موضوع: صحت عبادات صبی، روزه ی مستحبی برای کسی که روزه ی واجب به گردن دارد.

 بحث در این بود که عبادات صبی صحیح است یا نه. صاحب عروة قائل بود که عبادات او صحیح است و می تواند روزه بگیرد. بله صاحب عروة در استیجار صبی اشکال کرده است و گفته است او نمی تواند برای به جا آوردن نماز و روزه و حج و سایر عبادات اجیر شود. همچنین در امام جماعت بودن، شرط است که فرد بالغ باشد و صبی نمی تواند امامت جماعت را عهده دار شود هرچند عبادات او فی نفسه صحیح است و تمرینیة نیست.

بر این اساس صاحب عروة می فرماید: يصح الصوم و سائر العبادات من الصبي المميز على الأقوى‌ من شرعية عباداته و يستحب تمرينه عليها بل التشديد عليه لسبع من غير فرق بين الذكر و الأنثى في ذلك كله‌.

 همچنین مستحب است صبی را به انجام عبادات تمرین دهند و این تمرین در هفت سالگی تشدید می شود.

 روایات داله بر این استحباب در وسائل ج 7 ص 167 باب 29 از ابواب من یصح منه الصوم آمده است.

 مضمون این اخبار با هم متفاوت است. بعضی از آنها ظرف تمرین را در مذکر از وقتی می داند که صبی می تواند عبادات را انجام دهد تا تا 15 سال می دانند. (حدیث 1 و 13) یک خبر تا 15 و دیگری بین 15 تا 16 سال را متذکر شده است.

 بعضی می گویند: (اذا قوی علی الصیام) (حدیث 10)

 بعضی می گویند: (اذا اطاقه) (حدیث 8 و 14)

 بعضی می گویند: اذا اطاق ثلاثة ایام متتابعة (حدیث 5)

 بعضی می گویند: در سن نه سالگی (حدیث 3 و 11)

 بعضی می گویند: در هفت سالگی مثلا امام صادق علیه السلام در حدیثی می فرماید ما فرزندانمان را در هفت سالگی بر عبادات تمرین می دهیم ولی شما فرزندانتان را در نه سالگی تمرین دهید زیرا فرزندان ما از لحاظ بدنی قوی تر هستند. به همین دلیل آیة الله خویی در شرح عروة می فرماید: سبع اشتباه است و در واقع تسع بوده است و تشدید در نه سالگی است نه هفت سالگی.

 بعضی می گویند: هنگامی که صبی مراهق شود یعنی نزدیک به بلوغ شود باید تمرین را شروع کرد (حدیث 6)

 خلاصه اینکه تمرین مستحب است و چه بسا اختلاف احادیث به سبب اختلاف بلاد و امزجه و امثال آن باشد یعنی بچه هایی که قوی تر هستند زودتر شروع کنند.

 بعضی می گویند: این تمرین واجب است. (هرچند عبادات بر صبی واجب نیست) در ج اول وسائل در ابواب مقدمة العبادات باب 4 روایاتی است که صبی تا قبل از سن بلوغ قلم مؤاخذه از او مرتفع است) از این رو این روایات را حمل بر استحباب مؤکد می کنیم.

مسئله ی دیگری که صاحب عروة مطرح می کند این است که اگر کسی که روزه ی واجب به گردنش است می تواند روزه ی مستحبی بگیرد یا نه؟

 صاحب عروة می فرماید: مسألة يشترط في صحة الصوم المندوب مضافا إلى ما ذكر أن لا يكون عليه صوم واجب‌ من قضاء أو نذر أو كفارة أو نحوها مع التمكن من أدائه و أما مع عدم التمكن منه كما إذا كان مسافرا و قلنا بجواز الصوم المندوب في السفر أو كان في المدينة و أراد صيام ثلاثة أيام للحاجة فالأقوى صحته.

 در نماز مستحبی اگر کسی نماز واجب به گردنش باشد می تواند نماز مستحبی بخواند ولی در روزه ی نمی شود و یکی از شرایط روزه ی مندوب این است که روزه ی واجب به گردن فرد نباشد.

دلیل این مطلب روایاتی است که در ج 7 وسائل ص 252 باب 28 از ابواب احکام شهر رمضان آمده است.

 حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ قَالَ قَبْلَ الْفَجْرِ إِلَى أَنْ قَالَ أَ تُرِيدُ أَنْ تُقَايِسَ‌ (گویا زراره سوالی کرده است و امام می فرماید: آیا می خواهی مقایسه کنی پس بدان:) لَوْ كَانَ عَلَيْكَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَ كُنْتَ تَتَطَوَّعُ إِذَا دَخَلَ عَلَيْكَ وَقْتُ الْفَرِيضَةِ فَابْدَأْ بِالْفَرِيضَةِ (یعنی باید روزه ی قضای شهر رمضان را مقدم کرد) سند این حدیث صحیح است و اسناد شیخ طوسی به حسین بن سعید که از طبقه ی ششم است صحیح می باشد.

