساب کرده و بعد چندتا مثال زده و فرموده روی همین اصل بود که حضرت امیر علیه السلام در جنگ صفین بعد از اینکه قرآن ها را بر سر نیزه زدند با معاویه صلح کرد چون اگر جنگ می کرد خودش و اصحابش به هلاکت می افتادند و یا روی همین اصل بود که امام حسن علیه السلام با معاویه صلح کرد زیرا حضرت دید یار و یاور ندارد و اگر جنگ کند خودش و یاورانش به هلاکت خواهند رسید! اینجور تفسیر کردن برخلاف تاریخ و حتی عقل است، از اول شروع جنگ صفین هزاران نفر کشته شدند و زدن قرآن ها بر سر نیزه در آخر جنگ واقع شد لذا اگر این حرف صحیح باشد حضرت از اول نباید القاء نفس الی التهلکة می کرد و اصلاً نباید جنگ را شروع می کرد.
خوب و اما صاحب مجمع البیان در مورد امام حسین علیه السلام می فرماید شاید حضرت فکر می کرد چونکه نوه پیغمبر است او را نمی کشند لذا به کربلاء آمد و جنگ کرد و یا اینکه اگر در آنجا جنگ نمی کرد حضرت را می گرفتند و نزد ابن زیاد می بردند و در آنجا می کشتند خب ببینید اشتباه یک عالم بزرگ تا به این حد پیش می رود! ما عرض می کنیم تهلکه یعنی کشته شدنی که خون انسان ضایع شود درحالی که مجاهد فی سبیل الله شهید می شود و شهادت القاء به تهلکه نیست بلکه إحدی الحسنیین می باشد.
بقیه بحث بماند برای فردا ذن شاء الله تعالی... .
فقه عبارت است از علم به احکام شرعیه از أدله ی تفصیلیه، به عبارت دیگر استنباط و تحصیل علم به احکام شرعیه از روی أدله ی تفصیله یعنی کتاب و سنت و اجماع و عقل را فقه می گویند بنابراین اولین منبع و مدرک احکام خداوند قرآن است.
بحثمان در این بود که از کتاب الله درباره جهاد چه استفاده ای می توانیم بکنیم، دیروز عرض کردیم اول که اسلام تأسیس شد و پیغمبر 13 سال در مکه بودند جهاد عملی نشد البته بعضی ها اصرار می کردند که در مقابل اذیت و شکنجه های دشمنان اسلام جهاد کنند اما حضرت اجازه جهاد ندادند اما بعداً که به مدینه آمدند آیاتی نازل و جهاد تشریع شد.
بحث مهم در اینجا این است که جهادی که از آیات قرآن استفاده می شود چند نوع می باشد؟ محقق در شرایع سه مورد ذکر کرده که در شرح لمعه نیز همین سه مورد ذکر شده:
اول جهاد بغاة، یعنی کسانی که در مقابل امام معصوم قیام کنند و به حکومت اسلامی تن در ندهند مثل معاویه که به ولایت و حکومت حضرت امیر علیه السلام تن در نداد.
دوم دفاع، یعنی اگر مملکت اسلای مورد تهاجم قرار بگیرد مردم موظف اند که دفاع کنند و این دفاع آنها نوعی از جهاد می باشد.
سوم دعوت به اسلام، یعنی مسلمانان موظف اند که ابتدا کفار را با موعظه و نصیحت و برهان به اسلام دعوت کنند سپس اگر نپذیرفتند با آنها جهاد کنند البته این بزرگواران می فرمایند: لاجهاد إلا مع امام العادل و امام عادل نیز همان معصوم می باشد پس در این صورت این نوع از جهاد در زمان ما منتفی می شود ولی از کلمات امام رضوان الله علیه و بعضی دیگر از فقهاء استفاده می شود که جهاد اقسام زیادی دارد.
بعدا خواهیم گفت که امام رضوان الله علیه جهاد را به هشت قسم تقسیم می کند که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
قسم اول: ﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ﴾[1]، کلمه "المستضعفین" عطف به "الله" می باشد یعنی در راه خدا و برای نجات مستضعفین جهاد کنید چه استضعاف اقتصادی و چه سیاسی و چه فرهنگی، این یک نوعی از جهاد است که از قرآن استفاده می شود و امام رضوان الله علیه نیز به آن عنایت داشتند ولی در فقه ما مطرح نیست.
قسم دوم: ﴿و قتلوهم حتى لا تكون فتنه﴾[2]، مفسرین ما فتنه را به شرک تفسیر کرده و فرموده اند فتنه یعنی اینکه جلوی ایمان آوردن گرفته شود و بر بقاء به کفر اجبار شود ولی امام رضوان الله علیه معنای بسیار وسیعی برای فتنه قائل شده و می فرماید فتنه یعنی ایجاد فساد و اخلال در زندگی مردم که در این صورت مسلمانان باید باشدت با آن مبارزه و جهاد و بر خورد کنند تا ریشه کن شود، و کلاً فتنه یعنی چیزی را بهانه قرار دادن برای اینکه طرف مقابل را بکوبند مثل مستکبرین که حقوق بشر را بهانه ای برای حمله به کشورهای اسلامی و کوبیدن مسلمین قرار می دهند و یا مثل کسانی که دموکراسی و یا عدالت را بهانه ای برای کوبیدن کشور دیگری قرار می دهند و امثال ذلک.
