درس خارج فقه آیت الله نوری
کتاب البیع
93/11/19
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: احادیث
جهاد/ولایة الفقیه
یوم الله 22 بهمن را در پیش داریم اولاً این روز بزرگ و مهم را گرامی می داریم و ثانیاً عرض می کنیم که بر همه لازم است با حفظ وحدت و با عزم و اراده و به صورت یکپارچه در راهپیمائی روز 22 بهمن شرکت کنند تا دنیا بداند مردم ایران با کمال مقاومت در مقابل دشمنان ایستاده اند و از ارزش ها و آرمانهای انقلابشان دفاع می کنند.
بحثمان در این بود که وقتی به اخبار اهل بیت علیهم السلام و از طرفی به ابواب مختلف فقه با دقت می نگریم می بینیم دلالت دارند بر اینکه باید یک فقیهی باشد تا اینکه این احکام را بیان و حفظ و اجراء کند، اخبار را مورد بررسی قرار دادیم تا اینکه به باب جهاد رسیدیم.
جهاد در اسلام جایگاه بسیار بلندی دارد و ارزش بسیار بالائی دارد و علتشم هم این است که وقتی به قرآن به عنوان اولین منبع احکام پروردگار مراجعه می کنیم می بینیم که قرآن سه طائفه را به عنوان دشمن به ما معرفی می کند:
طائفه ی اول دنیای کفر است:﴿إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُواْ لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينًا﴾[1].
طائفه ی دوم یهود(صهیونیست ها) هستند:﴿لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ﴾[2].
طائفه ی سوم منافقین هستند:﴿هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ﴾[3].
قرآن کریم از طرفی می گوید هیچوقت دشمنان شما اسلام را بر نمی تابند و شما را تحمل نمی کنند، آن خود بزرگ بینی و بغض و عدواتی که با شما دارند باعث می شود که اسلام را برنتابند و این مسئله در آیات مختلف ذکر شده است مثلاً در آیات شریف سوره آل عمران اینطور گفته شده:﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ بِطَانَةً مِّن دُونِكُمْ لاَ يَأْلُونَكُمْ خَبَالاً وَدُّواْ مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاء مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الآيَاتِ إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ(118) هَاأَنتُمْ أُوْلاء تُحِبُّونَهُمْ وَلاَ يُحِبُّونَكُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْكِتَابِ كُلِّهِ وَإِذَا لَقُوكُمْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ عَضُّواْ عَلَيْكُمُ الأَنَامِلَ مِنَ الْغَيْظِ قُلْ مُوتُواْ بِغَيْظِكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ(119) إِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُواْ بِهَا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَ يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا إِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ(120)﴾[4]، و در آیه ی دیگر اینطور ذکر شده:﴿وَلَن تَرْضَى عَنكَ الْيَهُودُ وَلاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ﴾[5]، خلاصه اینکه تا اسلام است یهود و نصاری از شما راضی نخواهند شد، بنابراین تعدادی از آیات قرآن کریم در مقام بیان دشمنان ما هستند که به عرضتان رسید.
دسته دوم آیاتی هستند که در مقام بیان نقشه های دشمنان و توجه دادن به این مطلب اند که آنها هیچ وقت شما را برنمی تابند و همیشه علیه شما نقشه هائی دارند.
مطلب سوم اینکه بالاخره شما در مقابل دشمنانی با آن نقشه ها و دشمنی ها باید اسلام را حفظ کنید، اگر بخواهید تسلیم شوید یک روزه شما را می بلعند لذا نمی شود در برابر چنین دشمنانی تسلیم شد و اصلاً غیرت و ایمان و نیت و اعتقاد شما اجازه نمی دهد که در برابر دشمنانی با این اوصاف تسلیم باشید و از طرفی نمی توانید سازش هم بکنید زیرا اگر سازش ممکن بود امام حسین علیه السلام با یزید سازش می کرد بنابراین تسلیم و سازش نمی توانید بکنید لذا برای حفظ کیان خودتان باید جهاد کنید:﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ﴾[6] و معلوم است که جهاد مقدماتی دارد و مقدماتش به این است که آنقدر قدرتمند و قوتمند شوید که:﴿تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّكُمْ﴾[7] و اگر آنها از شما نترسند حمله می کنند و شما را نابود می کنند، بنابراین مسئله جهاد یک مسئله بسیار مهم اسلامی است و از طرفی جهاد یک مدیریتی لازم دارد و مدیریت آن نیز با امام عادل است و اگر نبود با فقیه عادل می باشد که همین بر ولایت فقیه دلالت دارد.
