موضوع : فی طرق ثبوت الهلال

 

 بحث در بیّنه شرعیه که یکی از طرق ثبوت هلال است بود ، شهادت عدلین در اسلام دارای اهمیت و جایگاه فوق العاده ای می باشد و در خیلی از جاها بسیار کارایی دارد من جمله در باب قضاوت و در مانحن فیه نیز یکی از طرق ثبوت هلال می باشد .

 روایات مربوط به این مسئله در باب 11 از ابواب احکام شهر رمضان ذکر شده اند اخبار 1و 3و 4 و 5و 6و 7و 8و 9و 15و 17 از این باب دلالت دارند بر ثبوت هلال بواسطه شهادت عدلین که ما تعدادی از آنها را می خوانیم ، خبر اول از این باب 11 این خبر است : « محمد بن الحسن بإسناده عن موسی بن القاسم ، عن معاویة بن عمّار ، عن أبی عبدالله (ع) قال : إن کان لک مقام بالمدینة ثلاثة أیّام صمت أوّل یوم الأربعاء و تصلّی لیلة الأربعاء عند أُسطوانة أبی لبابة و هی أُسطوانة التوبة ، الّتی کان ربط نفسه إلیها حتی نزل عذره من السماء ، و تقعد عندها یوم الأربعاء ، ثمّ تأتی لیلة الخمیس التی تلیها مّما یلی مقام النبی (ص) لیلتک و یومک ، و تصوم یوم الخمیس ، ثم تأتی الأسطوانة التی تلی مقام النبی (ص) و مصلاه لیلة الجمعة فتصلّی عندها لیلتک و یومک و تصوم یوم الجمعة ، فإن استطعت أن لا تتکلم بشئ فی هذه الأیام فافعل إلّا ما لابدّ لک منه ، و لا تخرج من المسجد إلّا لحاجة ، ولا تنام فی لیل و لا نهار فافعل ، فإنّ ذلک ممّا یعد فیه الفضل ، ثمّ أحمد الله فی یوم الجمعة و أثن علیه وصلّ علی النبی (ص) ، وصلّ حاجتک ، ولیکن فیما تقول ( اللهم ما کانت لی إلیک من حاجة شرعت أنا فی طلبها و التماسها أو لم أشرع سألتکها أو لم أسألکها فأنّی أتوجه إلیک بنبیک محمد نبی الرحمة (ص) فی قضاء حوائجی صغیرها و کبیرها ) ، فإنّک حریّ أن تقضی حاجتک إن شاء الله » . کلینی این خبر را به دو سند ذکر می کند که بعد به هم پیوند می خورند خبر سنداً صحیح می باشد و دلالتش بر مانحن فیه نیز بسیار روشن است .

 خبر بعدی خبر 3 از همین باب 11 می باشد ، خبر این است : « و عنه ، عن محمدبن الولید ، عن یونس ، عن أبی عبدالله (ع) فی رجل متمتّع لم یکن معه هدی ، قال : یصوم ثلاثة أیّام : قبل الترویة بیوم ، و یوم الترویة ، و یوم عرفة ، فقلت له : إذا دخل یوم الترویة و هو لاینبغی أن یصوم بمنی أیام التشریق ؟ فقال : إذا رجع إلی مکّة صام ، قال : قلت : فإنّه أعجله أصحابه و أبوا أن یقیموا بمکة ؟ قال : فلیصم فی الطریق قال : قلت : یصوم فی السفر ؟ قال : هو ذا ، هو یصوم فی یوم عرفة و أهل عرفة هم فی السفر» . این خبر هم سنداً صحیح است و دلالتش نیز بسیار روشن است .