 حدیث 2: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ (نام او ابراهیم بن نعیم است که فردی جلیل القدر می باشد و اما صادق علیه السلام به او لقب میزان داده بود.) جَمِيعاً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ لَا يَجُوزُ أَنْ يَتَطَوَّعَ الرَّجُلُ بِالصِّيَامِ وَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْفَرْضِ سند این حدیث صحیح است.

 بین این خبر و خبر اول فرق است و آن اینکه خبر اول در خصوص قضای شهر رمضان بود و این خبر در مورد هر روزه ی واجبی است که بر گردن انسان می باشد. اعم از نذر و روزه ی ماه رمضان و کفاره.

 حدیث 3: قَالَ (شیخ صدوق) وَ قَدْ وَرَدَتْ بِذَلِكَ الْأَخْبَارُ وَ الْآثَارُ عَنِ الْأَئِمَّةِ شیخ صدوق شش هزار روایت نقل کرده است که حدود دو هزار از آن روایات مرسل است و روایت فوق یکی از آنها است.

 حدیث 4: فِي كِتَابِ الْمُقْنِعِ قَالَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا يَجُوزُ أَنْ يَتَطَوَّعَ الرَّجُلُ وَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْفَرْضِ كَذَلِكَ وَجَدْتُهُ فِي كُلِّ الْأَحَادِيثِ حدیث مزبور در واقع فتوای صدوق است ولی چون فتاوای او مطابق متن احادیث است از این جهت صاحب وسائل آن را به عنوان یک حدیث به حساب آورده است.

 حدیث 5: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ طَائِفَةٌ (چند روز قضا به گردن اوست) أَ يَتَطَوَّعُ فَقَالَ لَا حَتَّى يَقْضِيَ مَا عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ سند این حدیث صحیح است.

 حدیث 6: کلینی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى (استاد کلینی) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَيَّامٌ أَ يَتَطَوَّعُ فَقَالَ لَا حَتَّى يَقْضِيَ مَا عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ وَ كَذَا الَّذِي قَبْلَهُ محمد بن اسماعیل یا نیشابوری است و یا برمکی آیة الله بروجردی قائل بود که او نیشابوری است زیرا از محمد بن فضیل نقل می کند ولی صاحب جامع الرواة احتمال برمکی بودن را هم داده است و در هر حال هر دو ثقه می باشند.

جمع بندی: خبر اول و دو خبر که از کلینی نقل شده است مخصوص ماه رمضان است ولی بقیه ی اخبار همه ی روزه های واجب را شامل می شود. صاحب عروة و مشهور به اخیر فتوا داده اند و می گویند ذکر رمضان در آن روایت از باب ذکر مورد غالب است.

 کلینی و صاحب مدارک و سید مرتضی مخالف هستند و فقط به خصوص قضای روزه ی ماه رمضان فتوا داده اند و گفته اند که باید مطلق را بر مقید حمل کنیم از این رو فقط رمضان معیار است.

نقول: حمل مطلق بر مقید در همه جا صحیح نیست بلکه فقط در جایی است که یک تکلیف بیشتر نباشد مثلا اذا ظاهرت فاعتق رقبة و اذا ظاهرت فاعتق رقبة مؤمنة. در اینجا مطلق را بر مقید حمل می کنیم و می گوییم فقط رقبه ی مؤمنة را باید آزاد کرد.

 ولی اگر مثبتین باشند و وحدت تکلیف برای ما محرز نباشد هر دو را اخذ می کنیم. بنابراین در ما نحن فیه یک خبر خصوص رمضان را می گوید و یک خبر تمامی روزه های واجب را در این حال ما می گوییم کسی که روزه ی واجبی بر گردن دارد نمی تواند روزه ی مستحبی بگیرد چه رمضان باشد و چه غیر رمضان.

آیة الله خویی در ما نحن فیه می گوید مطلق را نمی توان در اینجا بر مقید حمل کرد.

 صاحب مستمسک و صاحب مهذب ابتدا نظرشان شبیه آیة الله خوئی است و بعد آن را قبول نمی کنند.

 آیة الله بروجردی در این فتوا حاشیه ندارند از این رو نظر صاحب عروة را قبول کرده اند.

 امام قدس سره می فرماید: علی الاحوط فی غیر القضا بل التعمیم لا یخلو من قوة

 ما هم مطابق صاحب عروة فتوا می دهیم و می گوییم کسی که روزه ی واجب به گردنش است چه قضای ماه رمضان و چه غیر آن نمی تواند روزه ی مستحبی بگیرد.