خوب و اما روایات مربوط به جهاد در جلد 11 وسائل 20 جلدی ذکر شده که با ابواب جهاد العدو شروع شروع شده، صاحب وسائل در باب اول از ابواب جهاد العدو روایاتی را از مشایخ ثلاثه نقل می کند، خبر اول این باب که سنداً صحیح است این خبر می باشد:﴿محمد بن يعقوب عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن عمر بن أبان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: الخير كله في السيف، وتحت ظل السيف، ولا يقيم الناس إلا السيف، والسيوف مقاليد الجنة والنار.
ورواه الشيخ بإسناده عن الصفار، عن محمد بن السندي، عن علي بن الحكم، عن أبان، ورواه الصدوق في (ثواب الأعمال وفي المجالس) عن محمد بن علي ماجيلويه، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن أحمد بن يحيى، عن محمد بن إسماعيل عن علي بن الحكم مثله﴾[8].
خبر دوم باب این خبر است:﴿وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن النوفلي، عن السكوني، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله: للجنة باب يقال له باب المجاهدين يمضون إليه فإذا هو مفتوح وهم متقلدون بسيوفهم، والجمع في الموقف والملائكة ترحب، بهم قال: فمن ترك الجهاد ألبسه الله ذُلاًّ وفقراً في معيشته ومَحقاً في دينه إنّ الله أغنى " أعز " أمتي بسنابك خيلها ومراكز رماحها﴾[9].
سکونی از عامه است ولی چونکه راستگو و ثقه بوده فقهاء ما به روایاتش عمل کرده اند.
نکته: از روایاتمان یستفاد که ما دو باب درباره معاد داریم؛ اول اینکه روز قیامت وقتی افراد محشور می شوند از وضع بدنی و قیافه ای که دارند تا حدی معلوم می شود که چه کاره اند مثلا منافق در حالی محشور می شود که دو زبان آویخته شده دارد چون در دنیا نفاق داشته و دو رو و دو زبان بوده و یا مثلا کسانی که در دنیا تمکن داشتند ولی به فقرا کمک نکردند یحشرون درحالی که دستهایشان بسته شده است ویا مثلاً سائلِ به کف محشور می شود درحالی که چهره اش بدون گوشت است و فقط استخوان دارد زیرا در دنیا با سؤال کردن آبروی خودش را ریخته است، خلاصه اینکه از این روایات معلوم می شود که چهره و صورت و سیمای افراد در قیامت نمایانگر اعمال آنها در دنیا می باشد.
مطلب دوم درباره تجسم اعمال است یعنی اعمال ما در آخرت مجسَّم می شوند، اعمال خوب به صورت بهشت و نعمات و مزایای بهشتی مجسم می شوند و اعمال بد ما به صورت جهنم و مزایای جهنمی مجسم می شوند و این تجسم اعمال با کیفیت حشر که عرض شد فرق دارد و روایت مذکور نیز درباره کیفیت حشر مجاهدین می باشد.
در خطبه 27 نهج البلاغه نیز در مورد جهاد اینطور ذکر شده:﴿أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ، فَتَحَهُ اللهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِيَائِهِ. وَهُوَ لِبَاسُ التَّقْوى، وَدِرْعُ اللهِ الْحَصِينَةُ، وَجُنَّتُهُ الْوَثِيقَةُ فَمَنْ تَرَكَهُ رَغْبَةً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللهُ ثَوْبَ الذُّلِّ...الی آخر کلامه الشریف﴾[10].
خبر 15 از باب اول از ابواب جهاد العدو مضمون خاصی دارد، خبر این است:﴿وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن محبوب رفعه قال: قال أمير المؤمنين عليه السلام: إن الله فرض الجهاد وعظمه وجعله نصره وناصره، والله ما صلحت دنيا ولا دين إلا به﴾[11].
نتیجه بحث: این همه تأکید بر جهاد که در روایاتمان داریم فقط مختص زمان پیغمبر و ائمه علیهم السلام نیست بلکه در زمان غیبت امام زمان علیه السلام نیز مسلمانان نباید فقر و ذلت و خواری را بپذیرند و نباید جهاد را تعطیل کنند بلکه باید با مدیریت فقیه عادل جهاد کنند.
بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .
یوم الله 22 بهمن را در پیش داریم اولاً این روز بزرگ و مهم را گرامی می داریم و ثانیاً عرض می کنیم که بر همه لازم است با حفظ وحدت و با عزم و اراده و به صورت یکپارچه در راهپیمائی روز 22 بهمن شرکت کنند تا دنیا بداند مردم ایران با کمال مقاومت در مقابل دشمنان ایستاده اند و از ارزش ها و آرمانهای انقلابشان دفاع می کنند.
بحثمان در این بود که وقتی به اخبار اهل بیت علیهم السلام و از طرفی به ابواب مختلف فقه با دقت می نگریم می بینیم دلالت دارند بر اینکه باید یک فقیهی باشد تا اینکه این احکام را بیان و حفظ و اجراء کند، اخبار را مورد بررسی قرار دادیم تا اینکه به باب جهاد رسیدیم.
جهاد در اسلام جایگاه بسیار بلندی دارد و ارزش بسیار بالائی دارد و علتشم هم این است که وقتی به قرآن به عنوان اولین منبع احکام پروردگار مراجعه می کنیم می بینیم که قرآن سه طائفه را به عنوان دشمن به ما معرفی می کند:
طائفه ی اول دنیای کفر است:﴿إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُواْ لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينًا﴾[1].
طائفه ی دوم یهود(صهیونیست ها) هستند:﴿لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ﴾[2].
طائفه ی سوم منافقین هستند:﴿هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ﴾[3].
قرآن کریم از طرفی می گوید هیچوقت دشمنان شما اسلام را بر نمی تابند و شما را تحمل نمی کنند، آن خود بزرگ بینی و بغض و عدواتی که با شما دارند باعث می شود که اسلام را برنتابند و این مسئله در آیات مختلف ذکر شده است مثلاً در آیات شریف سوره آل عمران اینطور گفته شده:﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ بِطَانَةً مِّن دُونِكُمْ لاَ يَأْلُونَكُمْ خَبَالاً وَدُّواْ مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاء مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الآيَاتِ إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ(118) هَاأَنتُمْ أُوْلاء تُحِبُّونَهُمْ وَلاَ يُحِبُّونَكُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْكِتَابِ كُلِّهِ وَإِذَا لَقُوكُمْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ عَضُّواْ عَلَيْكُمُ الأَنَامِلَ مِنَ الْغَيْظِ قُلْ مُوتُواْ بِغَيْظِكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ(119) إِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُواْ بِهَا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَ يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا إِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ(120)﴾[4]، و در آیه ی دیگر اینطور ذکر شده:﴿وَلَن تَرْضَى عَنكَ الْيَهُودُ وَلاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ﴾[5]، خلاصه اینکه تا اسلام است یهود و نصاری از شما راضی نخواهند شد، بنابراین تعدادی از آیات قرآن کریم در مقام بیان دشمنان ما هستند که به عرضتان رسید.
دسته دوم آیاتی هستند که در مقام بیان نقشه های دشمنان و توجه دادن به این مطلب اند که آنها هیچ وقت شما را برنمی تابند و همیشه علیه شما نقشه هائی دارند.
مطلب سوم اینکه بالاخره شما در مقابل دشمنانی با آن نقشه ها و دشمنی ها باید اسلام را حفظ کنید، اگر بخواهید تسلیم شوید یک روزه شما را می بلعند لذا نمی شود در برابر چنین دشمنانی تسلیم شد و اصلاً غیرت و ایمان و نیت و اعتقاد شما اجازه نمی دهد که در برابر دشمنانی با این اوصاف تسلیم باشید و از طرفی نمی توانید سازش هم بکنید زیرا اگر سازش ممکن بود امام حسین علیه السلام با یزید سازش می کرد بنابراین تسلیم و سازش نمی توانید بکنید لذا برای حفظ کیان خودتان باید جهاد کنید:﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ﴾[6] و معلوم است که جهاد مقدماتی دارد و مقدماتش به این است که آنقدر قدرتمند و قوتمند شوید که:﴿تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّكُمْ﴾[7] و اگر آنها از شما نترسند حمله می کنند و شما را نابود می کنند، بنابراین مسئله جهاد یک مسئله بسیار مهم اسلامی است و از طرفی جهاد یک مدیریتی لازم دارد و مدیریت آن نیز با امام عادل است و اگر نبود با فقیه عادل می باشد که همین بر ولایت فقیه دلالت دارد.