عرض کردیم امام رضوان الله علیه در جلد 19 و جلد 8 صحیفه نور درباره جهاد صحبت کرده و نمونه هائی را برای فتنه ذکر کرده است مِن جمله جنگ با صدام که ایشان می فرماید برخی از آخوندهای درباری می گویند این جنگ برخلاف قرآن است درحالی که فتنه و فسادی بالاتر و بزرگ تر از تجاوز صدام وجود ندارد، ایشان مواردی را ذکر می کند و بعد به سراغ کارهائی که رضا خان انجام داد می رود و نمونه هائی از فتنه و فساد او را ذکر می کند، بنابراین یکی از مواردی که جهاد لازم است جهاد برای جلوگیری از فتنه و فتنه گران و مفسدین می باشد.
همان طور که عرض شد بحثمان در آیات قران که مربوط به جهاد هستند می باشد از جمله این آیه شریفه :﴿لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَديدَ فيهِ بَأْسٌ شَديدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزيزٌ﴾[3] که به جهاد اشاره دارد وحتی بعدا خواهیم خواند که امر به معروف مراتبی دارد و یک مرتبه از آن جهاد در راه معروف مهمی که مطلوب شده و یا منکر مهمی که عملی شده می باشد مثل اهانت به قرآن که باید جلوی آن گرفته شود، امام رضوان الله علیه می فرمایند اگر در یک بدنی غده سرطانی باشد لازم است برداشته شود تا بدن سالم بماند و جامعه ما نیز مانند یک پیکر است و کفار ماجراجو و سلطه گر مثل همان غده هستند لذا به حکم عقل باید آنها را از میان برداشت بنابراین از نظر قرآن کریم زمینه جهاد بسیار وسیع می باشد.
یکی دیگر از مراجعات ما در این بحث کتابهای آیات الاحکام می باشد که در آنها آیاتی که مربوط به جهاد هستند ذکر شده است البته در این کتب نیز فتنه به معنای شرک ذکر شده است و آیت الله طباطبائی نیز در جلد 2 از تفسیر المیزان در تفسیر ایات 190 تا 195 از سوره بقره نیز مطالبی را در مورد جهاد ذکر کرده و فرموده خداوند متعال می خواهد سطح زمین از وجود کفار پاک شود لذا مسلمانان اگر قدرت پیدا کردند وظیفه دارند این کار را انجام بدهند.
بحث دیگر این است که در کتاب امر به معروف و نهی از منکر که بنده قبل از انقلاب نوشته ام کلامی را از تفسیر مجمع البیان نقل کرده ام که خیلی تعجب آور می باشد، مطلب این است که نوعاً در تفاسیر ما مثل المیزان، تبیان، صافی، برهان، نورالثقلین در تفسیر آیه شریفه:﴿و انفقوا فى سبيل اللّه و لا تلقوا بايديكم الى التهلكه و احسنوا ان اللّه يحب المحسنين﴾[4] که ادامه آیات جهاد است، گفته شده باید به عنوان مقدمه جهاد در راه خدا انفاق و تجهیز وسائل کنید تا قوی شوید و اگر این کار را نکنید و دشمن به شما حمله کند و بر شما غالب شود چونکه خودتان کوتاهی کرده اید در واقع عامل هلاکت خودتان هستید، اما صاحب تفسیر مجمع البیان در اینجا اشتباه عجیبی کرده که بنده در کتاب امر به معروف نوشته ام "اشتباهٌ و أیُّ اشتباه"، ایشان "و لا تلقوا بايديكم الى التهلكه" را جدا حساب کرده و بعد چندتا مثال زده و فرموده روی همین اصل بود که حضرت امیر علیه السلام در جنگ صفین بعد از اینکه قرآن ها را بر سر نیزه زدند با معاویه صلح کرد چون اگر جنگ می کرد خودش و اصحابش به هلاکت می افتادند و یا روی همین اصل بود که امام حسن علیه السلام با معاویه صلح کرد زیرا حضرت دید یار و یاور ندارد و اگر جنگ کند خودش و یاورانش به هلاکت خواهند رسید! اینجور تفسیر کردن برخلاف تاریخ و حتی عقل است، از اول شروع جنگ صفین هزاران نفر کشته شدند و زدن قرآن ها بر سر نیزه در آخر جنگ واقع شد لذا اگر این حرف صحیح باشد حضرت از اول نباید القاء نفس الی التهلکة می کرد و اصلاً نباید جنگ را شروع می کرد.
خوب و اما صاحب مجمع البیان در مورد امام حسین علیه السلام می فرماید شاید حضرت فکر می کرد چونکه نوه پیغمبر است او را نمی کشند لذا به کربلاء آمد و جنگ کرد و یا اینکه اگر در آنجا جنگ نمی کرد حضرت را می گرفتند و نزد ابن زیاد می بردند و در آنجا می کشتند خب ببینید اشتباه یک عالم بزرگ تا به این حد پیش می رود! ما عرض می کنیم تهلکه یعنی کشته شدنی که خون انسان ضایع شود درحالی که مجاهد فی سبیل الله شهید می شود و شهادت القاء به تهلکه نیست بلکه إحدی الحسنیین می باشد.
بقیه بحث بماند برای فردا ذن شاء الله تعالی... .