  خبر بعدی خبر 4از همین باب 11 می باشد ، خبر این است : « محمدبن الحسن بإسناده عن الحسین بن سعید ، عن الحسن ، عن صفوان عن منصور بن حازم ، عن أبی عبدالله (ع) أنّه قال : صم لرؤیة الهلال و أفطر لرؤیته ، فإن شهد عندکم شاهدان مرضیّان بأنّهما رأیاه فاقضه » . خبر سنداً صحیح است و این روایت بر دو مطلب دلالت دارد اول اینکه در صم للرؤیة وأفطر للرؤیة رؤیت طریق است نه اینکه موضوعیت داشته باشد وثبوت هلال فقط منحصر به آن باشد ، مطلب دوم اینکه حضرت فرموده اند اگر شاهدان عدلان آمدند و شهادت به رؤیت دادند باید قضا کنی و دیگر نفرمودند که آن شاهدان عدلان از بلد نزدیک آمده باشد یا از بلد دور از داخل بلد باشند یا از خارج بلد و افقشان با شما وحدت دارد یا ندارد ، بلکه روایت اطلاق دارد خلاصه اینکه اخباری که ذکر کردیم (1و3و4و5و6و7و8و9و15و17) همگی بر حجیت شهادت عدلین در مسئله رؤیت هلال دلالت دارند .

  خوب و اما در همین باب روایاتی وجود دارد که در آنها توهم شده بیّنه حجیت ندارد لذا با روایات مذکور متعارض می باشد لذا در حاشیه عروة نیز بعضی از محشین مطالبی را ذکر کرده اند که از همین روایات متعارض سرچشمه می گیرد . خوب یکی از اخباری که توهم شد متعارض می باشد خبر 13 از همین باب 11 می باشد ، خبر این است : « و بإسناده عن سعد بن عبدالله ، عن ابراهیم بن هاشم ، عن إسماعیل ؛ عن یونس بن عبدالرحمن ، عن حبیب الخزاعی قال: قال أبو عبدالله (ع) لاتجوز الشهادة فی رؤیة الهلال دون خمسین رجلاً عدد القسامة ، و إنّما تجوز شهادة رجلین إذا کانا من خارج المصر و کان بالمصر علّة فأخبرا أنّهما رأیاه ، و أخبرا عن قوم صاموا للرؤیة و أفطروا للرؤیة » . اسماعیل بن مرار وثاقتش ثابت نیست البته آقای خوئی طبق مبنای خودشان قائلند که چون اسماعیل بن مرار در اسناد تفسیر علی بن ابراهیم واقع شده لذا موثق می باشد که البته ما مبنای ایشان را قبول نداریم زیرا ما قول این بزرگواران را از باب رجوع به اهل خبره حجت می دانبم در حالی که این بزرگواران خبره در علم رجال نیستند بلکه جزء محدثان بزرگ می باشند لذا قولشان برای ما حجت نیست ، حبیب خزاعی سه اسم برایش ذکر شده ؛ حبیب خزاعی و حبیب خثعمی و حبیب جماعی ، در علم رجال نیز بحث شده که این کدام یک از آنها می باشد؟ آیت الله خوئی در مستند العروة فرموده که حبیب خزاعی مجهول است و ما آن را نمی شناسیم ولی در معجم رجال حدیث درباره او گفته ؛ حبیب الخزاعی و الخثعمی ومتحدّان و هو ثقةٌ (جلد 4 معجم رجال ص 228) ، خلاصه اینکه این روایت ضعیف است و همانطورکه می بینید در این خبر گفته شده ؛ لاتجوز الشهادة فی رؤیة الهلال دون خمسین رجلاً عدد القسامة واحکام قسامة نیز در کتاب دیات به طور مفصل ذکر شده لذا در این خبر مطالبی ذکر شده که با آن اخباری که بر حجیّت شهادت عدلین در رؤیت هلال دلالت داشتند تعارض دارد ، توضیح این مطلب بماند برای جلسه بعد إنشاء ا... .

 

 

  و الحمدلله رب العالمین اولاً و آخراً و صلی الله علی

  محمد و آله الطاهرین