موضوع : امر سابع _ ابتیاع بعقد فاسد

 

 

 بحثمان در روایت صحیحه أبی ولّاد بود ، عرض کردیم که فقه الحدیث این خبر بسیار مهم است و مطالب زیادی از آن استفاده شده .

 دیروز عرض کردیم که شیخ اعظم انصاری(ره) از صحیحه أبی ولّاد برای مانحن فیه استفاده کرده و فرموده که در قیمی ، قیمت یوم المخالفة والقبض والغصب میزان است و گفتیم که محل استشهاد ایشان در حدیث دوفقره می باشد ؛ اول جمله : « قال : نعم قیمة بغل یوم خالفته » که عرض کردیم شیخ این جمله را دو جور خوانده ؛ اول اینکه قیمة را به بغل و بغل را به یوم اضافه کنیم و خالفته را صفت یوم بگیریم یعنی به این صورت : « قیمةُ بغلِ یومٍ خالفته » که یوم مخالفت همان یوم حرکت به طرف نیل است که با یوم اکتری یکی می باشد .

 دوم اینکه قیمة به بغل اضافه شود و بغل با تنوین خوانده شود و بعد یوم را منصوب بخوانیم و ظرف بگیریم به این صورت : « قیمةُ بغلِ یومٍ خالفته » و بعد شیخ در مورد متعلَّق یوم فرموده از اضافه قیمت به بغل یُفهم منه اختصاص قیمت به بغل ، بنابراین یوم متعلَّق است به قیمت به اعتبار اضافه قیمت به بغل که از این اضافه نیز اختصاصِ قیمت به بغل استفاده می شود ، علی أیُّ حالٍ به هرکدام از دو صورتی که بیان شد خوانده شود شیخ از این جمله می خواهد استفاده کند که قیمت یوم المخالفة والأخذ و الغصب میزان است .

  فقره دومی که شیخ به آن استشهاد کرده جمله : « أو یأتی صاحب البغل بشهود یشهدون أنَّ قیمة البغل حین اکتری کذا و کذا فیلزمک » می باشد که در اینجا یوم الکرایه با یوم المخالفه یکی می باشد زیرا همان روزی که کرایه کرده مخالفت نیز کرده بنابراین این فقره نیز یدلُّ که قیمت یوم المخالفة و الغصب و الأخذ میزان می باشد .

 صاحب جواهر در ص 100 از جلد 37 جواهر می فرماید که کلمه «نعم» در جمله : « نعم قیمة بغل یوم خالفته » در جواب سؤال آن شخص که گفته : « ألیس کان یلزمنی؟ » می باشد و در واقع قائم مقام جمله می باشد یعنی : « نعم یلزمک قیمة بغل یوم خالفته » و این اصل به گردن آمدن ضمان را می رساند و معنی ضمان نیز عرفاً معلوم است ، خوب واما جمله : « قیمة بغل یوم خالفته » می خواهد آغاز به گردن آمدن ضمان را بیان کند یعنی می خواهد بگوید که آغاز ضمان از آن روزی است که مخالفت کرده و دیگر به اینکه خود مضمون چه چیزی است و چه وقت باید پرداخت شود کاری ندارد بلکه ما برای اینکه بدانیم مضمون چیست باید به عرف مراجعه کنیم و عرف نیز می گوید یا اصل مال ( خود عین ) باید پرداخت شود و یا بدل و قائم مقام آن که همان قیمت یوم التلف می باشد ، این قول صاحب جواهر بود که به عرضتان رسید ، بخلاف شیخ انصاری که از این فقره از روایت مضمون ( یعنی قیمة بغل یوم خالفته) را استفاده کرده .

 آیت الله خوئی در ص 455 از جلد 2 مصباح الفقاهة مثل شیخ انصاری فرموده که حدیث بر ضمان قیمت یوم الغصب دلالت دارد و حتی ایشان قول صاحب جواهر که به عرضتان رسید را رد کرده اند .

  حضرت امام(ره) در ص 600 از جلد اول کتاب بیعشان فرموده که مورد استشهاد همان دو فقره از روایت است منتهی فقره اولی یعنی : « قال : نعم قیمة بغل یوم خالفته » مهم می باشد ، بعد ایشان نیز تقریباً مثل صاحب جواهر استدلال کرده و فر موده : نعم یعنی یلزمک و این یعنی اینکه آغاز به گردن آمدن ضمان ، یوم خالفته است منتهی اینکه مورد ضمان ( مضمون ) چیست ، موکول به حکم عرف است و عرف نیز یا به اصل مال و یا به قیمت یوم التلف حکم می کند .

  محقق نائینی نیز در ص 325 از جلد 1 منیة الطالب مثل آیت الله خوئی همان نظر شیخ اعظم انصاری ( قیمت یوم المخالفة و الغصب ) را اختیار کرده و مثل شیخ به همان دو فقره ای که عرض شد استدلال کرده .

 شیخ انصاری در مکاسب فرموده : « و أما ما احتمله جماعة من تعلق الظرف بقوله(ع) نعم القائم مقام قوله(ع) يلزمك يعني يلزمك يوم المخالفة قيمة بغل فبعيد جدا » ، سید فقیه یزدی در حاشیه مکاسب در ذیل کلام شیخ : « فبعیدٌ جدّاً » فرموده : « أقول بل هو الأقرب و الأظهر كما لا يخفى فإن الاحتمال الأوّل بعيد على فرض صحّته في الغاية و الثاني و إن كان صحيحا و في الحقيقة عليه يكون الظرف متعلّقا بالقيمة إلّا أنّ الثالث أقرب منه لأنه إذا كان في الكلام فعل أو شبهه فهو أولى بأن يكون متعلّقا للظرف و القيمة بمعنى العوض ليس فعلا و لا شبهه بخلاف نعم فإنّه في قوة قوله يلزمك أو يكون لفظ يلزمك مقدّرا بعده بل قد يقال إنّ تعلّق الظرف بلفظ القيمة غير صحيح لأنّه و إن كان بمعنى العوض إلّا أنه لوحظ فيه معنى الفعل فإنّه في قوة قولنا ما يقوم مقام الشي‌ء فتدبّر ثمّ على فرض عدم أظهريّة الاحتمال المذكور فلا أقلّ من الاحتمال المسقط للاستدلال‌ » ، این هم کلام سید فقیه یزدی بود که به عرضتان رسید ، این اقوال را مطالعه کنید تا فردا بحث را ادامه بدهیم إن شاء الله تعالی ... .

 

 

 والحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی محمد آله الطاهرین