خوب و اما روایات مربوط به جهاد در جلد 11 وسائل 20 جلدی ذکر شده که با ابواب جهاد العدو شروع شروع شده، صاحب وسائل در باب اول از ابواب جهاد العدو روایاتی را از مشایخ ثلاثه نقل می کند، خبر اول این باب که سنداً صحیح است این خبر می باشد:﴿محمد بن يعقوب عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن عمر بن أبان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: الخير كله في السيف، وتحت ظل السيف، ولا يقيم الناس إلا السيف، والسيوف مقاليد الجنة والنار.
ورواه الشيخ بإسناده عن الصفار، عن محمد بن السندي، عن علي بن الحكم، عن أبان، ورواه الصدوق في (ثواب الأعمال وفي المجالس) عن محمد بن علي ماجيلويه، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن أحمد بن يحيى، عن محمد بن إسماعيل عن علي بن الحكم مثله﴾[8].
خبر دوم باب این خبر است:﴿وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن النوفلي، عن السكوني، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله: للجنة باب يقال له باب المجاهدين يمضون إليه فإذا هو مفتوح وهم متقلدون بسيوفهم، والجمع في الموقف والملائكة ترحب، بهم قال: فمن ترك الجهاد ألبسه الله ذُلاًّ وفقراً في معيشته ومَحقاً في دينه إنّ الله أغنى " أعز " أمتي بسنابك خيلها ومراكز رماحها﴾[9].
سکونی از عامه است ولی چونکه راستگو و ثقه بوده فقهاء ما به روایاتش عمل کرده اند.
نکته: از روایاتمان یستفاد که ما دو باب درباره معاد داریم؛ اول اینکه روز قیامت وقتی افراد محشور می شوند از وضع بدنی و قیافه ای که دارند تا حدی معلوم می شود که چه کاره اند مثلا منافق در حالی محشور می شود که دو زبان آویخته شده دارد چون در دنیا نفاق داشته و دو رو و دو زبان بوده و یا مثلا کسانی که در دنیا تمکن داشتند ولی به فقرا کمک نکردند یحشرون درحالی که دستهایشان بسته شده است ویا مثلاً سائلِ به کف محشور می شود درحالی که چهره اش بدون گوشت است و فقط استخوان دارد زیرا در دنیا با سؤال کردن آبروی خودش را ریخته است، خلاصه اینکه از این روایات معلوم می شود که چهره و صورت و سیمای افراد در قیامت نمایانگر اعمال آنها در دنیا می باشد.
مطلب دوم درباره تجسم اعمال است یعنی اعمال ما در آخرت مجسَّم می شوند، اعمال خوب به صورت بهشت و نعمات و مزایای بهشتی مجسم می شوند و اعمال بد ما به صورت جهنم و مزایای جهنمی مجسم می شوند و این تجسم اعمال با کیفیت حشر که عرض شد فرق دارد و روایت مذکور نیز درباره کیفیت حشر مجاهدین می باشد.
در خطبه 27 نهج البلاغه نیز در مورد جهاد اینطور ذکر شده:﴿أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ، فَتَحَهُ اللهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِيَائِهِ. وَهُوَ لِبَاسُ التَّقْوى، وَدِرْعُ اللهِ الْحَصِينَةُ، وَجُنَّتُهُ الْوَثِيقَةُ فَمَنْ تَرَكَهُ رَغْبَةً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللهُ ثَوْبَ الذُّلِّ...الی آخر کلامه الشریف﴾[10].
خبر 15 از باب اول از ابواب جهاد العدو مضمون خاصی دارد، خبر این است:﴿وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن محبوب رفعه قال: قال أمير المؤمنين عليه السلام: إن الله فرض الجهاد وعظمه وجعله نصره وناصره، والله ما صلحت دنيا ولا دين إلا به﴾[11].
نتیجه بحث: این همه تأکید بر جهاد که در روایاتمان داریم فقط مختص زمان پیغمبر و ائمه علیهم السلام نیست بلکه در زمان غیبت امام زمان علیه السلام نیز مسلمانان نباید فقر و ذلت و خواری را بپذیرند و نباید جهاد را تعطیل کنند بلکه باید با مدیریت فقیه عادل جهاد کنند.
بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .
